Amadyniec[4], potocznie amadyna wspaniała[5] (Chloebia gouldiae) – gatunek ptaka z rodziny astryldowatych (Estrildidae). Występuje w północnej Australii. Ze względu na swój wygląd jest chętnie hodowana w klatkach. Wskutek importu tego ptaka z naturalnego środowiska jego liczba malała, aż znalazł się na czerwonej liście IUCN 2003. Obecnie w Australii handel tymi ptakami jest zakazany.

Amadyniec
Chloebia gouldiae[1]
(Gould, 1844)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

wróblowe

Podrząd

śpiewające

Rodzina

astryldowate

Podrodzina

mniszki

Rodzaj

Chloebia
Reichenbach, 1863

Gatunek

amadyniec

Synonimy
  • Amadina Gouldiae Gould, 1844[2]
  • Erythrura gouldiae (Gould, 1844)[1]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Taksonomia edytuj

Po raz pierwszy gatunek opisał John Gould w 1844 (z datą publikacji w 1848). Holotyp pochodził z okolic Victoria River na Terytorium Północnym. Autor nadał nowemu gatunkowi nazwę Amadina Gouldiae[6]. Od 2020 Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza amadyńca w monotypowym rodzaju Chloebia, wcześniej zaliczał go do rodzaju Erythrura[7]. IOC nie wyróżnia podgatunków[7], podobnie jak i autorzy HBW[2].

Genetyka edytuj

Kariotyp amadyńca opisano po raz pierwszy w 1986; 2n=78[8].

U amadyńców występują trzy odmiany barwne: czarnogłowa, czerwonogłowa i złotogłowa[2]. Najczęściej występującą jest czarnogłowa, w której występuje około 70[9]–75[10]% populacji (w jednym ze źródeł z lat 40. XX wieku, opartym o dowody anegdotyczne, podano też wartość 82%[9]). Forma złotogłowa jest najrzadsza, zależnie od źródła to jeden na kilka tysięcy osobników[10] lub mniej niż 0,1% populacji[11]. Proporcje w częstotliwości występowania formy czarnogłowej i czerwonogłowej są inne u samców i samic[12][11]. Loci odpowiedzialne za opartą o melaninę czerń lub opartą o karotenoidy czerwień znajdują się na chromosomie Z. Gen kodujący czerwoną barwę jest dominujący względem tego kodującego czarną barwę na głowie. Stąd samce czarnogłowe są zawsze homozygotami recesywnymi (ZrZr), lecz czerwonogłowe mogą być homozygotą dominującą (ZRZR) lub heterozygotą (ZRZr). Samice są płcią heterogametyczną, więc możliwe układy to Zr (czerwonogłowe) i ZR (czarnogłowe). Amadyńce odmiany złotogłowej mają ten sam allel na locus odpowiedzialnym za barwę czerwoną. Złoty kolor powstaje wskutek epistazy – gen warunkujący złote ubarwienie głowy znajduje się na jednym z chromosomów autosomalnych. Według stanu wiedzy z połowy 2019 roku nie jest jednak znane jego dokładne położenie[12].

Morfologia edytuj

Długość ciała wynosi od 12,5 do 15 cm (w tym blisko 4 cm przypada na ogon), masa ciała – 10,5–16 g[2].

Samiec jest ubarwiony intensywniej od samicy i ma dłuższy ogon. Kark i wierzch ciała są zielone, kark jaśniejszy. Czoło oraz pióra dookoła dzioba są w zależności od mutacji np. czarne, czerwone, pomarańczowe, lub w innych kolorach, a za piórami na czole jest (też zależnie od odmiany) turkusowy pasek. Pierś jest od fioletowej po granatową, czasami też biała, a brzuch jest od żółtego do pomarańczowego. Pokrywy nadogonowe i podogonowe są turkusowe, a sam ogon jest czarny. Nogi są jasnopomarańczowe do różowych. Zakończenie dzioba jest czerwone.

Zasięg występowania edytuj

Amadyńce występują w północnej części Australii na północ od równoleżnika 20°S. Ich zasięg obejmuje północną Australię Zachodnią, północne Terytorium Północne i północny Queensland (głównie na początku półwyspu Jork)[2]. W Queenslandzie stale spotykane są tylko w jednym miejscu, częstsze są w Australii Zachodniej i na Terytorium Północnym. Zasięg występowania amadyńca pokrywa około 788 tys. km²[2].

Ekologia i zachowanie edytuj

Środowiskiem życia amadyńców są świetliste lasy z trawiastym podszytem i zadrzewienia w mozaikowych – łączących tereny spalone i nietknięte pożarami – półpustynnych środowiskach[2]. Obecność niespalonych drzew jest niezbędna ze względu na gniazdowanie niemal wyłącznie w dziuplach[13]. Charakterystyczne dla środowiska życia tych ptaków są skaliste wzgórza z eukaliptusami dwóch gatunków: Eucalyptus brevifolia i E. tintinnans oraz dostępne w odległości 2–4 km źródła wody niewysychające w porze suchej. Poza sezonem lęgowym amadyńce przebywają w nieco bardziej różnorodnych środowiskach[14].

