Męczelkowate

rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych
(Przekierowano z Braconidae)

Męczelkowate (Braconidae) – rodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych. Larwy męczelkowatych są pasożytami larw innych owadów, najczęściej motyli. Po zakończeniu rozwoju opuszczają ofiarę, a następnie budują owalne kokony, w których następuje przepoczwarczenie.

Męczelkowate
Braconidae[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Podgromada

uskrzydlone

Rząd

błonkoskrzydłe

Podrząd

stylikowce

Rodzina

męczelkowate

Ewolucja edytuj

Męczelkowate pojawiły się najprawdopodobniej na początku kredy (najstarszym prawdopodobnym rodzajem jest Eobracon). Zróżnicowały się one znacznie w środkowej i późnej kredzie oraz we wczesnym kenozoiku wraz z rozwojem okrytonasiennych oraz związaną z tym radiacją owadów przechodzących przeobrażenie zupełne, stanowiących ich głównych żywicieli[2].

Budowa ciała edytuj

Są to niewielkie bądź średniej wielkości owady o cienkim, wydłużonym ciele (od ok. 1 mm do 3–4 cm bez pokładelka[2]) oraz długich, składających się z 10–50 członów, czółkach. U niektórych gatunków pokładełko jest silnie wydłużone[3][4]. Ich cechą charakterystyczną jest posiadanie żyłki Rs+ M w przednim skrzydle[4]. Budowa morfologiczna w obrębie rodziny bywa bardzo zróżnicowana[2]. Żeńskie narządy rozrodcze różnią się znacznie pod względem budowy i często służą do rozpoznawania poszczególnych gatunków, podczas gdy męskie nie są tak zróżnicowane są wykorzystywane rzadziej w porównaniu z innymi grupami owadów. Niektóre gatunki stosują mimikrę[2].

Biologia i ekologia edytuj

Larwy męczelkowatych są pasożytami larw innych owadów. Po zakończeniu rozwoju opuszczają ofiarę, a następnie budują owalne kokony, w których następuje przepoczwarczenie. Atakują one larwy motyli, chrząszczy, muchówek, pluskwiaków, błonkówek, sieciarek, prostoskrzydłych oraz psotników[3]; niektóre gatunki atakują również pająki[3]. Zdarza się również pasożytnictwo postaci dorosłych (zwłaszcza pluskwiaków i chrząszczy), a przedstawiciele podrodzin Mesostoinae i Doryctinae tworzą galasy na roślinach[2]. Owady z tej rodziny stosują zarówno pasożytnictwo pojedyncze jak i grupowe. Męczelkowate tworzą dwie zasadnicze grupy różniące się cyklem życiowym oraz morfologią larw: część jest pasożytami zewnętrznymi (podrodziny Braconinae, Doryctinae i Microgastrinae), zaś pozostałe – wewnętrznymi[3]. Pasożyty wewnętrzne często wykazują skomplikowane fizjologiczne adaptacje mające na celu zwiększenie przeżywalności larw, jak np. symbiozę z wirusami w celu osłabienia odporności immunologicznej gospodarza[2]. Żerowanie larw prawie zawsze prowadzi do śmierci gospodarza, choć niektóre gatunki powodują jedynie bezpłodność, bądź zmniejszenie aktywności żywiciela. Cykl rozwojowy różni się często znacznie nawet między blisko spokrewnionymi rodzajami[2].

Znaczenie dla człowieka edytuj

Jako pasożyty, niektóre męczelkowate mogą mieć znaczenie przy kontroli liczebności szkodników[3].

Systematyka edytuj

Męczelkowate to jedna z najliczniejszych rodzin owadów[2]. Zalicza się do niej ok. 18 000 gatunków zgrupowanych w około 47 podrodzinach, 97 plemionach i ponad 1000 rodzajów[3]. Gatunki tropikalne są stosunkowo słabo poznane. Rzeczywista liczbę gatunków szacuje się na ok. 40–50 000[2].

Do rodziny zalicza się następujące podrodziny:[2][5]

Oraz wymarłe:[7]

W Polsce co najmniej 2 036 gatunków[4]. Najpospolitszym rodzimym przedstawicielem tej rodziny jest baryłkarz bieliniak (Cotesia glomerata) pasożytujący na gąsienicach bielinka kapustnika.

Przypisy edytuj

  1. Braconidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b c d e f g h i j James B. Whitfield, Won-Young Choi, Alejandro A. Valerio, Josephine Rodriguez, and Andrew R. Deans: Braconidae. [dostęp 2020-10-09]. (ang.).
  3. a b c d e f Ahmet Beyarslan & Mitat Aydogd: ADDITIONS TO THE RARE SPECIES OF BRACONIDAE FAUNA (HYMENOPTERA: BRACONIDAE) FROM TURKEY. [dostęp 2020-10-09]. (ang.).
  4. a b c męczelkowate. [dostęp 2020-10-09]. (pol.).
  5. Braconidae. [dostęp 2020-10-19]. (ang.).
  6. Cornelis van Achterberg: Revision of the genus Canalicephalus Gibson and the recognition of the Acampsohelconinae (Hymenoptera: Braconidae) as extant. [dostęp 2020-10-19]. (ang.).
  7. Family Braconidae. [dostęp 2020-10-19]. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Władysław Strojny: Nasze zwierzęta. Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, 1981. ISBN 83-09-00045-6.