Wikipedia

Bartołty Wielkie

wieś w województwie warmińsko-mazurskim

Bartołty Wielkie (niem: Groß Bartelsdorf, Bartoldsdorf – 1379, Bartelsdorf – 1615) – wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim, w gminie Barczewo.

Bartołty Wielkie
wieś
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

olsztyński

Gmina

Barczewo

Strefa numeracyjna

89

Kod pocztowy

11-010[2]

Tablice rejestracyjne

NOL

SIMC

0469748

Położenie na mapie gminy Barczewo
Mapa konturowa gminy Barczewo, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Bartołty Wielkie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Bartołty Wielkie”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bartołty Wielkie”
Położenie na mapie powiatu olsztyńskiego
Mapa konturowa powiatu olsztyńskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Bartołty Wielkie”
Ziemia53°47′24″N 20°49′30″E/53,790000 20,825000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Kościół św. Jakuba Apostoła
OSP w Bartołtach Wielkich

W latach 1954-1959 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bartołty Wielkie, po jej zniesieniu w gromadzie Ramsowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa olsztyńskiego.

Bartołty Wielkie położone są na Warmii, około 29 km od Olsztyna, między jeziorami Tumiańskim, Dłużek i Bartołt Wielki. Przez miejscowość przepływa rzeka Wardęga. Do parafii w Bartołtach Wielkich należą także kaplice w Raszągu i Rumach (wybudowane po 1945 r.).

Przez miejscowość przebiega droga powiatowa nr 1483N Jeziorany - Bartołty Wielkie. W odległości 4 km od miejscowości znajduje się węzeł Kromerowo na trasie drogi krajowej nr 16. Transport lokalny – PKS Olsztyn, linia: Olsztyn Dworzec Autobusowy – Bartołty Wielkie – Biskupiec Reszelski Dworzec Kolejowy.

Historia edytuj

Osada istniała już w XIV w. Wieś lokowana przez biskupa warmińskiego Henryka Sorboma w 1379. Pierwsze wzmianki o kościele pochodzą z końca XIV. W czasie wojen polsko-krzyżackich miejscowość była wielokrotnie niszczona[3]. W XVI wieku właścicielem wsi był Kromer – krewny biskupa Marcina Kromera. Kromerowie żyli tu jeszcze w XIX wieku. W pierwszej połowie XVII wieku właścicielem wsi był Stefan Sadorski. Przekazał on młyn wodny na wyposażenie gimnazjum jezuitów w Reszlu. W XVIII wieku wieś podzieliła się na Bartołty Wielkie i Bartołty Małe[4].

Po II wojnie światowej wieś wróciła do granic Polski, wojska Armii Czerwonej wkroczyły 28 stycznia 1945 roku[5]. 20 sierpnia 1862 roku powołano parafię Bartołty Wielkie[6].

Demografia edytuj

Tab. Zmiany ludnościowe Bartołt Wielkich[7][8]

Instytucje publiczne edytuj

  • Szkoła Filialna w Bartołtach Wielkich
  • Ochotnicza Straż Pożarna w Bartołtach Wielkich
  • Leśnictwo Bartołty Wielkie
  • Leśnictwo Cisy (z siedzibą w Bartołtach Wielkich)

