Araucaria hunsteinii

*Araucaria hunsteinii*
	; Pokrój drzewa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	telomowe
Gromada	naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	araukariowce
Rodzina	araukariowate
Rodzaj	araukaria
Gatunek	Araucaria hunsteinii
	Nazwa systematyczna
	Araucaria hunsteinii K.Schum.; K.M.Schumann & U.M.Hollrung, Fl. Kais. Wilh. Land: 11 (1889)
Synonimy
	Araucaria schumanniana Warb.; Titanodendron schumanniana (Warb.) A. V. Bobrov & Melikyan; Araucaria klinkii Lauterb.; Araucaria hunsteinii K. Schum. var. klinkii (Lauterb.) Silba; Titanodendron klinkii (Lauterb.) A. V. Bobrov & Melikyan;
	Araucaria schumanniana Warb.; Titanodendron schumanniana (Warb.) A. V. Bobrov & Melikyan; Araucaria klinkii Lauterb.; Araucaria hunsteinii K. Schum. var. klinkii (Lauterb.) Silba; Titanodendron klinkii (Lauterb.) A. V. Bobrov & Melikyan;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; bliski zagrożenia
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Araucaria hunsteinii – gatunek drzewa iglastego z rodziny araukariowatych. Jest endemitem Papui-Nowej Gwinei. Osiągając 90 m wysokości, jest najwyższym gatunkiem z rodzaju araukaria^[5] i także najwyższym drzewem górskich lasów tropikalnych na Nowej Gwinei. Dostarcza cenionego drewna i na łatwiej dostępnych stanowiskach został już wyniszczony. Dlatego od połowy XX wieku uprawiany jest na plantacjach. Zagrożeniem dla gatunku są także pożary i wylesienia dokonywane dla rozszerzenia areału upraw^[4].

Nazwa gatunkowa upamiętnia Carla Hunsteina (1843–1888), niemieckiego ornitologa i kolekcjonera roślin pracującego na Nowej Gwinei w latach 1878–1888^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek ma zasięg zajmujący ok. 2000 km², ograniczony do pasm górskich w Papui-Nowej Gwinei we wschodniej części Nowej Gwinei^[4]. Najwięcej znanych stanowisk gatunek ma w Górach Bismarka i Owena Stanleya. Pojedyncze stanowiska znane są na zachodzie z Gór Centralnych znad rzek Wamira i Tagari oraz z okolic osady Sattelburg na półwyspie Huon^[6]. Poza stanowiskami naturalnymi spotykany jest w uprawie na plantacjach, nie tylko w Papui-Nowej Gwinei, ale także w Malezji i na Portoryko^[6].

Morfologia

Liście

Pokrój: Drzewo osiągające do 90 m wysokości^[6], z pniem o średnicy sięgającej 3 m^[5], prostym, słabo zbieżystym. Kora na pniu gruba, szorstka, łuskowata, z wierzchu ciemnobrązowa i czarna, w spękaniach czerwonawa, łuszcząca się dużymi płatami. Korona starych drzew bardzo rozłożysta, od góry spłaszczona, z nielicznymi konarami wzdłuż pnia poniżej korony. Na młodych drzewach gałęzie wyrastają w okółkach po 6–8. Konary osiągają zwykle do 6 m długości, gałązki ulistnione skupione są na końcach pędów, z których wyrastają skierowane we wszystkich kierunkach lub zwisają, czasem tworząc miotlaste skupienia o długości do 50 cm^[6].
Liście: Młodociane liście szydlaste^[5]. Dorosłe liście lancetowate do trójkątnych, osiągają długość 5–10 cm i szerokość 1–2 cm, na wierzchołku są zaostrzone. U nasady pędu są krótsze, na końcach dłuższe, odstają od pędów pod znacznym kątem, wyrastają w często wyraźnie widocznych 5 rzędach^[6].
Szyszki: Zawierające kwiaty męskie są siedzące lub krótkoszypułkowe, wyrastają w kątach liści skupione po 2–6. Mają kształt wąskowalcowaty, początkowo są wzniesione, w czasie kwitnienia wydłużają się i przewisają. Osiągają 11–22 cm długości, przy średnicy od 1 do 2,5 cm. Mikrosporofile odstają pod kątem 70° od osi szyszki, osadzone są na cienkim trzonku długości do 5 mm, ich blaszka jest wygięta, na brzegu ząbkowana, na szczycie zaostrzona. Rozwija się na nich po 8–10 woreczków pyłkowych (mikrosporangiów), prostych, równowąskich o długości ok. 6 mm. Szyszki z kwiatami żeńskimi wyrastają zwykle pojedynczo na krótkich, tęgich i ulistnionych szypułkach z kątów liści w pobliżu końców pędów. Mają kształt jajowaty do walcowatego, osiągają do 15–25 cm długości i 12–16 cm średnicy. Łuski wspierające tęgie, do 7–9 cm długości, z boków cienkie i błoniaste, ale w części szczytowej zgrubiałe, rombowate i wyciągnięte w krótkotrwały wierzchołek o długości do 1,5 cm. Łuski nasienne nieco tylko dłuższe od nasion i od nich węższe, z drobnym języczkiem osiągającym do 0,5 cm długości. Nasiona kształtu migdałowatego, osiągające ok. 3 cm długości i 0,8 cm szerokości, spłaszczone i gładkie^[6].

