Wikipedia

Bytyń (województwo wielkopolskie)

wieś w województwie wielkopolskim
Ten artykuł dotyczy wsi w województwie wielkopolskim. Zobacz też: inne znaczenia.

Bytyń (niem. Bythin[4], Biten) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie szamotulskim, w gminie Kaźmierz, nad Jeziorem Bytyńskim, przy drodze krajowej nr 92.

Bytyń
wieś
Ilustracja
Panorama od południa
Państwo

 Polska

Województwo

 wielkopolskie

Powiat

szamotulski

Gmina

Kaźmierz

Liczba ludności (2022)

548[2]

Strefa numeracyjna

61

Kod pocztowy

64-542[3]

Tablice rejestracyjne

PSZ

SIMC

0584490

Położenie na mapie gminy Kaźmierz
Mapa konturowa gminy Kaźmierz, po lewej znajduje się punkt z opisem „Bytyń”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po lewej znajduje się punkt z opisem „Bytyń”
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Bytyń”
Położenie na mapie powiatu szamotulskiego
Mapa konturowa powiatu szamotulskiego, na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Bytyń”
Ziemia52°29′18″N 16°30′04″E/52,488333 16,501111[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Fragment wsi
Widok pałacu przed 1914

Nazwa

edytuj

Wieś wymieniona została łacińskim dokumencie z 1322 jako "Bitino", 1327 "Bithin", 1386 "Bytim", 1418 "Byttyn", 1426 "Pithin", 1427 "Bethania alias Bithin”. W latach 1383-1384 Bytyń wymieniony został po łacinie jako "fortalitium" czyli umocnienie, a w 1389 jako "castrum" (pol. "zamek"). Wieś w średniowieczu była miastem. W 1447 odnotowano miasto Bytyń. Ponownie jako miasto odnotowano miejscowość w 1526 i 1533[5]. W języku niemieckim występowała w postaciach Biten[6] oraz Bythin[7].

Historia

edytuj

Wieś pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od pierwszej połowy XIV wieku. Tereny, na których powstała miejscowość były jednak zasiedlone znacznie wcześniej. W okolicach wsi, w 1873, został odnaleziony skarb miedziany z ok. 2000 r. p.n.e. W jego skład wchodziła m.in. para wołków w jarzmie (Wołki z Bytynia) – unikatowy w Polsce zabytek archeologiczny[8]. Na jeziorze Bytyńskim, na Dużej Wyspie Komorowskiej archeolodzy odnaleźli pozostałości osady kultury łużyckiej, a w nim duże ilości bursztynu, a także grodzisko wklęsłe funkcjonujące od ok. VII wieku do średniowiecza. W pobliżu zachodnich zabudowań wsi Młodasko odkryto także grodzisko stożkowate z ok. XII wieku[5].

W średniowieczu miejscowość była początkowo wsią szlachecką należącą do Drogosławiczów, a później do Bytyńskich, którzy od nazwy wsi przyjęli odmiejscowe nazwisko oraz od 1520 do Konarzewskich herbu Poraj[9]. W XV wieku stała się miastem, które w 1447 leżało w powiecie poznańskim Korony Królestwa Polskiego. W latach 1267-1278 w miejscowości wzniesiono kościół parafiany. W 1510 była siedzibą własnej parafii w dekanacie Wronki[10].

W latach 1303-1330 właścicielem wsi był kanclerz Królestwa Polskiego, dziekan poznański, sędzia królewski, kasztelan międzyrzecki Piotr Drogosławicz. W 1327 papież Jan XXII polecił przywrócić dziekanowi poznańskiemu zabrane mu zamki, a w tym m.in. Bytyń oraz okoliczne wsie[5][11].

