Wikipedia

David Sackett

David Lawrence Sackett (ur. 17 listopada 1934 w Chicago, zm. 13 maja 2015 w Markdale, Grey Highlands, Ontario) – amerykańsko-kanadyjski lekarz nazywany „ojcem medycyny opartej na faktach” (EBM), założyciel pierwszego wydziału epidemiologii klinicznej[a] w McMaster University (Kanada) i pierwszy dyrektor Centre for Evidence-Based Medicine w Uniwersytecie Oksfordzkim[1][2][3], autor podręczników EBM i licznych artykułów naukowych[4][5]. Do najbardziej znanych wypowiedzi D.L. Sacketta należą zdania[6][7]:

David Sackett
Pełne imię i nazwisko

David Lawrence Sackett

Data i miejsce urodzenia

17 listopada 1934
Chicago

Data i miejsce śmierci

13 maja 2015
Markdale, Ontario

Zawód, zajęcie

lekarz, naukowiec, wykładowca akademicki

Narodowość

amerykańsko-kanadyjska

Alma Mater

UIC, University of Illinois College of Medicine

Uczelnia

Uniwersytet McMastera (Kanada)
Uniwersytet Oksfordzki,
Oxford Centre for Evidence-Based Medicine

Stanowisko

profesor

Odznaczenia
Order Kanady – Oficer (Officer)

Połowa tego, czego nauczysz się w szkole medycznej, okaże się całkowicie błędna, albo przestarzała w ciągu pięciu lat od ukończenia szkoły; problem polega na tym, że nikt nie może ci powiedzieć, która to będzie połowa – więc najważniejszą rzeczą, której trzeba się nauczyć, to to jak samodzielnie się uczyć.[b]

Życiorys edytuj

Informacje autobiograficzne zawiera zbiór odpowiedzi udzielonych przez D. Sacketta w ostatniej fazie choroby (metastatic cholangiocarcinoma) na pytania, które zadawali znani współpracownicy i przyjaciele (Iain Chalmers, Steve Goodman[8], Brian Haynes[9] i in.). Liczne pytania napływały też z całego świata (do ich przekazywania chory zachęcał wszystkich, którym odmawiał udzielania „wywiadów na żywo”). Przeanalizowania i uporządkowania poruszanych zagadnień podjął się Brian Haynes. W redagowaniu zbioru tak zgromadzonych „wywiadów” brała udział Barbara Sackett (żona)[10]. Początkowe rozdziały pracy pt. David L. Sackett: Interview in 2014-2015 (red. B. Haynes)[11] zatytułowano:

  • The Making of a Clinical Epidemiologist: 1934–1967[12]
  • McMaster Medical School: 1967–1994[13]
  • The Oxford Years: 1994–1999[14]
  • Back Home to Irish Lake: 1999–2015[15]

Dzieciństwo i młodość edytuj

Dom rodzinny i Lawrence College w Appleton edytuj

 
Lawrence Memorial Chapel[16] w Lawrence University (Appleton)[17]

Był najmłodszym z trzech synów artysty-projektanta De Forest’a Sackett’a (ur. 1905) i jego żony, Margaret Ross, bibliofilki[18]. Dorastał w wiktoriańskim domu położonym na pół-wiejskim przedmieściu Chicago (Cook County), w szczęśliwej rodzinie, w atmosferze miłości do książek i muzyki klasycznej. Uczył się gry na fortepianie, grał na klarnecie w orkiestrze szkolnej i na gitarze rytmicznej w zespole licealnym, śpiewał w lokalnych chórach.

Przyjaźnił się z kolegami ze zintegrowanej szkoły oraz z czarnymi i białymi dziećmi z sąsiedztwa. Był o wiele wyższy i chudszy od braci i kolegów z klasy. Miał aspiracje sportowe, co sprzyjało pokonaniu nieśmiałości. Uprawiał m.in. baseball i biegi przełajowe, jednak osiągnięcie sukcesów utrudniał stan zdrowia, w tym duża wada wzroku i skutki przebycia polio (okres przymusowej bezczynności korzystnie wpłynął na rozwój zainteresowania lekturami)[19].

Ukończył liceum[20] w wieku 16 lat (wyprzedzając kolegów), a w następnym roku otrzymał stypendium naukowe i pracę w niepełnym wymiarze godzin w Appleton (Wisconsin)[18][19].

