Garbownikowate

(Przekierowano z Coriariaceae)

Garbownikowate[4], koriariowate[5] (Coriariaceae) – monotypowa rodzina klasyfikowana do rzędu dyniowców. Obejmuje jeden rodzaj garbownik[4], koriaria[5] (Coriaria) liczący w zależności od ujęcia od 12 do 16 gatunków. Rośliny te występują w obszarze śródziemnomorskim (tylko C. myrtifolia), w rejonie Himalajów i Chin (cztery gatunki), Japonii (tylko C. japonica), Nowej Zelandii (osiem gatunków). Na wyspach Pacyfiku oraz w Andach od Meksyku po Argentynę rośnie C. ruscifolia[6]. Zasiedlają różne siedliska zwykle w świetlistych lasach i zaroślach, często w miejscach wilgotnych i skalistych[7]. Trzy gatunki nowozelandzkie występują w formacjach subalpejskich (są półkrzewami, o pędach zamierających co zimę do poziomu gruntu)[8]. Na korzeniach garbowników tworzą się brodawki korzeniowe, w których żyją promieniowce z rodzaju Frankia, mające zdolność asymilowania wolnego (atmosferycznego) azotu[7][8]. Kwiaty są wiatropylne. Nasiona rozprzestrzeniane są przez ptaki zjadające owoce[8].

Garbownikowate
Ilustracja
Coriaria terminalis
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

dyniowce

Rodzina

garbownikowate

Nazwa systematyczna
Coriariaceae DC.
Prodr. 1: 739. Jan (med.) 1824[3]
Typ nomenklatoryczny

Coriaria L. (1753)[3]

Zasięg
Mapa zasięgu
Coriaria ruscifolia

Niektóre gatunki są silnie trujące (toksyny powodują porażenie mięśni[9]), bywają też sadzone jako rośliny ozdobne[6]. C. myrtifolia używana jest do trucia much, a C. ruscifolia do trucia szczurów[10]. Ze względu na wysoką zawartość garbników wykorzystywane są (zwłaszcza C. myrtifolia) w garbarstwie[9]. Wszystkie są wrażliwe na mrozy, stąd w Polsce sporadycznie spotykane bywają w kolekcjach botanicznych[11]. W lecznictwie wykorzystywany jest nowozelandzki C. arborea, a z także z Nowej Zelandii pochodzący C. ruscifolia służy do wyrobu czarnej farby[9].

Morfologia

edytuj
 
Coriaria nepalensis
Pokrój
Kłączowe byliny, półkrzewy, krzewy i małe drzewa osiągające 6 m wysokości[6][9], o pędach wzniesionych lub wspinających się, pokrytych korkowaciejącymi przetchlinkami, zwykle czterokanciastych, zróżnicowanych na krótko- i długopędy. Na węzłach pędy pokryte są trichomoidami – w połowie łuskami, w połowie włoskami. Młode pędy mają szeroki rdzeń[8].
Liście
Naprzeciwległe (rzadko w okółkach po trzy[8]), z wąskimi, zaostrzonymi i odpadającymi przylistkami[9]. Blaszka liściowa niepodzielona, całobrzega, zwykle lancetowata do owalnej. Liście znacznie różnią się wielkością, u niektórych gatunków osiągając 10 × 8 cm, u innych są włosowate i mają do 4 mm długości przy 0,2 mm szerokości (C. angustissima)[6].
Kwiaty
Drobne, obupłciowe lub jednopłciowe (rośliny wówczas jednopienne), promieniste i skupione w licznokwiatowe, wąskie grona. Kielich i korona są pięciokrotne, przy czym wolne działki są zwykle dłuższe od niepozornych płatków[6]. Pręcików jest dziesięć. Pylniki są okazałe, z nitką przytwierdzoną do nasady lub od tyłu, ale blisko nasady[8]. Zalążnia jest górna i składa się z pięciu, rzadko z dziesięciu wolnych[6], brodawkowatych na powierzchni owocolistków[9]. Z każdej zalążni wyrasta jedna nitkowata szyjka wystająca poza okwiat[6], przedłużona wyrostkiem[9].
Owoce
Jednonasienne niełupki, które w liczbie pięciu lub dziesięciu rozwijają się zamknięte mięśniejącymi i zabarwiającymi się na żółto, czerwono lub czarno płatkami[6], nadając owocowi wygląd podobny do jagody[9]. Nasiona są drobne, czerwonobrązowe i lekko spłaszczone[8].

Systematyka

edytuj

Rodzaj Coriaria był od dawna wyodrębniany w randze własnej rodziny, ale bardzo różnie umieszczany w systematyce – w obrębie rutowców (Rutales), mydleńcowców (Sapindales) i nawet jaskrowców (Ranunculales). Badania molekularne dość zaskakująco usytuowały tę rodzinę w obrębie rzędu dyniowców (Cucurbitales), jako siostrzaną dla pałężynowatych (Corynocarpaceae), z którymi łączy je i wyróżnia od innych rodzin rzędu: górny słupek, okazałe liścienie, całobrzegie liście, drobne kwiaty oraz szereg cech anatomicznych[6][2].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
dyniowce

Anisophylleaceae





Corynocarpaceaepałężynowate



Coriariaceaegarbownikowate





Cucurbitaceaedyniowate




Tetramelaceae




Datiscaceaekonopnicowate



Begoniaceaebegoniowate







Podział[12]

Rodzaj: Coriaria Linnaeus, Sp. Pl. 1037. 1 Mai 1753[13] – garbownik, garbówka, garbowik, skąpia[4], koriaria[5]

Przypisy

edytuj
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-03-03] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-03] (ang.).
  3. a b James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – A. University of Maryland. [dostęp 2011-10-12]. (ang.).
  4. a b c Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin poprzedzony historyczną rozprawą o źródłach. Kraków: 1900, s. 226.
  5. a b c Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 392, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599.
  6. a b c d e f g h i Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 111. ISBN 1-55407-206-9. (ang.).
  7. a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 360. ISBN 0-333-73003-8.
  8. a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. X. Flowering Plants. Eudicots. Heidelberg, Dordrecht, London, New York: Springer, 2011, s. 105. ISBN 978-3-642-14396-0.
  9. a b c d e f g h Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 327, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232.
  10. Michael Fogden, Patricia Fogden: The Natural History of Flowers. Texas A&M University Press, 2018, s. 149. ISBN 978-1-62349-644-9.
  11. a b c d Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. C. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 166-168. ISBN 83-01-11074-0.
  12. Corynocarpus. [w:] The Plant List [on-line]. The Kew Gardens. [dostęp 2011-10-11]. (ang.).
  13. ING Book Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2011-10-12]. (ang.).