W latach 1378-1407 właścicielem Bytynia, Nojewa, Nieczajny i Młodawska był kasztelan starogrodzki Mikołaj Bytyński herbu Łodzia. W latach 1388-1401 dokumenty historyczne odnotowały jego syna Wojciecha, w 1399 jego synow Jakuba, Bieniaka i Miroszka, w 1403 jego syna Pietrasza i w 1403 syna Bodzętę[5].

W 1384 starosta generalny Wielkopolski Peregryn z Węgleszyna, wojewoda poznański Wincenty z Kępy, kasztelan nakielscy Wincenty Świdwa oraz inni oburzeni na Mikołaja herbu Łodzia za to, że trzymał stronę kasztelana poznańskiego Domarata z Pierzchna, oblegali jego fortalicjum Bytyń. Pożyczyli oni machiny oblężnicze od mieszczan poznańskich zostali odparci przez Mikołaja i w odwrocie złupili i spalili należące do niego wsie[5].

W latach 1399-1428 właścicielem we wsi Bytyń, Kunów, Młodawsko, Grąblewo i Wojków był kanonik poznański, altarysta i współpatron altarii św. Jana Chrzciciela w katedrze poznańskiej oraz pleban w Modrzu i Opalenicy Mirosław, Miroszek Bytyński syn Mikołaja i bratanek kanclerza kapituły poznańskiej Mikołaja z Górki. W 1403 toczył on spór sądowy z Pietraszem Kotwiczem o 20 grzywien. W 1405 odnotowano kolejny spór sądowy jaki toczył z kmieciami z Żernik w parafii Tulce, w którym chłopi Święch i Mikołaj oskarżyli go o zabranie 4 wołów, a dwaj inni Panocha i Roko o 4 woły. W 1426 Mikołaj Górka kanclerz kapituły poznańskiej wraz ze swoimi bratankami w tym z kanonikiem poznańskim Mirosławem z Bytynia zawarł umowę dotyczącą budowy zamku w Kórniku[5].

W historycznych źródłach odnotowani zostali także zwykli mieszkańcy miejscowości. W 1426 wspomniany został Maciej krawiec z Bytynia dłużny 2 grzywny i 41 groszy Wojciechowi synowi Czerzucha z Soboty[5]. W czasie wojny trzynastoletniej Bytyń wystawił w 1458 roku 1 pieszego na odsiecz oblężonej polskiej załogi Zamku w Malborku[12].

W 1521 król polski Zygmunt I Stary zezwolił Piotrowi Konarzewskiemu jako opiekunowi małoletniego Macieja Bytyńskiego na sprzedaż Wojkowa i przeniesienie z tej miejscowości na inne dobra czynszu dla altarysty w katedry poznańskiej. W 1525 Jadwiga Bytyńska, zakonnica w Owińskach przyrzekła sprzedać, a 1526 w asystencji stryjów Piotra Kunowskiego i Piotra Młodawskiego oraz wuja Jana Dokowskiego sprzedała Piotrowi Konarzewskiemu sędziemu poznańskiemu za 2000 grzywien miasto Bytyń oraz części we wsiach Rościegniewice, Witkowice, Gorgoszewo i dziedzinę opuszczoną o nazwie Bądowo, które przypadły jej w spadku po śmierci brata Macieja Bytyńskiego. W 1526 Zygmunt Stary zezwolił zakonnicom w Owińskach zakupić czynsz za 700 grzywien, z tym że zakonnica Jadwiga Bytyńska mogła z tej sumy podarować komukolwiek 200 grzywien. W 1533 Elżbieta wdowa po tenutariuszu kcyńskim Wojciechu ze Słupów skwitowała Piotra Konarzewskiego z sumy 1000 grzywien zapisanych jej na mieście Bytyń, wsiach osiadłych Rościegniewice, Witkowice oraz częściach wsi opuszczonych, Gorgoszewo i Bądowo. W 1537 Andrzej Konarzewski dał w dożywocie swojej żonie Dorocie córce zmarłego Jana Sławskiego miasto Bytyń, wieś Konarzewo, części wsi Witkowice, Gorgoszewo, Rościegniewice oraz wieś opuszczoną Bądowo[5].

