Ananiasz Zajączkowski

Ananiasz Zajączkowski
Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	12 listopada 1903 ; Troki
Data i miejsce śmierci	6 kwietnia 1970 ; Rzym
	Doktor habilitowany nauk humanistycznych
	Specjalność: orientalista
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1929 ; Uniwersytet Jagielloński
Habilitacja	1933 ; Uniwersytet Warszawski
Profesura	1935
Uczelnia	Uniwersytet Warszawski
Okres zatrudn.	1932
	Odznaczenia
	;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ananiasz Zajączkowski (ur. 12 listopada 1903 w Trokach, zm. 6 kwietnia 1970 w Rzymie) – polski orientalista (turkolog), profesor Uniwersytetu Warszawskiego, działacz karaimski, członek Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności.

Życiorys

Był synem Aleksandra (Achiezera), kancelisty sądowego, i Emilii z domu Bezekowicz. Ukończył w 1925 Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie, następnie odbył studia orientalistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim; w 1929 obronił doktorat na tej uczelni, na podstawie pracy Sufiksy imienne i czasownikowe w języku zachodniokaraimskim. Przyczynek do morfologii języków tureckich, przygotowanej pod kierunkiem Tadeusza Kowalskiego. Jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej uzupełniał studia na uczelniach zagranicznych – w Berlinie, Stambule i Paryżu (1929–1931). Pracował przez rok jako asystent w Katedrze Filologii Orientalnej na Uniwersytecie Jagiellońskim, by przenieść się w 1932 na Uniwersytet Warszawski, na stanowisko starszego asystenta i lektora języka tureckiego w Instytucie Orientalistycznym. W 1933 habilitował się na podstawie rozprawy Studja nad językiem staroosmańskim. Wybrane ustępy z anatolijskotureckiego przekładu Kalili i Dimny i został docentem w Katedrze Turkologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Mianowany profesorem nadzwyczajnym w 1935, został jednocześnie kierownikiem Katedry Turkologii (w latach 1945–1950 Katedry Orientalistyki, 1950–1969 ponownie Katedry Turkologii). Kierował również Instytutem Orientalistycznym (1945–1950, 1957–1961) i Zakładem Turkologii i Iranistyki Instytutu Orientalistycznego (od 1969); w 1946 został profesorem zwyczajnym. Ponadto był profesorem i kierownikiem Katedry Orientalistyki Uniwersytetu Wrocławskiego (1945–1950). W latach 1948–1950 był pracownikiem naukowym Studium Języków Wschodnich Instytutu Spraw Międzynarodowych w Warszawie, a 1953–1969 kierownikiem Zakładu Orientalistyki PAN (w ramach Zakładu kierował Pracownią Leksykograficzną i Pracownią Bliskiego i Środkowego Wschodu). Przed II wojną światową prowadził wykłady z turkologii w Szkole Wschodoznawczej w Warszawie (przemianowanej w 1938 na Wyższą Szkołę Żywych Języków Wschodnich). Okres okupacji przepracował w Wydziale Statystycznym miasta stołecznego Warszawy.

Był członkiem czołowych polskich stowarzyszeń naukowych: Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1936 członek korespondent, 1947 członek rzeczywisty), Polskiej Akademii Umiejętności (1948 członek korespondent), Polskiej Akademii Nauk (1952 członek korespondent, 1961 członek rzeczywisty). W Towarzystwie Naukowym Warszawskim kierował Komisją Orientalistyczną; był też przewodniczącym analogicznego Komitetu Orientalistycznego (1952–1959) i Komitetu Nauk Orientalistycznych (1962–1965) PAN. W latach 1948–1958 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Orientalistycznego. Był ponadto członkiem korespondentem Société Finno-Ougrienne, członkiem honorowym Tureckiego Towarzystwa Językowego, członkiem Societas Uralo-Altica oraz Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego.

Wygłaszał odczyty z turkologii, iranistyki, arabistyki oraz historii średniowiecznej Bliskiego Wschodu m.in. w Instytucie Wschodoznawstwa w Moskwie (1956), na uniwersytecie w Jerozolimie (1957), w Instituto Universitario Orientale w Neapolu (1958), na uniwersytecie w Moguncji (1959), na uniwersytecie w Stambule (1962). Brał udział w pracach Grupy Roboczej Polskiego Komitetu ds. UNESCO.