Kontynuował naukę w Lawrence College (obecnie Lawrence University), stosunkowo niewielkiej szkole (wówczas 750 studentów) o tradycji sięgającej połowy XIX wieku[17], w której uczyli się również bracia Davida i przyszłe żony wszystkich trzech chłopców. Zdobył tamże nie tylko wiedzę rozumianą jako zbiór faktów, ale również umiejętność przetwarzania efemerycznej pamięci krótkotrwałej w pamięć długotrwałą (uważał, że ten proces decyduje o radości uczenia się). Poznał m.in. Państwo Platona, Manifest komunistyczny Marksa, „tańczące pszczoły” (Aus dem Leben der Bienen) von Frischa, The Elements of Style[21] Strunk’a & White’a. Spędził urlop naukowy (1974–1975) u zastępcy redaktora The Lancet (David Sharp)[22].

Do rozwoju jego specyficznego poczucia humoru przyczyniły się czytane książki Kurta Vonnegut’a (Cat’s Cradle, Slaughterhouse Five, Breakfast of Champions)[22].

W trzecim roku studiów w Lawrence College zaczął myśleć o kierunkach ewentualnej przyszłej kariery zawodowej. Brał wówczas pod uwagę zoologię lub fizjologię, w tym problemy parabiozy (nie interesował się statystyką i epidemiologią[c]). Po dyskusji z rodziną i przyjaciółmi wybrał studia medyczne. Taką samą decyzję podjęła koleżanka z Lawrence College, Barbara Bennett (przyszła żona)[23].

Studia medyczne w Chicago (okres przedkliniczny) edytuj

 
Medical Center
Uniwersytetu Illinois w Chicago

W 1956 roku w Chicago było pięć czteroletnich szkół medycznych. D. Sackett wybrał University of Illinois at Chicago („U of Illinois”, UIC, zob. wydziały uniwersyteckie UIC)[24]. Uzyskał stypendium i obniżkę opłat do 500 dolarów rocznie, podejmował prace zarobkowe. Okres studiów przedklinicznych wspominał jako bardzo wyczerpujący. Wysoko cenił zrozumienie i pomoc ze strony dr Roberta Pumpera, mikrobiologa (wirusologia)[25], który wykazał duże zainteresowanie koncepcjami 25-letniego adepta medycyny i stworzył mu warunki do laboratoryjnych badań rozwoju kultur tkankowych[26].

Wyniki tej pracy zostały opublikowane w 1960 roku w Nature (Pumper R.W., Alfred L.J., Sackett D.L., Multiplication of Vaccinia Virus in Serum-free and Serum-containing Cell Cultures[27]). Znaczenie mentoringu w procesie kształcenia lekarzy było w przyszłości tematem wielu publikacji Sacketta, w tym książki Mentorship in Academic Medicine (2014, wsp. Straus S.E.)[28].

Staże kliniczne i stypendia naukowe edytuj

Chicago

David Sackeet był przerażony tym, jak niewiele treści opanowanych w latach studiów przedklinicznych przydawało się przy łóżku chorego[29]. Po 40 latach wspominał swój diagnostyczny błąd (błędna interpretacja opukiwania) popełniony w czasie internistycznego stażu w pogotowiu ratunkowym. Swoim mentorem nazwał lekarza, który odbył ze stażystą poważną merytoryczną rozmowę na temat jego błędu[30].

 
Cook County Hospital w Chicago

Okres stażu klinicznego w Cook County Hospital okazał się ekscytujący ze względu na możliwość kontaktu z pacjentami i bezpośredniej obserwacji skutków terapii, ale wywoływał rozczarowanie z powodu braku zainteresowania wielu klinicystów możliwościami zmian metod leczenia. Dążenie większości lekarzy do pozostania przy procedurach rutynowych sprawiało, że reformatorskie działania G.E. Millera[d] traktowano niechętnie (proponowano ograniczenie finasowania ORME). Pytania młodego lekarza-stażysty o przyczyny zastosowania określonego schematu leczenia budziły zniecierpliwienie (That’s how we’ve always done it. Don’t talk back! Just do it!)[31]Był zmuszony odpowiedzi na nurtujące go pytania poszukiwać w bibliotekach, m.in. w Journal of Clinical Investigation wydawanym od 1924 roku [1] (PubMed istnieje od 1996). Był zafascynowany publikacjami takich autorów jak Thomas C. Chalmers[32][33][34], Archibald Cochrane i inni[e]. Kierował do nich listy z pytaniami, na które otrzymywał odpowiedzi, co stało się początkiem wieloletniej dobrej współpracy, zmierzającej do zbudowania „medycyny opartej na faktach” i „epidemiologii klinicznej”[35].