Miejscowość odnotowano również w historycznych rejestrach poborowych dzięki czemu zachował się XVI wieczny obraz miejscowości. W 1463 miasto Bytyń zapłaciło trzecią ratę cyzy w wysokości 10 groszy. W 1507 miał miejsce pobór z ról w mieście. W 1508 zapłaciło ono wiardunki wojenne z 8 łanów, z karczmy 7 groszy. W 1510 pobrano podatki z 5 łanów. W 1510 miejscowość była własnością szlachecką. Odnotowano w niej 8 łanów osiadłych, 5 łanów opuszczonych, 5 zagrodników. W 1563 miał miejsce pobór od 6 łanów, wiatraka, kocioła do palenia gorzałki, karczma, kowala, trzech mieszkańców. W 1577 płatnikiem poboru podatkowego była Dorota Konarzewska. W 1580 zapłaciła ona od 6 łanów, 6 zagrodników, jednego kolonisty oraz od kowala[5].

Na przełomie XV i XVI wieku posiadał prawa miejskie – między 1447 a 1537 rokiem występował w dokumentach jako miasto[8]. Wieś szlachecka Bytyń położona była w 1580 roku w powiecie poznańskim województwa poznańskiego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów[13]. Przed I rozbiorem Polski w 1751 roku miejscowość kupił starosta pobiedziski, miecznik i chorąży wschowski Andrzej Niegolewski z Niegolewa (1714–1770). Wskutek II rozbioru Polski w 1793, miejscowość przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W początku 1806 w Wielkopolsce wybuchło zwycięskie dla Polaków powstanie wielkopolskie. Po zwycięskim powstaniu w listopadzie tego roku w bytyńskiej karczmie generał Jan Henryk Dąbrowski spotkał się z francuskim cesarzem Napoleonem Bonaparte. W 1807 miejscowość wraz z częścią Wielkopolski znalazła się w granicach nowo utworzonego Księstwa Warszawskiego.[14].

W XIX wieku Słownik geograficzny Królestwa Polskiego odnotował także miejscowość pod nazwą "Bytyń" oraz dwiema niemieckimi "Biten" oraz "Bithin". Wieś wówczas leżała w powiecie szamotulskim i liczyła wówczas 9 domów zamieszkanych przez 64 mieszkańców z czego 20 było ewangelikami, 26 katolikami, a 18 wyznawało judaizm. Słownik odnotował także we wsi 9 analfabetów. W XIX wieku miejscowość przeszła w wyniku małżeństwa na dwa pokolenia w ręce Gąsiorowskich – Bronisława i jego córki Heleny. Do rodu Niegolewskich Bytyń powrócił w XX wieku na drodze dziedziczenia[15][16][17]..

W 1918 po zwycięskim dla Polaków powstaniu wielkopolskim miejscowość wraz z częścią Wielkopolski znalazła się w granicach II Rzeczpospolitej. W 1926 roku majątek Bytyń wraz z folwarkiem Witkowice obejmował 2146 ha, miał gorzelnię, krochmalnię i tartak. Do roku 1939 jego właścicielem był Andrzej Niegolewski[18].

W latach 1954–1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bytyń, po jej zniesieniu w gromadzie Kaźmierz.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa poznańskiego.

Urodzeni w miejscowości

edytuj

W 1787 roku w Bytyniu urodził się Andrzej Niegolewski, bohater spod Somosierry[19].