Zajmował się turkologią, dziejami średniowiecznej kultury tureckiej, leksykografią, komparatystyką, edytorstwem dzieł kultury. Badał m.in. dzieje, język i kulturę Chazarów. Analizował wpływ języka i literatury perskiej na literaturę turecką, a także polsko-orientalne związki językowe. Interesował się życiem i działalnością Awicenny. Wydał m.in. Sto sentencji i apoftegmatów arabskich Kalifa Ali'ego w parafrazie mamelucko-tureckiej (1968), ogłosił też kilka przekładów. Redagował Słownik karaimsko-rosyjsko-polski oraz czasopisma „Myśl Karaimską” i „Przegląd Orientalistyczny”, ponadto współpracował z „Językiem Polskim” i „Poradnikiem Językowym”.

Poza pracą naukową pełnił w latach 1945–1970 funkcję zwierzchnika Karaimskiego Związku Religijnego w RP. Jego krewnym (synem stryjecznego brata) był Włodzimierz, również turkolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Mieszkał w domach profesorskich Stowarzyszenia Mieszkaniowego Spółdzielczego (Spółdzielni Mieszkaniowej) Profesorów UW w Warszawie przy ul. Brzozowej i Sewerynów, w latach 50. był członkiem zarządu spółdzielni.

Został pochowany na cmentarzu karaimskim w Warszawie^[1].

Wybrane prace

Opublikował ponad 300 prac naukowych, m.in.:

Krótki wykład gramatyki języka zachodniokaraimskiego (1931)
Studja nad językiem staroosmańskim. Wybrane rozdziały z anatolijskotureckiego przekładu Koranu (1937)
Problem językowy Chazarów (1946)
Ze studiów nad zagadnieniem chazarskim (1947)
Dyplomatyka Złotej Hordy w XV wieku (1948)
Glosy tureckie w zabytkach staropolskich (1948)
Związki językowe połowiecko-słowiańskie (1949)
Liryka Hafiza (1950)
Charakterystyka Turków w świetle piśmiennictwa arabskiego w średniowieczu (1951)
Awicenna (1953, redaktor)
Studia orientalistyczne z dziejów słownictwa polskiego (1953)
Słownik arabsko-kipczacki z okresu Państwa Mameluckiego (1954–1958, dwie części)
Orient jako źródło inspiracji w literaturze romantycznej doby Mickiewiczowskiej (1955)
Zarys dyplomatyki osmańsko-tureckiej (1955, z Janem Reychmanem)
Leksyka języków tureckich (1959)
Mamelucko-kipczacki przekład arabskiego traktatu Muhadimma "Abu-l-Lait as-Samarkandi" (1959)
Karaims in Poland. Language, Folklore, Science (1961)

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (16 lipca 1954)^[2]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[3]
Order Nisan-Sipas (Iran)

Nagrody i wyróżnienia

Nagroda Państwowa II stopnia za całość działalności naukowej w minionym dziesięcioleciu w dziedzinie orientalistyki (1955)^[4]
tytuł doktora honoris causa uniwersytetów w Berlinie (1961), Tbilisi (1966) i Manchesterze (1967).

Przypisy

↑ Maria i Przemysław Pilichowie. Cmentarz Karaimów. „Skarpa Warszawska”, s. 63, czerwiec 2024.
↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
↑ M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-12].

Bibliografia

Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 3: P–Z (pod redakcją Andrzeja Śródki i Pawła Szczawińskiego), Ossolineum, Wrocław 1985.

[1] Maria i Przemysław Pilichowie. Cmentarz Karaimów. „Skarpa Warszawska”, s. 63, czerwiec 2024.

[2] M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.

[3] M.P. z 1955 r. nr 112, poz. 1450 - Uchwała Rady Państwa z dnia 14 stycznia 1955 r. nr 0/126 - na wniosek Prezesa Polskiej Akademii Nauk.

[4] Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-12].

[1]

[2]

[3]

[4]