Wkrótce, dzięki wsparciu Roberta Karka[36][37] (kolejnego mentora), Sackett rozpoczął specjalizację w dziedzinie nefrologii i fizjologii nerek (zob. np. zespół wątrobowo-nerkowy). Otrzymał stypendium National Institutes of Health Research Fellowship na następny rok, co zapewniło znaczną poprawę warunków pracy oraz życia rodzinnego. Pracował w The Hepato-Renal Unit, ekscytującym miejscu współpracy wybitnych specjalistów w różnych dyscyplinach, pochodzących z wielu krajów[38], którym stworzono możliwość prowadzenia w dużej klinice badań skuteczności leczenia (m.in. RCT). Wspólny projekt stypendystów dotyczył hemodializy. W ramach badań własnych Sackett zajmował się możliwościami przyspieszenia identyfikacji aminokwasów w moczu poprzez zastosowanie elektroforezy wysokonapięciowej. Czas analizy został skrócony z 2 dni do 2 godzin. Wyniki badań zostały opracowane w formie rozprawy doktorskiej w 1962 roku (artykuł pt. Adaptation of monodirectional high-voltage electrophoresis on long papers to the rapid qualitative identification of urinary amino acids ukazał się w 1964 roku)[38][39].

Buffalo

Do planowanej kontynuacji badań w tej dziedzinie nie doszło z powodu zmian sytuacji politycznej (kryzys kubański). W rezultacie tych zmian David Sackett został skierowany, jako rezydent U.S. Public Health Service, do Chronic Disease Research Institute w Buffalo. Z żoną i dwoma synami przeniósł się do Buffalo w lipcu 1963 roku. Należał do zespołu badawczego, którym kierował znany epidemiolog Warren Winkelstein Jr.[40][41] Zespół zajmował się epidemiologią chorób układu krążenia, m.in. problemami pomiarów ciśnienia krwi (oceny niestabilności) i epidemiologią miażdżycy tętnic[42][43]. Uzupełnił swoją wiedzę w dziedzinie epidemiologii analitycznej[44], statystyki medycznej[f] itp. korzystając z podręczników (głównie Austin Bradford Hill, Principles of Medical Statistics, wyd. 7[45], MacMahon B.[46], Pugh T.F., Epidemiologic Methods ISBN 0-316-54259-8) i z pomocy zaprzyjaźnionych współpracowników[47].

Boston
 
Harvard Medical School w Bostonie

Stopień Master of Science David Sackett otrzymał w 1967 roku w Harvard Medical School (znanej z dużej wagi przywiązywanej studium przypadku)[48]. Zorganizowanie pobytu w Bostonie ułatwił mu Evan Calkins[49], pełniący ważne funkcje w Buffalo General Hospital (Kaleida Health)[50] i University at Buffalo[51] oraz G.I. Bill[52], zapewniający m.in. niską stopę procentową kredytu na zakup domu. Sześcioosobowa rodzina (David i Barbara z czterema synami) zamieszkała w Newton Center, na zachodnich przedmieściach Bostonu[53].

Kierujący Wydziałem Epidemiologii w Harvard School of Public Health[54] znany epidemiolog Brian MacMahon[46] przeprowadził z kandydatem wnikliwą rozmowę na temat jego zainteresowań i planów zawodowych, po czym doradził wybór wszystkich kursów dotyczących metod epidemiologii i biostatystyki na swoim wydziale oraz wybrane kursy na innych wydziałach uniwersytetu (np. demografia) oraz w Massachusetts Institute of Technology (np. elementy informatyki). Komplet zgromadzonych punktów pozwolił uzyskać tytuł Master of Science badań naukowych (M.Sc. research)[53].

