Wikipedia

Chyżoskoczek gruboogonowy

gatunek gryzonia

Chyżoskoczek gruboogonowy[11] (Stylodipus telum) – gatunek ssaka z podrodziny skoczków (Dipodinae) w obrębie rodziny skoczkowatych (Dipodidae).. Występuje w Azji Środkowej i w Europie Wschodniej[12].

Chyżoskoczek gruboogonowy
Stylodipus telum[1]
(Lichtenstein, 1823)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

gryzonie

Podrząd

Supramyomorpha

Infrarząd

myszokształtne

Nadrodzina

skoczkowce

Rodzina

skoczkowate

Podrodzina

skoczki

Rodzaj

chyżoskoczek

Gatunek

chyżoskoczek gruboogonowy

Synonimy
  • Dipus telum Lichtenstein, 1823[2]
  • Dipus halticus Brandt, 1844[3]
  • Dipus proximus Fairmaire, 1853[4]
  • Dipus telum falzfeini Brauner, 1913[5]
  • Scirtopoda telum turovi Heptner, 1934[6]
  • Scirtopoda telum amankaragai Selevin, 1934[7]
  • Scirtopoda telum karelini Selevin, 1934[7]
  • Scirtopoda telum birulae Vinogradov, 1937[8]
  • Scirtopoda telum nastjukovi Shenbrot, 1991[9]
Podgatunki
  • S. t. telum (Lichtenstein, 1823)
  • S. t. amankaragai (Selevin, 1934)
  • S. t. birulae (Vinogradov, 1937)
  • S. t. falzfeini (Brauner, 1913)
  • S. t. nastjukovi (Shenbrot, 1991)
  • S. t. turovi (Heptner, 1934)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[10]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Systematyka edytuj

Gatunek został po raz pierwszy opisany zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego w 1823 roku przez niemieckiego przyrodnika Martina Lichtensteina któremu nadał nazwę Dipus Telum[2]. Holotyp pochodził ze stepu na północny wschód od brzegu Jeziora Aralskiego w Kazachstanie[12].

Na podstawie analizy DNA wykazano[13], że S. telum i S. sungorus stanowią grupę siostrzaną[14]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają sześć podgatunków[14].

Etymologia edytuj

  • Stylodipus: gr. στυλοςἁ stulos „podpora, kolumna”[15]; rodzaj Dipus A.E.W. Zimmermann, 1780 (skoczek)[16].
  • telum: łac. telum „strzała, oszczep”[17].
  • amankaragai: Amankaragai, Kazachstan[18].
  • birulae: Aleksandr Andriejewicz Białynicki-Birulja (1864-1938), rosyjski zoolog[19].
  • falzfeini: Friedrich von Falz-Fein (1863–1920), niemiecko-rosyjski właściciel ziemski i założyciel rezerwatu przyrody Askanija-Nowa[5].
  • turovi: Sergiej Sergiejewicz Turow (1891–1975), rosyjski teriolog[6].

Występowanie edytuj

Zasięg tego gatunku obejmuje stepy, także pustynniejące w Eurazji od wschodniej Ukrainy, przez tereny na północ od Kaukazu w Rosji, zachodni Turkmenistan, zachodni Uzbekistan i Kazachstan, po wschodni i północny Sinciang w Chinach. Zasięg od Morza Kaspijskiego po Chiny jest ciągły, natomiast w zachodniej części tworzą go dwa odizolowane obszary: na Ukrainie występuje podgatunek Stylodipus telum falz-feini, a na terenach między Kaukazem a Wołgą S.t. turovi[10].

Zasięg występowania w zależności od podgatunku[14]:

Wygląd edytuj

 
Znaczek pocztowy z rysunkiem chyżoskoczka

Jest to niewielki gryzoń. Długość ciała (bez ogona) 110–130 mm, długość ogona 130–170 mm, długość ucha 15–20 mm, długość tylnej stopy 46–55 mm; masa ciała 45–73 g[20]. Latem grzbiet ciała ma jasny szarożółty kolor, z dłuższymi włosami o czarnoszarych czubkach. Boki ciała mają słomkową barwę, również na nich znajdują się włosy o ciemnych czubkach. Na biodrach znajduje się biały pasek. Wierzch głowy ciemniejszy. Dorosłe nie mają przedtrzonowców, a ich puszki bębenkowe są większe niż u chyżoskoczka mongolskiego (Stylodipus andrewsi)[21].

Tryb życia edytuj

W europejskiej części zasięgu przeważnie zamieszkuje piaszczyste wzgórza w dolinach rzek i suche obszary, na których występują drzewa[10]. W Chinach preferuje obszary o gliniastym podłożu w stosunku do luźnych piasków. Występuje w tam, gdzie rosną rośliny z rodzajów bylica i łoboda, a także lasy sosnowe[21].

Chyżoskoczek gruboogonowy jest aktywny o zmroku i nocą, prowadzi naziemny tryb życia. Zapada w sen zimowy wraz z pierwszymi przymrozkami[10]. Nie podskakuje w sposób typowy dla skoczków, ale porusza się podobnie jak myszoskoczki. Mieszka samotnie, w stałej norze o długości 100–270 cm, głębokiej na 20–120 cm, wyposażonej w wiele wyjść zamykanych czopem. Areał osobniczy osobników tej samej płci nie nakłada się, ale w przypadku zwierząt różnej płci pokrywanie się jest znaczne. Schronienia na jego obszarze są często używane przez kilka osobników[21].