Pożywieniem amadyńców są nasiona, zarówno dojrzałe, jak i na wpół dojrzałe. W porze suchej są to głównie nasiona sorga (Sorghum), poza porą suchą – bardziej różnorodne[2]. Niekiedy zjadają również bezkręgowce[14]. Amadyńce przebywają pojedynczo, w parach i grupach liczących od kilku (również z jednej rodziny) do kilkuset osobników. Szczególnie licznie zbierają się przy wodopojach, choć nie zawsze odwiedzają je w tak dużych stadach. Regularnie dołączają do innych niewielkich wróblowych, zwłaszcza amadynek długosternych (Poephila acuticauda)[15]. Pierzenie u amadyńców odbywa się wyjątkowo na tle innych astryldów. Rozpoczyna się gwałtownie tuż po zakończeniu sezonu lęgowego, ale jeszcze przed rozpoczęciem pory deszczowej i tym samym okresu dostępności świeżych ziaren traw[16].

Lęgi edytuj

 
Młody osobnik dwa miesiące po wykluciu

Lęgi amadyńców stwierdzano we wszystkich miesiącach poza październikiem. W Australii Zachodniej okres lęgowy trwa od maja do czerwca, na Terytorium Północnym – od grudnia do kwietnia (koniec pory deszczowej)[2]. Gniazdują niemal wyłącznie w dziuplach[14]. Zniesienie liczy od 3 do 8 jaj[16], przeciętnie około 5[15]. Wysiadywanie trwa około 14 dni. Młode opuszczają gniazdo po blisko 21 dniach życia, jednak w razie niepokojenia ten okres może ulec skróceniu nawet do 14 dni[16]. Prawdopodobnie na wolności długość życia amadyńców jest krótka. Wskazuje na to bardzo duża liczba młodocianych osobników względem osobników dorosłych pod koniec roku oraz badania z wykorzystaniem obrączkowania, w których systematycznie notowany jest bardzo niski odsetek ponownie złapanych ptaków[15].

Status edytuj

IUCN uznaje amadyńca za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 2022 roku; wcześniej, od 2012 był uznawany za gatunek bliski zagrożenia wyginięciem (NT, Near Threatened), natomiast w latach 1988–2008 był klasyfikowany jako gatunek zagrożony wyginięciem (EN, Endangered). Główne zagrożenia dla tych ptaków to wypas bydła i zmienione przez człowieka pory pożarów. Bydło wraz z innymi zwierzętami hodowlanymi wpływa na skład gatunkowy traw oraz ich rozwój. Najpoważniejszym skutkiem jest prawdopodobnie redukcja dostępnych traw wydających nasiona na samym początku pory deszczowej. Do tego bydło i inne zwierzęta zadeptują okolice wodopojów, przy których zbierają się amadyńce[14].

Przypisy edytuj

  1. a b Chloebia gouldiae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b c d e f g h i Payne, R., Christie, D.A., de Juana, E. & Sharpe, C.J.: Gouldian Finch (Chloebia gouldiae). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-06-22].
  3. Chloebia gouldiae, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  4. Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Lonchurinae Steiner, 1960 (1847) - mniszki (wersja: 2020-03-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-29].
  5. Jan Kamiński, Kolegium sędziów. Klasy wystawowe, Katowice: Polska Federacja Ornitologiczna, 2017 [zarchiwizowane z adresu 2018-04-03].
  6. John Gould: The birds of Australia. T. 3. 1848, s. pl. 88.
  7. a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Waxbills, parrotfinches, munias, whydahs, Olive Warbler, accentors, pipits. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-11-29]. (ang.).
  8. Les Christidis. Chromosomal evolution within the family Estrildidae (Aves). II. The Lonchurae. „Genetica”. 71, s. 99-113, 1986. DOI: 10.1007/BF00058692. 
  9. a b Franklin, D.C. & Dostine, P.L.. A note on the frequency and genetics of head colour morphs in the Gouldian Finch. „Emu”. 100, s. 236-239, 2000. DOI: 10.1071/MU00911. 
  10. a b Peter Clement: Finches and Sparrows. A&C Black, 2012, s. 406. ISBN 978-1-4081-3530-3.
  11. a b Toomey MB, Marques CI, Andrade P, et al.. A non-coding region near Follistatin controls head colour polymorphism in the Gouldian finch. „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”. 285 (1888), 2018. DOI: 10.1098/rspb.2018.1788. 
  12. a b Kim, K., Jackson, B.C., Zhang, H. et al.. Genetics and evidence for balancing selection of a sex-linked colour polymorphism in a songbird. „Nature Commununications”. 10 (1852), 2019. 
  13. Erythrura gouldiae — Gouldian Finch, [w:] Species Profile and Threats Database [online], Australian Government. Department of the Environment and Energy [dostęp 2019-12-23].
  14. a b c d Gouldian Finch Chloebia gouldiae. BirdLife International. [dostęp 2022-08-20].
  15. a b c Threatened Species Scientific Committee, Conservation Advice: ''Erythrura gouldiae'' Gouldian finch [online], Australian Government. Department of the Environment and Energy, 9 czerwca 2016 [dostęp 2019-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-23].
  16. a b c Northern Territory Environment Protection Authority, Redbank: Gouldian Finch (Erythrura gouldiae) Management Plan [online], luty 2010 [dostęp 2019-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-01].

Linki zewnętrzne edytuj