Buffalo

Roczny pobyt w Bostonie pozwolił uściślić przemyślenia na temat dziedziny nazywanej „epidemiologią kliniczną”[a]. Po powrocie do Buffalo podjął pracę w charytatywnym szpitalu okręgowym, tworząc oddział nastawiony na równoczesne leczenie pacjentów, edukację w zakresie epidemiologii klinicznej oraz badania kliniczne. Pierwsze RCT dotyczyły leczenia umiarkowanego nadciśnienia tętniczego u starszych kobiet[55].

McMaster Medical School (Hamilton, 1967–1994) edytuj

Realizację programu badań, edukacji i leczenia w Buffalo przerwał list z Hamilton (Kanada) od Johna Evansa[56], dziekana-założyciela McMaster University Medical School[57]. Kierując się m.in. opinią W. Hollanda[58], J. Evans zaprosił Sacketta do Hamilton na dyskusję o planowanym tworzeniu nowoczesnej uczelni medycznej[g].

 
Uniwersytet McMastera, Health Sciences Centre
 
McMaster University Medical School[59]

Efektem spotkania była kolejna zmiana planów zawodowych D. Sacketta. W wieku 32 lat, nie mając doświadczenia akademickiego, podjął się organizacji w McMaster University kształcenia w zakresie epidemiologii klinicznej i biostatystyki. Decyzja o przeprowadzce do Kanady została zaaprobowana przez mentora, Evana Calkinsa, po jego rozmowie z J. Evansem w Hamilton (początkowo wątpił w wiarygodność entuzjastycznej relacji młodego epidemiologa)[60].

W 1967 roku David Sackett zorganizował pierwszy na świecie Wydział Epidemiologii Klinicznej – Department of Clinical Epidemiology & Biostatistics (obecnie Department of Health Research Methods, Evidence, and Impact, HEI[61])[62].

Po 17 latach (w wieku 49 lat) postanowił skoncentrować się na pracy klinicznej w dziedzinie interny. Był lekarzem naczelnym w Chedoke Hospitals[63] oraz kierownikiem Division of General Internal Medicine regionu Hamilton[48].

Oksford (1994–1999) edytuj

Po ponad 30 latach pracy w Hamilton D. Sackett, kończący wówczas 59 lat, z zadowoleniem odebrał zaproszenie do Oksfordu na naradę w sprawie planów rozwoju EBM w Wielkiej Brytanii i Europie. Zaproszenie wystosował Muir Gray[64][65] z National Health Service, szef działu badań i rozwoju obejmującego regiony Oksfordu i Anglii Wschodniej. Nadeszło w okresie, gdy D. Sackett uznał, że przestał być potrzebny swoim uczniom, a program rozwoju uczelni stawał się coraz bardziej konserwatywny[66].

W Oksfordzie działały w tym czasie dwie najbardziej kreatywne instytucje: Clinical Trial Service Unit, utworzona w 1975 roku (Richard Peto[67], Rory Collins[68], Mike Clarke[69][70] i inni) oraz Cochrane Collaboration (Iain Chalmers i wsp.). Trwające tydzień rozmowy w Oksfordzie, w których brało udział ponad 70 specjalistów, zakończyły się przekazaniem organizatorom pisemnej opinii Sacketta nt. programów edukacji, opieki klinicznej i badań, obejmujących strategie i taktyki EBM. Po powrocie do Kanady otrzymał podobne opracowanie M. Graya, obejmujące zagadnienia organizacyjne i finansowe i pozwalające przystąpić do realizacji programu bez zbędnej zwłoki[66].

 
John Radcliffe Hospital[h] w Oksfordzie

David i Barbara Sackett zdecydowali się przenieść do Anglii na maksymalnie 10 lat, planując coroczne letnie pobyty w domu nad jeziorem Irish Lake (dystrykt Kenora w Ontario[71]) umożliwiające utrzymywanie więzi z dużą rodziną. W Anglii zamieszkali na przedmieściu Oksfordu (North Oxford), w wiktoriańskim domu z dużym ogrodem angielskim (dom umożliwiał pobyty nawet 40 gości miesięcznie)[66].

