Czawycza
Czawycza[2] (Oncorhynchus tshawytscha) – gatunek morskiej ryby z rodziny łososiowatych (Salmonidae). Największy przedstawiciel rodzaju Oncorhynchus.
| Oncorhynchus tshawytscha[1] | |||||
| (Walbaum, 1792) | |||||
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
czawycza | ||||
| |||||
W Rosji nazywana carycą łososiowatych, w Ameryce Północnej nazywana king salmon – łosoś królewski.
Występowanie
edytujRyba dwuśrodowiskowa. Występuje w zlewiskach północnego Oceanu Spokojnego, na Oceanie Arktycznym, Morzu Ochockim, na wybrzeżach Kuryli i Aleutów oraz w zatoce Alaska, czasami również u wybrzeży San Diego. Po azjatyckiej stronie Pacyfiku liczebność jest mniejsza. Słynie z pokonywania dużych odległości z morza w górę rzek w celu odbycia tarła. Popularna na Kamczatce, w północno-zachodniej Kanadzie obserwowana w jeziorze Bennett – ponad 3000 km od ujścia rzeki Jukon[potrzebny przypis].
W 1989 w Polsce podjęto nieudaną próbę introdukcji tego gatunku[3].
Opis
edytujCzawycza tak jak pozostałe z rodziny z Salmonidae, ma wydłużone, dobrze umięśnione ciało, lekko spłaszczone po bokach. Przeciętne wymiary wynoszą 70–90 cm, ale osiąga długość do 150 cm, natomiast ciężar 15-20 kg przy maksymalnej masie ciała 61,4 kg[4]. Czawycze przebywające w morzu mają ubarwienie srebrne z ciemnozielonym grzbietem. W okresie godowym, gdy wstępują do rzek ich skóra ciemnieje do koloru oliwkowobrązowego, czerwonego lub purpurowego – zwłaszcza u samców. Posiada także dobrze rozwiniętą linię naboczną.
Płetwa tłuszczowa jest umiejscowiona na grzbiecie za płetwą grzbietową. Płetwy piersiowe znajdują się poniżej głowy. Płetwę brzuszną charakteryzuje poprzedzający fałd mięso-skórny. W dużym otworze gębowym zęby są osadzone na szczękach oraz na podniebieniu, natomiast dziąsła są czarne.
Odżywianie
edytujMłode żywią się larwami owadów, a dorosłe bezkręgowcami i rybami.
Rozród
edytuj
Tarło odbywa się w górnym biegu rzek. Młode pozostają w wodach słodkich od trzech miesięcy do roku, rzadziej do trzech lat, po czym spływają do morza. Rozród odbywa się w ciągu całego roku – głównie od wiosny do lata. Czawycza podczas godów traci mniej tłuszczu niż pozostałe gatunki. Wędrówka narybku trwa 1–2 lata. Istnieją również formy rzeczno-jeziorne o mniejszych rozmiarach. Pod względem zachowania można wyróżnić dwie formy: typ potokowy i typ oceaniczny. Pierwszy z nich, typowy dla populacji Azji, zostaje na rok lub dłużej w wodzie słodkiej zanim wyruszy do morza. Wraca do rzeki na wiosnę lub latem. Część męskiego narybku typu potokowego nigdy wypływa do wód morskich. Natomiast typ oceaniczny jest charakterystyczny dla południowego wybrzeża Ameryki Północnej. Typ ten wypływa do morza zwykle w 3 miesiącu życia. Do rzeki wraca na jesień. Podczas wędrówki ryba znajduje drogę posługując się kątem podania światła, kierunkiem pływów morskich, węchem, a także światłem spolaryzowanym.
Znaczenie w ochronie środowiska
edytujW amerykańskiej ustawie o zagrożonych gatunkach Endangered Species Act nadany jej został status "zagrożony". Zmniejszająca się populacja łososia, wpływa negatywnie na populacje orek, dla których łosoś stanowi podstawę pożywienia[5].
W roku 1989 została podjęta introdukcja czawyczy w śródlądowych wodach Polski, zakończona niepowodzeniem.
Znaczenie gospodarcze
edytujPoławiane są na dużą skalę w celach konsumpcyjnych ze względu na ich wartościowy kawior i niezwykłe walory smakowe mięsa. Odgrywają dużą rolę w gospodarce Alaski, gdzie są łowione i następnie eksportowane w postaci konserw. W akwakulturach hodowane są głównie w Nowej Zelandii. Największymi importerami są Japonia i inne kraje zachodniej części Oceanu Spokojnego.
Aktualne kierunki badań naukowych
edytujCzawycza jest rybą dwuśrodowiskową, dlatego też jest doskonałym obiektem badań dotyczących wędrówek i rozrodu. Jest również badana pod kątem wpływu substancji chemicznych na ten gatunek tj. diazinon powodujący zaburzenia w zachowaniach służących obronie oraz w zakresie genetyki.
Przypisy
edytuj- ↑ Oncorhynchus tshawytscha, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- ↑ A. Witkowski, J. Grabowska. The non-indigenous freshwater fishes of Poland: Threats for native ichthyofauna and consequence for fishery: A review. „Acta Ichthyologica et Piscatoria”. 42 (2), s. 77–87, 2012. DOI: 10.3750/AIP2011.42.2.01. (ang.).
- ↑ Oncorhynchus tshawytscha. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 29 czerwca 2009]
- ↑ Orka-matka od 16 dni holuje martwe dziecko [online], rp.pl, 11 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-11].
Bibliografia
edytuj- Włodzimierz Załachowski: Ryby. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. ISBN 83-01-12286-2.
- Burger C.V., Wilmot R.L., Wangaard D.B., Comparison of Spawning Areas and Times for Two Runs of Chinook Salmon (Oncorhynchus tshawytscha) in the Kenai River, Alaska, „Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences”, 42 (4), 1985, s. 693–700, DOI: 10.1139/f85-089 [dostęp 2017-03-20].
- Cihař J., 1992 .Przewodnik Ryby Słodkowodne. Multico. Warszawa.
- Fishbase, 2016. http://www.fishbase.org/Photos/PicturesSummary.phpStartRow=2&ID=244&what=species&TotRec=15
- Groot C., Margolis L. 1991. Pacific Salmon Life Histories. UBC Press.
- Helfman G. S.,. Collette B.B., Facey D. E., Bowen B.W., 2010. The diversity of fishes. John Wiley & Sons, Inc. New York.
- Paxton J.R., Eschmeyer W.N., 1994. Encyklopedia zwierząt Ryby. Agencja Elipsa. Warszawa.
- Rutkowicz S., 1982. Encyklopedia ryb morskich. Wydawnictwo morskie Gdańsk. Gdańsk.
- Scholz N.L. i inni, Diazinon disrupts antipredator and homing behaviors in chinook salmon (Oncorhynchus tshawytscha), „Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences”, 57 (9), 2000, s. 1911–1918, DOI: 10.1139/f00-147 [dostęp 2017-03-21].