Chyżoskoczki gruboogonowe są głównie roślinożerne, jedzą nasiona, bulwy i zielone części roślin, a także owady. Nie przechowują zapasów[10][21].

Ssaki te rozmnażają się typowo raz na rok, rodząc 3–6 młodych[10]. W Chinach stwierdzono rozród dwa razy w roku, najczęściej wiosną i jesienią. W miocie rodzi się od 2 do 4 młodych[21].

Populacja i zagrożenia edytuj

Chyżoskoczki gruboogonowe zamieszkują duży obszar, na jego części są dość pospolite. Są spotykane w obszarach chronionych. Podgatunek żyjący na Ukrainie jest naturalnie rzadki i ma ograniczony zasięg występowania. Liczebność populacji ogółem maleje, niektóre populacje tracą siedliska wskutek nadmiernego wypasu, intensywnej orki i użytkowania pestycydów. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznaje go za gatunek najmniejszej troski. Podgatunek S. t. falz-feini jest wpisany do ukraińskiej czerwonej księgi gatunków zagrożonych, ze względu na silny spadek liczebności[10].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Stylodipus telum, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b M.H.C. Lichtenstein: Naturhistorischer Anhang. I. Säugethiere. Verzeichnifs der eingesandten Säugethiere und Bemerkungen über dieselben. W: E.F. Eversmann & M.H.C. Lichtenstein: Reise von Orenburg nach Buchara: nebst einem Wortverzeichniss der Afgahnischen Sprache; mit 2 Kupfern und dem Plane von Buchara. Berlin: Christiani, 1823, s. 120. (niem.).
  3. ↑ J.F. von Brandt. Remarques sur la classification des Gerboises eu égard surtout aux espèces de Russie, avec un aperçu de la disposition systématique des espèces en général, leur affinite et leur distribution géographique. „Bulletin de la Classe physico-mathématique de l’Académie impériale des sciences de Saint-Pétersbourg”. 2 (14–15), s. 214, 1844. (łac.). 
  4. ↑ E. Fairmaire. Description d’une nouvelle espèce de Mammifère du genre Dipus. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 2e série. 5, s. 145, 1853. (fr.). 
  5. ↑ a b A.A. Браунер. Систематические и зоогеографические заметки о тушканчике, сером суслике, байбаке и кроте. „Крымское общество естествоиспытателей и любителей природы”. 3, s. 85, 1913. (ros.). 
  6. ↑ a b V.G. Heptner. Systematische und tiergeographische Notizen über einige russische Säuger. „Folia Zoologica et Hydrobiologica”. 6, s. 19, 1934. (niem.). 
  7. ↑ a b V.A. Selevin. „Byul. Sredneaz. gos. Un-ta”. 19, s. 76, 1934. (ros.). 
  8. ↑ B.S. Vinogradov: Fauna SSSR. Mlekopitayushchie. Cz. 4. Moskwa: 1937, s. 169. (ros.).
  9. ↑ G.I. Shenbrot. [Subspecific taxonomy revision of the common thick tailed three toed jerboa Stylodipus telum rodentia Dipodidae]. „Zoologicheskii Zhurnal”. 70 (6), s. 126, 1991. (ros.). 
  10. ↑ a b c d e f g F. Cassola, Stylodipus telum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2021-2, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2017-2.RLTS.T21103A22200078.en [dostęp 2021-11-03] (ang.).
  11. ↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  12. ↑ a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Stylodipus telum. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-11-03].
  13. ↑ J. Pisano, F. Condamine, V. Lebedev, A. Bannikova, J. Quéré, G.I. Shenbrot, M. Pagés & J. Michaux. Out of Himalaya: The impact of past Asian environmental changes on the evolutionary and biogeographical history of Dipodoidea (Rodentia). „Journal of Biogeography”. 42, s. 856–870, 2015. DOI: 10.1111/JBI.12476. (ang.). 
  14. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 322. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  15. ↑ Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 224, OCLC 637083062 (ang.).
  16. ↑ G.M. Allen. Jerboas from Mongolia. „American Museum Novitates”. 161, s. 4, 1925. (ang.). 
  17. ↑ R.W. Brown: Composition of scientific words; a manual of methods and a lexicon of materials for the practice of logotechnics. Washington: Published by the author, 1954, s. 785. (ang.).
  18. ↑ J. Zijlstra: Stylodipus telum. Hesperomys project. [dostęp 2021-11-03]. (ang.).
  19. ↑ The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
  20. ↑ J. Michaux & G. Shenbrot: Family Dipodidae (Jerboas). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 97. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
  21. ↑ a b c d e A Guide to the Mammals of China. A.T. Smith, Y. Xie, R.S. Hoffmann, D. Lunde, J. MacKinnon, D.E. Wilson & W.Ch. Wozencraft (redaktorzy). Princeton University Press, 2010, s. 205–206. ISBN 1-4008-3411-2. (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chyżoskoczek_gruboogonowy&oldid=70998168”