W latach 1994–1999 Sackett kierował utworzoną dla niego katedrą w Uniwersytecie Oksfordzkim (prof. epidemiologii klinicznej w Nuffield Department of Medicine[i]) oraz był[14][48]:

  • założycielem i dyrektorem Centre for Evidence-Based Medicine (National Health Service Research & Development)[72]
  • konsultantem Medical Service w John Radcliffe Hospital (główny szpital kliniczny Uniwersytetu Oksfordzkiego)[73]
  • współzałożycielem Cochrane Collaboration i pierwszym przewodniczącym grupy koordynującej
  • współredaktorem czasopisma Evidence-Based Medicine

Ontario (1999–2015) edytuj

 
Droga w hrabstwie Grey

Po zakończeniu praktyki lekarskiej w 1999 roku 65-letni David Sackett zamieszkał z żoną w domu nad Irish Lake w pobliżu Flesherton (hrabstwo Grey w Ontario)[74][71]. Nie przerwał pracy naukowej i nie zerwał kontaktów ze specjalistami. Otrzymywał zaproszenia na cotygodniowe wykłady, regularne seminaria i inne spotkania w Uniwersytecie McMastera, Uniwersytecie w Toronto i Uniwersytecie Zachodniego Ontario. Częste podróże profesora między domem nad Irish Lake i uczelniami były męczące i czasochłonne[15].

Kilgore Trout i Trout Workshops

Problem rozwiązał, organizując Trout Research & Education Centre, nazywane „warsztatami pstrągowymi”[15], miejsce pogłębiania specjalistycznej wiedzy (RCT, EBM, epidemiologia kliniczna itp.). Nazwa warsztatów nie wiąże się z wędkarstwem, mimo że w Irish Lake można złowić m.in. pstrąga tęczowego (ang. rainbow trout)[75].

Nazwa spotkań i ich uczestników („Pstrągi”) pochodzi od nazwiska postaci literackiej – Kilgore’a Trouta, bohatera popularnych książek Kurta Vonneguta, uważanego przez autora za swoje alter ego[76] (w polskich tłumaczeniach Śniadania mistrzów Kilgore Trout występuje jako Pstrąg Zabijucha). Trout fascynował Davida Sacketta, co wyrażał nie tylko nad Irish Lake. Wyrazem tej fascynacji oraz poczucia humoru i nonkonformizmu D. Sacketta jest też umieszczanie „prof. Kilgore S. Trout” wśród współautorów artykułów naukowych. W budzącej duże zainteresowanie pracy How to read clinical journals: IV. To determine etiology or causation (Canadian Medical Association Journal 1981)[77] zamieszczono informację: reprint requests to: Prof. Kilgore S. Trout. Prośby o kopie długo spływały na ten adres[78].

jeziora

 
Linia brzegowa Huron na półwyspie Bruce

Trout Workshops odbywały się trzy razy w roku (styczeń, maj i październik). Osoby zainteresowane uczestnictwem (głównie doktoranci) pisemnie przedstawiały swój program badawczy, jego cele i metodykę. Spośród zgłoszeń nadchodzących z pięciu kontynentów Sackett wybierał sześć, mianując tych kandydatów „pstrągami”. Po wnikliwej korespondencyjnej analizie programu nowy „pstrąg” przyjeżdżał nad Irish Lake na trzy dni dyskusji z organizatorem i z innymi uczestnikami warsztatów. Byli traktowani jak goście gospodarzy, którzy zapewniali im nieodpłatnie zakwaterowanie, wyżywienie (Barbara Sackett z entuzjazmem przyjęła rolę kucharki) i atrakcje turystyczne. Łącznie zorganizowano w latach 1999–2006 siedemnaście warsztatów dla ponad stu uczestników. Na ponad 80% omawianych projektów badawczych udało się uzyskać finansowanie. Warsztaty wspominano nie tylko jako stymulujące intelektualnie, ale również jako ułatwiające nawiązywanie nowych kontaktów i przyjaźni w attmosferze dobrej zabawy[79].

Clinician-Trialist Round

Society for Clinical Trials (SCT)[80] zostało utworzone w 1979 roku, jednak po dwudziestu latach, gdy D.L. Sackett wrócił do Kanady, wciąż metody RCT nie były znane i akceptowane przez wszystkich lekarzy. Sackett dołączył do SCT i z zadowoleniem przyjął zaproszenie do współpracy od S. Goodmana[81], ówczesnego naczelnego redaktora wydawanego od 2004 roku czasopisma SCT Clinical Trials[82]. W czasopiśmie utworzono stałą rubrykę Clinician-Trialist Round, w której Sacket starał się popularyzować problemy badań klinicznych, przygotowując przystępnie sformułowane krótkie teksty (< 2000 słów), możliwe do przeczytania przez adeptów badań klinicznych „w czasie jednego posiedzenia” (at a single sitting)[83].