Zabytki

edytuj
  • późnogotycki kościół Niepokalanego Poczęcia NMP
    Został zbudowany w 1534 roku, a w 1906 roku – przebudowywany i powiększony o kaplicę i kruchtę, od 1991 roku poddany gruntownemu remontowi. Wewnątrz kościoła w neobarokowym ołtarzu głównym znajduje się późnorenesansowy obraz Matki Boskiej z ok. 1630 roku[8].
  • zespół pałacowo-parkowy
    Klasycystyczny dwór pierwotnie został wybudowany jako parterowy ok. 1785 roku prawdopodobnie przez budowniczego Bernarda Leinwebera z Poznania dla Niegolewskich. W ciągu XIX wieku dwukrotnie był rozbudowywany, m.in. przez nadbudowanie piętra[20]. W latach ok. 1990–2000 pałac został odrestaurowany i uzupełniony o przeszklone skrzydła[8]. Wokół niego rozpościera się park o powierzchni 11,1 ha ze starym drzewostanem, założony w 2 połowie XVIII wieku w stylu "włoskim", później przekształcony w krajobrazowy. W pobliżu pałacu stoi piętrowa oficyna neorenesansowa z końca XIX wieku i zabudowania folwarczne, m.in. wieża ciśnień, z początku XX wieku[8].

Rezerwaty przyrody

edytuj

W okolicy znajdują się rezerwaty przyrody:

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 8 stycznia 2025, identyfikator PRNG: 14234
  2. ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-06].
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 139 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  4. ↑ Bytyń [online], Polskie Zabytki [dostęp 2025-05-14].
  5. ↑ a b c d e f g h i Chmielewski 1982 ↓, s. 164-168.
  6. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bytyń - Wikisource [online], wikisource.org [dostęp 2025-03-24] (ang.).
  7. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bytyń - Wikisource [online], wikisource.org [dostęp 2025-03-24] (ang.).
  8. ↑ a b c d e Wielkopolska: słownik krajoznawczy. Wyd. 2. Poznań: Wydawnictwo KURPISZ, 2002, s. 37. ISBN 83-88841-22-X.
  9. ↑ Marcin Libicki, Piotr Libicki: Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce. Wyd. 3. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2003, s. 42–43. ISBN 83-7301243-5.
  10. ↑ Chmielewski 1988 ↓, s. 182-185.
  11. ↑ Bullarium Poloniae, Rzym 1982, t. I, s. 258–259.
  12. ↑ Kodex dyplomatyczny Wielkiej Polski; Codex diplomaticus Majoris Poloniae zawierający bulle papieżów, nadania książąt, przywileje miast, klasztorów i wsi, wraz z innemi podobnéj treści dyplomatami, tyczącemi się historyi téj prowincyi od roku 1136 do roku 1597; zebrany z materyałow przez Kaźmierza Raczyńskiego byłego Generała W. Polskiego i Marszałka nadwornego koronnego przysposobionych; wydany przez Edwarda Raczyńskiego, Poznań 1840, s. 181.
  13. ↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. I, Wielkopolska, Warszawa 1883, s. 3.
  14. ↑ „Napoleon i jego epoka w Wielkopolsce”, Anna Jabłońska, Dorota Matyaszczyk , XIV Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego w Wielkopolsce 2006
  15. ↑ Sulimierski 1880 ↓, s. 521.
  16. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bytyń - Wikisource [online], wikisource.org [dostęp 2025-03-24] (ang.).
  17. ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego/Tom I/Bytyń - Wikisource [online], wikisource.org [dostęp 2025-03-24] (ang.).
  18. ↑ Marcin Libicki, Piotr Libicki: Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce. Wyd. 3. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2003, s. 43. ISBN 83-7301243-5.
  19. ↑ „Napoleon i jego epoka w Wielkopolsce”, Anna Jabłońska, Dorota Matyaszczyk , XIV Europejskie Dni Dziedzictwa Kulturowego w Wielkopolsce 2006
  20. ↑ Marcin Libicki, Piotr Libicki: Dwory i pałace wiejskie w Wielkopolsce. Wyd. 3. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2003, s. 42. ISBN 83-7301243-5.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj

Zobacz też

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bytyń_(województwo_wielkopolskie)&oldid=76912544”