Województwo poznańskie (I Rzeczpospolita)

województwo I Rzeczypospolitej

Województwo poznańskie (łac. Palatinatus Posnaniensis) – jednostka terytorialna Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w prowincji wielkopolskiej w latach 1356/1362[a] – 1793[b], obejmująca powierzchnię 15 015 km²[potrzebny przypis], podzielona na 4 powiaty. Siedzibą wojewody był Poznań, a sejmiki ziemskie odbywały się w Środzie Wielkopolskiej. Województwo poznańskie wspólnie z województwem kaliskim obierały starostę generalnego Wielkopolski.

Województwo poznańskie
Palatinatus Posnaniensis
województwo
XIV wiek – 1793
Herb
Herb
Sentencja: Iustus dat praemia candor[1]
Państwo

 I Rzeczpospolita

Prowincja

wielkopolska

Data powstania

XIV wiek

Siedziba wojewody

Poznań

Wojewoda

zobacz: wojewodowie poznańscy

Siedziba sejmiku

Środa Wielkopolska

Popis

pod Poznaniem[2]

Powierzchnia

16 166[3] km²

Populacja (1578[4])
• liczba ludności


276 700

Podział administracyjny
Plan województwa poznańskiego
Mapa województwa poznańskiego autorstwa Gerarda Coecka z 1664 roku
Liczba powiatów

4

Liczba reprezentantów
Liczba senatorów

9

Położenie na mapie Rzeczypospolitej
Położenie na mapie Polski
Mapa Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1619 r. Podział na województwa, ziemie i powiaty

Województwo poznańskie za Piastów

edytuj

Obszar województwa poznańskiego, województwa kaliskiego i Kujaw stanowił pierwotną ziemię Polan.

Ziemia poznańska miewała oddzielnych wojewodów za czasów Bolesława Chrobrego. Po założeniu biskupstwa poznańskiego (968) Poznań stał się siedzibą biskupów Polski.

W czasie rozbicia dzielnicowego dzielnica poznańska stanowiła księstwo poznańskie. Przemysł II wskrzesił tytuł królów polskich, w roku 1295. Władysław Łokietek w 1314 włączył dzielnicę poznańską do składu Korony, w której stała się województwem.

Województwo poznańskie za Jagiellonów

edytuj

Król Kazimierz Wielki układem w Namysłowie w 1348[5] potwierdził zdobycie na synach Henryka głogowskiego ziemi wschowskiej, która przez książąt głogowskich miała nadane prawo bicia własnej monety. Potwierdził ten przywilej Władysław II Jagiełło.

Województwo poznańskie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów

edytuj

Województwo poznańskie stanowiło zachodnią część Wielkopolski. Rozciągało się na 294 mile², posiadało 4 powiaty: poznański (162 mil²), kościański (92 mil²), wałecki za Notecią (30 mil²) i ziemię wschowską (9 mil²). W 1791 r. zniesiono powiat wałecki i utworzono jednocześnie powiat międzyrzecki[6].

Powiaty województwa poznańskiego według Adolfa Pawińskiego[7]
Powiat Powierzchnia w mil² Powierzchnia w km²
powiat kościański 92,27 5080,93
powiat poznański 162,35 8939,83
powiat wałecki 30,08 1656,41
powiat wschowski (ziemia wschowska) 8,91 489,62
Razem (województwo) 293,61 16166,72

Miało 9 senatorów, w tym 3 krzesłowych (większych, których krzesła stały w senacie według ustalonego uchwałami porządku i miejsca). Byli to: biskup, wojewoda i kasztelan poznańscy. Mniejszych, potocznie nazywanych drążkowymi, było 6, a mianowicie kasztelanowie: międzyrzecki, rogoziński, śremski, przemęcki, krzywiński i santocki.

Województwo miało dwa komplety urzędników ziemskich: poznańskich i wschowskich. Ze względu na istnienie starosty generalnego Wielkopolski obejmującego swoją kompetencją obydwa wielkopolskie województwa, powiaty, z wyjątkiem później przyłączonej do województwa ziemi wschowskiej, nie miały starostów grodowych.

Sejmiki ziemskie województwo poznańskie odbywało razem z województwem kaliskim w Środzie, gdzie oba województwa obierały 12 posłów na sejm obojga narodów i 4 deputatów na Trybunał, po połowie z każdego województwa. Sejm konwokacyjny z 1764 postanowił, że Trybunał Koronny prowincji wielkopolskiej, zasiadający w Piotrkowie, będzie zjeżdżał na jedną kadencję do Poznania. Popisy pospolitego ruszenia odbywała szlachta województwa pod Poznaniem.

Herbem województwa był orzeł biały bez korony w czerwonym polu, czyli pierwotny herb Piastów. Gdy na sejmie 1776 uchwalono dla posłów mundury wojewódzkie, poznańskie wybrało sobie jasnoszafirowy kontusz z wyłogami szkarłatnymi i biały żupan.

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Stefan Krzysztof Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 214.
  2. Antoni Sozański, Wykład politycznej geografii, rządu i administracyi dawnej Polski przy końcu istnienia całego państwa (1648-1772), Kraków 1889, s. 6.
  3. Andrzej Kamieński, Podziały administracyjne Wielkopolski i związki powiatu z ustrojem kasztelańskim na przestrzeni XVI–XVIII w., w: Studia Administracyjne nr 4, Szczecin 2012, s. 70.
  4. Historia Polski w liczbach
  5. Adam Szweda. Królestwo Polskie a zakon krzyżacki 1348-1350 - między konfliktem a współdziałaniem. „Zapiski historyczne”. Tom LXXVII Rok 2012 Zeszyt 1. 
  6. Volumina Legum T. IX, s. 334.
  7. Adolf Pawiński: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 1: Wielkopolska. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1883, s. 50.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj