Cezary Franciszek Andrzej Ponikowski (ur. 27 sierpnia 1853[1] w Warszawie, zm. 6 marca 1944 tamże) – polski adwokat, pierwszy prezes Naczelnej Rady Adwokackiej po jej utworzeniu i ukonstytuowaniu się w 1919 roku w niepodległej Polsce. Godność tę w okresie dwudziestolecia międzywojennego piastował jeszcze w licznych następnych kadencjach[2].

Cezary Ponikowski
Ilustracja
Cezary Ponikowski (przed 1939)
Data i miejsce urodzenia

27 sierpnia 1853
Warszawa

Data i miejsce śmierci

6 marca 1944
Warszawa

Zawód, zajęcie

adwokat

Narodowość

polska

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Wawrzyn Akademicki
Grób Cezarego Ponikowskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie („Stare Powązki”) kwatera 26-1-1

Życiorys

edytuj

Urodził się 27 sierpnia 1853 roku w rodzinie Juliusza (1820–1873) i Krystyny z Choynackich (1828–1869). Był uczniem II Gimnazjum Rządowego w Warszawie. W 1870 roku podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1875 roku. Był specjalistą w zakresie prawa cywilnego. Został początkowo pomocnikiem adwokata przysięgłego, a od 1877 roku – adwokatem przysięgłym.

Ponikowski już wcześnie – w roku 1880 angażował się czynnie w zalążkach działalności samorządowej w środowisku adwokatury pod zaborami. Świadczy o tym jego udział w różnorodnych akcjach samopomocy koleżeńskiej. I tak, w 1885 roku był współzałożycielem Kasy Pomocy Adwokatów Przysięgłych, którą można traktować jako pierwociny samorządu adwokackiego pod zaborami. W tym okresie był też członkiem adwokackich sądów koleżeńskich. Czynnie uczestniczył w działalności powstałego we Lwowie w 1911 roku Związku Adwokatów Polskich (ZAP).

Aktywny był też w różnorodnych, szerzej zakrojonych, inicjatywach społecznych i obywatelskich w okresie poprzedzającym I wojnę światową i w czasie jej trwania. Był jednym z inicjatorów i założycieli Biura Pracy Społecznej w Warszawie. W roku 1916 został sekretarzem Rady Nadzorczej reaktywowanej Polskiej Macierzy Szkolnej. Podczas wojny brał czynny udział w pracach Komitetu Obywatelskiego w Warszawie (jako jego członek w latach 1914–1916). W sierpniu 1915 roku brał udział w tworzeniu Sądów Obywatelskich. Innym dowodem jego wieloletniego społecznego i filantropijnego zaangażowania jest jego trwająca 56 lat aktywność w powstałym w 1882 roku Towarzystwie Przytułku św. Franciszka Salezego w Warszawie, w którym sprawował funkcje w Komisji Rewizyjnej, a następnie w Zarządzie, gdzie był odpowiedzialny za sprawy prawne i finansowe[3].

Z chwilą powołania 16 września 1915 roku trzydziestoosobowej reprezentacji adwokatury polskiej („Delegatury”) do spraw organizacji adwokatury według reguł samorządowych, Ponikowski został wybrany jako jeden z jej członków. Był pracownikiem Komisji Organizacji Adwokatury Tymczasowej Rady Stanu[4]. Przede wszystkim jednak był współautorem pierwszych po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku przepisów o adwokaturze. Weszły one w życie 1 stycznia 1919 roku jako „Statut tymczasowy palestry państwa polskiego” wprowadzony „Dekretem Naczelnika Państwa z dnia 24 grudnia 1918 w przedmiocie statutu tymczasowego Palestry Państwa Polskiego” („Dziennik Praw Państwa Polskiego” 1918, Nr 22, poz. 75). Ponikowski został wybrany pierwszym w niepodległej Polsce, prezesem nowo utworzonej Naczelnej Rady Adwokackiej. Był to marzec 1919 roku. O jego wyjątkowym autorytecie w środowisku polskiej adwokatury, świadczy fakt, że godność tę w dwudziestoleciu międzywojennym piastował jeszcze wielokrotnie w następnych kadencjach – w latach: 1921–1922, 1922–1923, 1924–1925, 1925–1926, 1928–1929.[5]

