Brwinów
Brwinów ⓘ– miasto w Polsce, w województwie mazowieckim, w powiecie pruszkowskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brwinów, 25 km od centrum Warszawy. Miasto wchodzi w skład aglomeracji warszawskiej.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Kościół św. Floriana w Brwinowie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1 stycznia 1950 | ||||
| Burmistrz |
Arkadiusz Kosiński | ||||
| Powierzchnia |
14,64[1] km² | ||||
| Populacja (31.12.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
+48 22 | ||||
| Kod pocztowy |
05-840 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
WPR | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu pruszkowskiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Brwinów  | |||||
 52°08′33″N 20°43′03″E/52,142500 20,717500
| |||||
| TERC (TERYT) |
1421034 | ||||
| SIMC |
0920284 | ||||
Urząd miejski ul. Grodziska 1205-840 Brwinów | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Według danych zebranych przez przedstawicieli Głównego Urzędu Statystycznego z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 13 698 mieszkańców[3].
Lokalny ośrodek usługowy; drobny przemysł m.in. meblarski. Wydział Zootechniki Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie – w 2002 roku przeniesiony do Warszawy, zlikwidowany Zespół Szkół Agroekonomicznych[4].
Brwinów bierze udział w corocznym Festiwalu Otwartych Ogrodów[5]. Razem z Podkową Leśną oraz Milanówkiem miasto jest częścią Trójmiasta Ogrodów[6].
Położenie
edytujDo 1954 siedziba gminy Helenów, a w latach 1927–1949 także gminy Letnisko-Brwinów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. warszawskiego. Brwinów znajduje się w obrębie Równiny Łowicko-Błońskiej.
Historia
edytuj.jpg)
Na terenach obecnego Brwinowa osadnictwo ludzkie istniało już ok. 8000 lat p.n.e. Natrafiono tutaj na ślady jednego z największych w ówczesnej Europie ośrodków hutnictwa opartego na znacznych zasobach rudy darniowej[potrzebny przypis].
Nazwa Brwinów znana jest od XV w. W 1406 roku występuje jako Brwinowo, w 1429 – jako Brwynowo. Według historyków u jej podstaw leży staropolskie birzwo – belka, tram, drzewo, gwarowe: berwina, kładka. Według etymologii opartej na miejscowej tradycji źródłosłów ten miałby się wywodzić od określenia „borowy nów”. Wspomniany rok 1406 to najdawniejsza znana data z dziejów Brwinowa. W akcie erekcyjnym ogłoszonym w tym właśnie roku biskup poznański wymienia między innymi wieś Brwinowo[potrzebny przypis].
W 1476 Stanisław, Mikołaj, Jan i Jakób, synowie Gerolda z Czarnowa w ziemi sochaczewskiej herbu Łada przyznali Łazarzowi z Brwinowa 100 kop groszy[7].
W drugiej połowie XVI wieku Brwinowo było wsią szlachecką, położoną w powiecie błońskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego[8].
W XVIII i XIX w. krzyżowały się tutaj dwa szlaki: tzw. droga królewska prowadząca z Warszawy do Piotrkowa Trybunalskiego, miejsca sejmików szlacheckich oraz lokalny trakt ze stolicy do Grodziska.
14 czerwca 1845 przez Brwinów przejechał pierwszy pociąg Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Rozwój kolei stał się punktem zwrotnym w historii Brwinowa zarówno pod względem gospodarczym, jak i społecznym. W latach poprzedzających wybuch I wojny światowej Brwinów liczył już ponad 2 tys. mieszkańców.
W 1927 Brwinów otrzymał status letniska. Powołany został lokalny samorząd i wybrany wójt. W 1929 Brwinów gościł prezydenta Rzeczypospolitej Ignacego Mościckiego. Miejscowość rozwijała się, powstawały wille i pałacyki. Osiedlili się tutaj m.in. Jarosław Iwaszkiewicz, Zygmunt Bartkiewicz i Stefan Kiedrzyński.
W Brwinowie w okresie międzywojennym mieszkała duża społeczność żydowska – kilkadziesiąt rodzin zajmowało się handlem, prowadziło jatki, istniała także inteligencja żydowska; w Brwinowie funkcjonowała prywatna bóżnica. Nieliczne osoby przeżyły prześladowania Holokaustu[9].
We wrześniu 1939 roku rozegrała się pod Brwinowem bitwa 36 pułku piechoty Legii Akademickiej z wojskami niemieckimi, która opóźniła marsz hitlerowców na Warszawę.
13 września 1939 żandarmeria niemiecka rozstrzelała pięciu rolników z okolicznych wsi[10].
Przed ofensywą styczniową Armii Czerwonej która ruszyła 12 stycznia 1945, w Brwinowie stacjonował sztab niemieckiego XXXXVI Korpusu Pancernego[11]. Panowanie reżimu III Rzeszy w miejscowości i okolicy zakończyły 18 stycznia 1945 wojska 89 Korpusu Strzeleckiego Armii Czerwonej[12].
Prawa miejskie Brwinów uzyskał w 1950 roku[13].
1 stycznia 2021 Brwinów powiększył się o część terenów należących do sołectw Biskupice, Koszajec, Moszna i Parzniew, położonych między linią kolejową i autostradą A2[1].
Demografia
edytuj
- Piramida wieku mieszkańców Brwinowa w 2014 roku[14]
Polityka
edytujBurmistrzowie:
Transport
edytujPrzez miasto przebiegają linie kolejowe nr 1 Warszawa – Katowice i nr 447 Warszawa – Grodzisk Mazowiecki, a także drogi wojewódzkie: nr 720 (Błonie – Nadarzyn), nr 719 (Warszawa – Żyrardów) i autostrada A2.
Zabytki
edytuj
Cechą charakterystyczną miasta Brwinowa jest zabudowa willowa i pałacowa pochodząca z przełomu XIX i XX w., oraz XX-lecia międzywojennego.
Niektóre z zabytków to[16]:
- Willa „Chałupka” (1898) przy ul. Batorego, według projektu Oskara Sosnowskiego.
- Willa „Janina” (1909–11) przy skrzyżowaniu ulic Leśnej i Słonecznej.
- Dworek „Zagroda” (1905) przy ul. Grodziskiej. Dawniej mieszkał tu pisarz Zygmunt Bartkiewicz. Obecnie siedziba Towarzystwa Przyjaciół Brwinowa.
- Dom rodziny Wernerów (1914) przy ul. Słonecznej. Znajduje się tu tablica upamiętniająca ukrycie radu przez prof. Wacława Wernera w czasie okupacji hitlerowskiej.
- Dom „Pod Wiatrakiem” (1912) przy ul. Żwirowej, według projektu Oskara Sosnowskiego.
- Pałacyk rodziny Tobołków (1927) przy wejściu do parku miejskiego. W latach 1939–1944 w domu tym mieściła się siedziba Gestapo.
- Dom „Amerykanka” (1925) przy Rynku, obecnie mieszczą się w nim sklepy.
- Zespół pałacowy rodziny Wierusz-Kowalskich (1909) przy ul. Dworskiej, obok parku miejskiego, według projektu Stanisława Grochowicza[17].
- Budynek apteki (1911) przy ul. Grodziskiej.
Na cmentarzu w Brwinowie znajdują się m.in. groby Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów, aktora Wacława Kowalskiego, archeologa-egiptologa Kazimierza Michałowskiego oraz historyka Jaremy Maciszewskiego.
Religia
edytujDo zabytków sakralnych należy kaplica na brwinowskim cmentarzu z połowy XIX wieku.
W Brwinowie ma siedzibę parafia św. Floriana. Przy rynku położony jest kościół parafialny św. Floriana, którego budowa rozpoczęła się w 1927, a który został konsekrowany 13 czerwca 1967 przez prymasa Stefana Wyszyńskiego. Powstał on na miejscu poprzedniego, drewnianego. Pierwsze wzmianki o parafii św. Floriana pochodzą z 1423 roku. Od 1993 Brwinów jest siedzibą dekanatu brwinowskiego[18]. Na terenie parafii znajduje się klasztor sióstr klarysek-kapucynek[19][20].
Gminy partnerskie
edytuj
Torre Cajetani (od 2003 r.)[21]
Trzebiatów (od 2008 r.)[22]
Osoby związane z Brwinowem
edytuj- Henryk Baranowski – reżyser teatralny, scenarzysta i aktor
- Zygmunt Bartkiewicz – polski pisarz, dziennikarz i felietonista
- Leszek Bugajski – krytyk literacki, redaktor „Twórczości” i działu kulturalnego w „Newsweeku”
- Tomasz Burek – historyk i badacz literatury współczesnej
- Leszek Engelking – poeta, nowelista, krytyk literacki, tłumacz (m.in. Vladimira Nabokova)
- Bolesław Hryniewiecki – przyrodnik, rektor Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1926–1927
- Jerzy Hryniewiecki – architekt
- Anna Iwaszkiewicz – żona Jarosława Iwaszkiewicza, polska pisarka i tłumaczka.
Willa Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów „Stawisko” - Jarosław Iwaszkiewicz – polski prozaik, poeta i eseista. Poseł na Sejm PRL w latach 1952–1980. Czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1957, 1963, 1965, 1966)[23][24]. Patron szkoły nr 2 w Brwinowie
Grób Jarosława i Anny Iwaszkiewiczów na cmentarzu w Brwinowie - Stefan Kiedrzyński – polski dramaturg i powieściopisarz
- Stanisław Kowalewski – polski prozaik, autor utworów dla młodzieży oraz sztuk scenicznych
- Wacław Kowalski – polski aktor filmowy i teatralny.
- Ignacy Kozielewski – pedagog, współtwórca harcerstwa polskiego, współautor hymnu harcerskiego
- Roman Kurkiewicz – dziennikarz i publicysta
- Anna Lisowska-Niepokólczycka – pisarka, autorka słuchowisk
- Franciszek Łyp – polski podróżnik
- Paweł Milcarek – publicysta, dyrektor II Programu Polskiego Radia w latach 2008–2009
- Wacław Niepokólczycki – tłumacz
- Radosław Pazura – polski aktor
- Franciszka Stefania Pittet – żona profesora Józefa Kallenbacha[25]
- Marian Pokropek – polski etnograf
- Henryk Waniek – artysta malarz
- Stanisław Werner – fizyk, Honorowy Obywatel Gminy Brwinów
- Wacław Werner – fizyk, wykładowca Politechniki Warszawskiej
Od 2006 roku w Brwinowie przechowywane jest archiwum literackie pisarza, dziennikarza i reportera Lucjana Wolanowskiego (1920–2006)[26].
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b Strona gminy. Informacja o powiększeniu obszaru miasta [dostęp 2021-04-15].
- ↑ Brwinów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-12-31], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-09-14].
- ↑ Likwidacja szkół rolniczych » Pierwszy Portal Rolny. ppr.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-14)].
- ↑ Mateusz Makowski, Festiwal Otwarte Ogrody w gminie Brwinów [online], brwinow.pl [dostęp 2016-07-09].
- ↑ HOME [online], trojmiasto-ogrodow.eu [dostęp 2019-11-07].
- ↑ Adam Boniecki: Herbarz polski: wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlacheckich. (Cz. 1. T. 3. Warszawa: Warszawskie Towarzystwo Akcyjne S. Orgelbranda S[yn]ów), 1900, s. 317.
- ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 278, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Historia – Społeczność żydowska przed 1989 – Brwinów – Wirtualny Sztetl [online], www.sztetl.org.pl [dostęp 2016-07-09].
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 474.
- ↑ Sobczak 1970 ↓, s. 133.
- ↑ Sobczak 1970 ↓, s. 301.
- ↑ Słowniczek krajoznawczy wraz z najważniejszymi informacjami praktycznymi. W: Marek Dąbrowski, Roman Kościński, Zbigniew Kozłowski, Zygmunt Malinowski, Wiesław Szczepanek: Trasy kolarskie wokół Warszawy. Warszawa: Zakład Wydawniczo-Propagandowy PTTK, 1981, s. 64.
- ↑ Brwinów w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ PKW. Wyniki w powiecie pruszkowskim. [dostęp 2010-12-06].
- ↑ Zabytki architektury Brwinowa. Brwinow.com. [dostęp 2009-08-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 sierpnia 2013)].
- ↑ Michał Larkowski, Pałac Wierusz-Kowalskich: marzenia się spełniają [online], brwinow.pl [dostęp 2016-07-09].
- ↑ Z dziejów brwinowskiej parafii. [dostęp 2014-08-12].
- ↑ Klasztor sióstr klarysek. www.klaryski-kapucynki.pl. [dostęp 2013-02-02].
- ↑ 10 lat od wypadku – świadectwo nawrócenia Radosława Pazury. www.youtube.com, 2013-01-24. [dostęp 2013-02-02].
- ↑ Uchwała nr 121-IV Rady Miejskiej w Brwinowie z dnia 11 września 2003 roku w sprawie nawiązania stosunków partnerskich gminy Brwinów z gminą Torre Cajetani. Rada Miejska w Brwinowie, 2003-09-11. [dostęp 2012-10-16].
- ↑ BIP – Urząd Miejski w Trzebiatowie [online], bip.umtrzebiatow.rekord.pl [dostęp 2019-10-04].
- ↑ Nomination Archive [online], NobelPrize.org [dostęp 2019-11-07] (ang.).
- ↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2019-11-07].
- ↑ Józef Spytkowski: Kallenbach Józef Henryk. W: Polski Słownik Biograficzny. T. XI. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1964–1965, s. 491–493.
- ↑ Archiwum Lucjana Wolanowskiego w Brwinowie. [dostęp 2010-04-21].
Bibliografia
edytuj- Kazimierz Sobczak: Wyzwolenie Warszawy. Styczeń 1945 r. Warszawa: 1970.
Linki zewnętrzne
edytuj- Brwinów (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 393.
- Oficjalna strona Urzędu Miasta i Gminy
- Lokalny portal informacyjny mieszkańców miasta i gminy Brwinów. brwinow.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-15)].