Turystyka edytuj

Zabytki edytuj

  • kościół parafialny św. Jakuba Apostoła – zbudowany w XVI wieku, przebudowywany w XVIII i XIX wieku. 14 marca 1582 roku biskup Marcin Kromer konsekrował nowy kościół, wybudowany w miejscu starszej budowli, pochodzącej z końca XIV wieku. Kościół z XVI wieku spłonął w 1620 roku. Obecny kościół pochodzi z przełomu XVII i XVIII w. i był wyświęcony przez biskupa Andrzeja Załuskiego w 1702 roku. Budowla ta była przebudowana w połowie XIX wieku. Murowana wieżę zbudowano w 1897 roku, posiada dwa górne segmenty ośmioboczne zwieńczone kopułą i latarenką[9]. Obecny kościół to budowla salowa, z niższym i półkoliście zamkniętym prezbiterium. Ślady stylu gotyckiego widoczne są jeszcze w ukształtowaniu bryły kościoła. Detale są barokowe. Wiele elementów wyposażania wnętrza także ma charakter barokowy. Na dachu prezbiterium znajduje się metalowa chorągiewka z datą „1888”. Ołtarz główny barokowy z 1700 roku z obrazem przedstawiającym św. Jakuba, po bokach medaliony z wizerunkami św. Franciszka Ksawerego i św. Ignacego Loyoli, a nad nimi ze św. Józefem z Dzieciątkiem. Ambona jest rokokowa. Zachowała się płyta nagrobna Michała Łubienieckiego (zmarł w 1624 roku); (nr rej.: 984 z 23.07.1968)[10]
  • cmentarz przykościelny; (nr rej.: 984 z 23.07.1968)[10],
  • kapliczka przydrożna, przy drodze na cmentarz z końca XIX w.; (nr rej.: 2087 z 14.05.1997)[10],
  • kapliczka przydrożna, na terenie domu zakonnego z lat 1928–1930; (nr rej.: 2088 z 14.05.1997)[10].

Atrakcje turystyczne edytuj

  • Gospodarstwo Rybackie „Bartołty Wielkie” – kompleks stawów łowieckich[11]
  • Ośrodek odosobnieniowy Buddyjskiego Związku Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu w Bartołtach Wielkich[12]

Trasy rowerowe edytuj

Przez Bartołty Wielkie przechodzi   Szlak rowerowy żółty:

Osoby związane z Bartołtami Wielkimi edytuj

Bartołty Wielkie na ekranie edytuj

Wieś i jej malownicze okolice znalazły uznanie u scenarzystów trzech polskich filmów, do których zdjęcia kręcone były m.in. w Bartołtach Wielkich. Na budynku szkoły znajduje się odcisk dłoni bohaterów filmu Dwie miłości, wykonany na potrzeby obrazu.

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 3030
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 14 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  3. ↑ Witaj! [Olsztyńska Strona Rowerowa]
  4. ↑ Bartels Home Page
  5. ↑ Bolesław Dolata, Wyzwolenie Polski 1944–1945, Wojskowy Instytut Historyczny 1971, s. 349
  6. ↑ Bartołty Wielkie: Parafia Świętego Jakuba. [dostęp 2013-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-24)].
  7. ↑ Groß Bartelsdorf – GenWiki
  8. ↑ Deutsche Verwaltungsgeschichte Ostpreußen, Stadt und Landkreis Allenstein. [dostęp 2017-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-11-24)].
  9. ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka - Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 85
  10. ↑ a b c d ,Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 137 [dostęp 2015-10-05].
  11. ↑ Bartołty
  12. ↑ Bartołty
  13. ↑ Dwie miłości w bazie filmpolski.pl
  14. ↑ Lincz w bazie filmpolski.pl
  15. ↑ Jeziorak w bazie filmpolski.pl

Bibliografia edytuj

  • Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, Tom I (str. 112 – hasło Bartóły wielkie, rodzina Kromerów), Warszawa, 1880.
  • „Przewodnik po zabytkowych kościołach południowej Warmii”, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn, 1973 (str. 10–11)
  • Tomasz Darmochwał, Marek Jacek Rumiński: Warmia Mazury, przewodnik. Białystok: Agencja TD, 1996. ISBN 83-902165-0-7 s. 65
  • Mieczysław Wieliczko, Janina Bosko, Bronisław Magdziarz, Kościoły i kaplice Archidiecezji Warmińskiej, tom I. Święta Warmia, Olsztyn: Kuria Metropolitalna Archidiecezji Warmińskiej, 1999, ISBN 83-86926-07-4, OCLC 831022259.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bartołty_Wielkie&oldid=72533579”