W okresie dwudziestolecia międzywojennego brał czynny udział w działalności Związku Adwokatów Polskich (ZAP). Między innymi był przewodniczącym komitetu organizacyjnego II Zjazdu Adwokatury (27–29 września 1919). Walne Zgromadzenie ZAP odbywające się podczas III Zjazdu ZAP w Poznaniu (25–27 września 1925) wybrało go na wiceprezesa Zarządu Głównego ZAP podnosząc do godności członka honorowego. Czynną rolę odegrał na IV Zjeździe Adwokatów w Toruniu wygłaszając podstawowy referat o praworządności w państwie. W 1935 roku wybrany został Prezesem ZAP.

O szacunku, jakim się cieszył, świadczy fakt, że przez wiele lat był stałym plenipotentem Adama Ludwika Czartoryskiego i jego żony Marii z Krasińskich, prowadząc ich rozległe sprawy majątkowe. Zamieszkiwał i prowadził swą kancelarię w domu Marii Czartoryskiej przy ul. Krakowskie Przedmieście 7 w Warszawie[6], w tzw. „Kamienicy Józefa Grodzickiego” vis-à-vis Uniwersytetu Warszawskiego. Pod tym adresem w październiku 1810 – po opuszczeniu Żelazowej Woli – zamieszkała rodzina Chopinów, by wkrótce, na jesieni tego samego roku, przenieść się do służbowego lokalu na drugim piętrze prawego skrzydła Pałacu Saskiego[7]. Natomiast później Bolesław Prus umieścił tam sklep Wokulskiego[8] opisany w powieściLalka”. Zaś po II wojnie światowej pod tym adresem powstała „Główna Księgarnia Naukowa im. B. Prusa[9][10].

Dowodem uznania, jakim się cieszył był fakt, że był wykonawcą testamentu adw. Henryka Krajewskiego – legendarnego powstańca styczniowego, konspiratora i filantropa, wielokrotnie represjonowanego przez carat. Przypadające w 1926 roku 50-lecie jego aktywności zawodowej stało się pamiętnym wydarzeniem, w którym wzięli udział najważniejsi przedstawiciele świata prawniczego, władz stolicy i duchowieństwa[11]. Nic więc dziwnego, że jego podwarszawska willa „Wrzos”[3] w Konstancinie, stała się miejscem spotkań wybitnych przedstawicieli palestry i warszawskiego środowiska artystycznego[12].

Życie prywatne

edytuj

Był bratem Anieli (1864–1940), od 1897 żony art.-malarza Stanisława Masłowskiego (1853–1926).

Był żonaty z Eweliną Stefanią Władysławą Łuczycką (ur. 1858), z którą miał czworo dzieci: Marię (1894–1969), Janinę (żonę adwokata osiadłego w Lublinie Janusza Zdzienickiego), Krystynę (1890–1954), żonę Stanisława Wierzbickiego, matkę Teresy – „Reni” – zamężnej Schmidtke i Wacława (1884–1944), żonatego z Zofią z Marczewskich, ekonomistę rolnego, profesora i wykładowcę Politechniki we Lwowie, Uniwersytetu Wileńskiego i SGGW. Według niektórych źródeł (serwis genealogiczny „Minakowski” i artykuł Witolda Rawskiego w witrynie „okolicekonstancina.pl”) – ich córką była również Zofia Ponikowska, urodzona ok. 1890 zamężna za N.Malewskim[13].

Był spokrewniony z Eugenią Umińską poprzez swoją matkę Krystynę z Chojnackich Ponikowską (1827–1869) i babkę Teresę z Umińskich Chojnacką (1796–1868) – zob.: nagrobek na Starych Powązkach w Warszawie (kwatera 30), zdjęcie z 2018 roku i widok płyty poziomej na tym samym nagrobku, zdjęcie z 2018 roku

Zmarł w Warszawie 6 marca 1944. Jego grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 26-1-1)[14], zob. także: tablice informacyjne za wejściem przez bramę Św. Honoraty w prawo, w kategorii „Prawnicy”.

Publikacje

edytuj

Ordery i odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. W licznych publikacjach dotyczących adw. Cezarego Ponikowskiego rok jego urodzenia jest określany omyłkowo jako 1854. W niniejszym opracowaniu przyjęto jako wiarygodną informację na płycie jego nagrobka na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie „27 sierpnia 1853”. („Stare Powązki” w Warszawie, kwatera 26-1-1).
  2. W artykule o Ponikowskim w Polskim Słowniku Biograficznym wspomniano o czterech kadencjach Polski Słownik Biograficzny, tom XXVII/3, zeszyt 114. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź, 1983, zeszyt 114, s. 501.
  3. a b Zob.: Witold Rawski: Konstancin i Skolimów – Willa “Wrzos” – https://okolicekonstancina.pl/2021/04/05/willa-wrzos/[dostęp: 3 sty 2022].
  4. Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 225.
  5. Zob: https://www.adwokatura.pl/z-zycia-nra/w-160-rocznice-urodzin-cezarego-ponikowskiego-pierwszego-prezesa-nra-1373/page/136/[dostęp 4 stycznia 2022].
  6. Część tego lokalu lokalu użyczył Stowarzyszeniu Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie” – Zob.: https://www.adwokatura.pl/z-zycia-nra/w-160-rocznice-urodzin-cezarego-ponikowskiego-pierwszego-prezesa-nra-1373/page/136/ [dostęp: 4 sty 2022].
  7. Zob.: Mariusz Wrona: Fryderyk Chopin. Poeta fortepianu. Warszawa: Świat Książki, 2010, s. 14–15. ISBN 978-83-247-1831-3; Piotr Mysłakowski, Andrzej Sikorski: Fryderyk Chopin. Korzenie. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2009, s. 177. ISBN 978-83-61142-32-4.
  8. Zob.: https://2l.pl/artykul-30966.html [dostęp 4 stycznia 2022].
  9. Według korespondencji zachowanej w archiwum rodzinnym (list z 18 września 1941) – w okresie okupacji niemieckiej Ponikowski zamieszkiwał pod adresem: Krakowskie Przedmieście 7 m. 33 – zob.: http://www.polskaniezwykla.pl/web/place/23425,warszawa-kamienica-jozefa-grodzickiego.html, a także: Plik:Kamienica Józefa Grodzickiego ul. Krakowskie Przedmieście 7 w Warszawie 2017.jpg, Plik:Kamienica Józefa Grodzickiego ul. Krakowskie Przedmieście 7 w Warszawie.jpg.
  10. Andrzej Bąkowski: Adwokat Cezary Ponikowski (1854–1944). „Palestra” 2004, nr 3-4, s. 172–176; https://api.palestra.pl/pl/content/download/533/file_pdf/Palestra_Zeszyt_2004_3-4_www.palestra.pl.pdf.
  11. H. Karnecki: Pięćdziesięciolecie pracy adwokackiej Ponikowskiego, „Tygodnik Ilustrowany” 1926, nr 3.
  12. Zob.: https://www.adwokatura.pl/z-zycia-nra/w-160-rocznice-urodzin-cezarego-ponikowskiego-pierwszego-prezesa-nra-1373/page/136/ [dostęp: 4 sty 2022], a także: Słownik Biograficzny Adwokatów Polskich, tom II, Adwokaci Polscy Ojczyźnie.
  13. Zob: https://www.sejm-wielki.pl/b/psb.23703.1 [dostęp: 3 sty 2022], a także: https://okolicekonstancina.pl/2021/04/05/willa-wrzos/ [dostęp: 3 sty 2022].
  14. Cmentarz Stare Powązki: ANIELA MASŁOWSKA, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-23].
  15. M.P. z 1928 r. nr 111, poz. 174 „za wybitne zasługi, położone przy zorganizowaniu sądownictwa i palestry oraz na polu długoletniej pracy społecznej”.
  16. Odznaczenia orderem „Polonia Restituta”. „Kurier Warszawski”. Nr 133, s. 13, 14 maja 1928. 
  17. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 20.
  18. M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 460 „za krasomówstwo sądowe”.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj