Brunatnica grotówka
Brunatnica grotówka[1][2], garbatka brzozówka[3] (Pheosia gnoma) – gatunek motyla z rodziny garbatkowatych. Zamieszkuje Eurazję, od Półwyspu Iberyjskiego po Rosyjski Daleki Wschód. Gąsienice żerują na brzozach, rzadziej na topolach. Osobniki dorosłe są aktywne nocą.
| Pheosia gnoma | |||
| (Fabricius, 1776) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
brunatnica grotówka | ||
| Synonimy | |||
| |||
Taksonomia edytuj
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1776 roku przez Johana Christiana Fabriciusa pod nazwą Bombyx gnoma[4]. Jako miejsce typowe wskazano Hamburg w Niemczech[5].
Morfologia edytuj
Owad dorosły edytuj
_Lesser_Swallow_Prominent_(Pheosia_gnoma)_(4605912474).jpg)
Motyl o krępym ciele[6] i rozpiętości skrzydeł sięgającej od 48 do 55 mm[3]. Głowa jest zaopatrzona w nieowłosione oczy złożone, bardzo krótkie głaszczki i uwstecznioną ssawkę, natomiast pozbawiona jest przyoczek. Obustronnie grzebykowane czułki osiągają ⅓ długości przedniego skrzydła i wykazują dymorfizm płciowy, u samicy mając krótsze ząbki niż u samca. Szeroki i z wierzchu wypukły tułów zaopatrzony jest w gęsto porośnięte włosowatymi łuskami tegule. Stosunkowo wąskie i wydłużone skrzydło pary przedniej osiąga od 21 do 26 mm długości. Krawędź zewnętrzną ma równomiernie łukowatą z ząbkowaniem, a krawędź tylną z pojedynczym, rzucającym się w oczy zębem. Barwa jego tła jest popielatobiała z żółtawym lub różowawym odcieniem. Na tle obecny jest wzór, szarobrązowy przy krawędzi zewnętrznej i czarny przy tylnej[6]. Obecna w tylnym kącie klinowata plama jest szeroka, krótka i czysto biała, co odróżnia brunatnicę grotówkę od pokrewnej brunatnicy koziejgłówki[6][3]. W części wierzchołkowej skrzydła leżą dwie klinowate plamy barwy intensywnie czarnej. Kolor strzępiny jest popielatoszary. Tylne skrzydło jest małe i trójkątne. Jego tło tylko w środkowej części jest białawe; w pozostałej jest popielate. W kącie tylnym tegoż skrzydła leży brunatnoczarna plama. Długi, cylindryczny odwłok ma zaokrąglony wierzchołek[6].
Stadia rozwojowe edytuj
Jaja mają kształt półkulisty i osiągają między 0,55 a 0,8 mm wysokości oraz między 0,9 a 1,4 mm średnicy. Składane są luźno lub pojedynczo. Nie są przykrywane łuskami z odwłoka samicy. Ubarwienie mają początkowo białe, ale z czasem pojawia się na nich fioletowy odcień. Powierzchnia chorionu ma silnie rozwinięte aeropyle o kształcie trzech promieni rozchodzących się w przeciwnych kierunkach[7].
Gąsienice są ubarwione zielonkawożółto z brunatną stroną grzbietową. Ich oskórek pozbawiony jest owłosienia[2].
Ekologia i występowanie edytuj
Owad ten zasiedla brzeziny oraz inne lasy liściaste, lasy mieszane i zagajniki[3][2]. Gąsienice są foliofagami żerującymi na liściach brzóz, w tym brodawkowatej i omszonej, a rzadziej topól[3][6]. Owady dorosłe nie pobierają pokarmu i są aktywne nocą[6].
Brunatnica grotówka wydaje dwa pokolenia w ciągu roku. Motyle pierwszego pokolenia latają w maju i na początku czerwca. Pierwsze pokolenie gąsienic żeruje w czerwcu i lipcu. Drugie pokolenie motyli aktywne jest od lipca do sierpnia. Gąsienice drugiego pokolenia żerują od sierpnia do początku października[3][6].
Gatunek palearktyczny[5]. Znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Andory, Irlandii, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii, Luksemburgu, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry oraz Rosji[4], od części europejskiej przez całą Syberię aż po Kraj Nadmorski[6][5]. Północna granica jego zasięgu w Europie przebiega przez Laponię[6]. W Polsce jest gatunkiem pospolitym[2].
Przypisy edytuj
- ↑ Helgard Reichholf-Riehm: Motyle. Leksykon przyrodniczy. Świat Książki, 1996. ISBN 978-83-7129-936-0.
- ↑ a b c d Pheosia gnoma – Brunatnica grotówka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ a b c d e f Krzysztof Jonko: Pheosia gnoma (Clerck, 1759). [w:] Lepidoptera Mundi [on-line]. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ a b Pheosia gnoma. [w:] Fauna Europaea [on-line]. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ a b c Markku Savela: Pheosia. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2020-12-24].
- ↑ a b c d e f g h i Edward Sołtys: Klucze do oznaczania owadów Polski cz. XXVII Motyle – Lepidoptera, zeszyt 47-50. Notodontidae, Thaumetopoeidae, Thyatriridae, Drepanidae. Warszawa: PWN, Polski Związek Entomologiczny, 1965.
- ↑ I.V. Dolinskaya. Key to the Species of Ukrainian Notodontid Moths (Lepidoptera, Notodontidae) on the Egg Characters. „Vestnik zoologii”. 50 (6), s. 517–532, 2016. DOI: 10.1515/vzoo-2016-0059.