Biologia i ekologia

Gatunek występuje na terenach górskich zwykle między rzędnymi 750–1700 m n.p.m., rzadko notowany jest niżej do 550 m i wyżej, do 2100 m n.p.m. Zasiedla najczęściej doliny, na obszarach o opadach rocznych wynoszących od 800 do 4000 mm rocznie. Gleby na stanowiskach są zwykle mocno gliniaste, obojętne do kwaśnych^[6].

Gatunek rośnie w tropikalnych lasach górskich, tworząc w nich lokalnie skupienia („drzewostany”)^[6], wyrastając znacznie ponad warstwę koron towarzyszących drzew okrytonasiennych^[4]. Najwyższe rozmiary (60–90 m) osiąga w lasach najbardziej wilgotnych, górując ponad innymi gatunkami, choć i drzewa liściaste osiągają w takich miejscach okazałe rozmiary. Towarzyszą mu najczęściej drzewa z gatunków: Elmerillia papuana, Flindersia amboinensis, F. pimenteliana, Pometia pinnata, Xanthophyllum papuanum oraz różne z rodzaju Acmena. W warstwie krzewów rosną: Cerbera floribunda, Cryptocarya, Dysoxylum, Gnetum gnemon, Litsea i muszkatołowiec Myristica. W miejscach suchszych warstwa koron drzew liściastych zwykle osiąga 15–25 m, a A. hunsteinii osiąga w takich warunkach siedliskowych do ok. 50 m. Towarzyszącymi drzewami są zwykle: tung molukański Aleurites moluccana, wiązowce Celtis, Heritiera, Macaranga, Pouteria luzonensis. Rosną tu też drzewa zrzucające liście: Garuga floribunda, Protium macgregorii, zatwar Sterculia i migdałecznik Terminalia^[6].

Siewki tego gatunku mają dwa liścienie. Kiełkowanie jest epigeiczne^[5].

Zastosowanie

Gatunek eksploatowany jest jako źródło drewna zwanego Klinki pine (to także nazwa zwyczajowa gatunku w języku angielskim), wszechstronnie wykorzystywanego i cenionego, m.in. wytwarzano z niego konstrukcje szkieletowe samolotów^[6]^[4]. Po wyeksploatowaniu gatunku z łatwiej dostępnych lasów, od połowy XX wieku sadzony jest na plantacjach^[4]. Na Portoryko został introdukowany i sadzony jest w ramach kontrowersyjnego projektu KLINKIFIX, mającego na celu równoważenie emisji gazów cieplarnianych^[6].

Zagrożenia

Gatunek jest intensywnie eksploatowany dla drewna i na łatwiej dostępnych terenach jego stanowiska zostały zniszczone. Zachował się na rozproszonych stanowiskach w trudno dostępnych obszarach górskich. Zagrożony jest także postępującymi wylesieniami dokonywanymi dla rozszerzenia areału upraw i pożarami wywoływanymi w tym celu. Pożary stanowią rosnące zagrożenie wraz z coraz częściej powtarzającymi się okresami susz. Duże stanowisko gatunku w Parku Narodowym McAdam spłonęło w 1997^[4], w tym też roku spłonęły plantacje tej araukarii w rejonie Bulolo^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-02-22] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ Araucaria hunsteinii K.Schum.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-22].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g P.P. Thomas P.P., Araucaria hunsteinii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-02-22] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d John Silba: Encyclopedia Coniferae. Corvallis, Oregon: Phytologia Memoirs, 1986, s. 41.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m AljosA. Farjon AljosA., A handbook of the world's conifers, Second, revised edition, Leiden, The Netherlands 2017, s. 208-210, ISBN 978-90-04-32451-0, OCLC 971248835 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-02-22] (ang.).

[Christenhusz-2] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[powo-3] Araucaria hunsteinii K.Schum.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-02-22].

[iucn-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g P.P. Thomas P.P., Araucaria hunsteinii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-02-22] (ang.).

[silba-5] John Silba: Encyclopedia Coniferae. Corvallis, Oregon: Phytologia Memoirs, 1986, s. 41.

[farjon-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m AljosA. Farjon AljosA., A handbook of the world's conifers, Second, revised edition, Leiden, The Netherlands 2017, s. 208-210, ISBN 978-90-04-32451-0, OCLC 971248835 .

[5]

[4]

[1]

[2]

[3]

[6]