W numerze inaugurującym serię znalazł się artykuł redakcyjny pt. On making clinical trials possible, w którym S. Goodman wyjaśnia motywy utworzenia rubryki, wskazując potrzebę ułatwienia pracy „rozpaczliwie potrzebnym” klinicystom-badaczom, wchodzącym na coraz trudniejszą ścieżkę kariery. Wyraża przekonanie, że D. Sackett, z pasją zaangażowany w wychowanie kolejnego pokolenia badaczy, wskaże czytelnikom drogę do sukcesu, wspierając ich swoją wiedzą, doświadczeniem i dobrym humorem (welcome him to our pages, and look forward to his jovially serious wisdom over at least the next year)[84].

Serię rozpoczęły tematy zarządzania czasem i roli dobrego mentora w rozwoju młodego lekarza[83]:

  1. Inauguration, and an introduction to time-management for survival (Clin Trials 2010;7:749-751)
  2. Time-management of your clinical practice and teaching (Clin Trials. 2011;8:112-114)
  3. Priority setting for academic success (Clin Trials. 2011;8:235-237)

W latach 2010–2015 ukazało się łącznie 26 takich tekstów (część opracowana ze współautorem). Opisy zagrożeń i korzyści płynących z mentoringu (współautorka: S.E. Strause) zostały włączone do książki Mentorship in Academic Medicine[28].

Poblem mentoringu Sackett często poruszał w rozmowach ze studentami i młodymi lekarzami. W 1998 roku znalazło to wyraz m.in. w treści artykułu studenta Keble College (Oxford), opublikowanego po jego inspirującej rozmowie z „człowiekiem EBM”. Dotyczyła m.in. konieczności zaspokajania naturalnej potrzeby samorealizacji[85].

Publikacje edytuj

David L. Sackett jest autorem 12 książek, rozdziałów w ok. 60. innych książkach i setek artykułów w czasopismach medycznych i naukowych[86] (według innego źródła 10 książek i 50 rozdziałów[48]).

Wybór według World Heritage Encyclopedia[87]
  • Sackett DL, Haynes RB (editors). Compliance with Therapeutic Regimens. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1976
  • Haynes RB, Taylor DW, Sackett DL. Compliance in Health Care. Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1979. ISBN 0-8018-2162-2.
  • Sackett DL. Bias in analytic research. J Chronic Dis. 1979;32(1-2):51-63. doi:10.1016/0021-9681(79)90012-2 PMID 447779.
  • Department of Clinical Epidemiology and Biostatistics, McMaster University. Clinical disagreement I: how often it occurs, and why. Can Med Assoc J 1980;23:499 504.
  • Department of Clinical Epidemiology and Biostatistics, McMaster University. Clinical disagreement II: how to avoid it and learn from one’s mistakes. Can Med Assoc J 1980;123:613 617.
  • Department of Clinical Epidemiology and Biostatistics, McMaster University. How to read clinical journals: I. Why to read them and how to start reading them critically. Can Med Assoc J 1981; 124:555 558
  • Laupacis A, Sackett DL, Roberts RS. An assessment of clinically useful measures of the consequences of treatment. N Engl J Med. 1988 June 30;318(26):1728-33. PMID 3374545
  • Sackett DL. Rules of evidence and clinical recommendations on the use of antithrombotic agents. Chest. 1986 Feb;89(2 Suppl):2S-3S. PMID 3943408
  • Sackett DL, Haynes RB, Tugwell P. Clinical epidemiology: a basic science for clinical medicine, First edition. Boston: Little, Brown, 1985. ISBN 0-316-76595-3.
  • North American Symptomatic Carotid Endarterectomy Trial Collaborators. Beneficial effect of carotid endarterectomy in symptomatic patients with high grade carotid stenosis. N Engl J Med 1991;325:445-53
  • Guyatt GH, Sackett DL, Cook DJ. Users’ guides to the medical literature. II. How to use an article about therapy or prevention. A. Are the results of the study valid? Evidence-Based Medicine Working Group. JAMA. 1993 December 1;270(21):2598-601. PMID 8230645
  • Guyatt GH, Sackett DL, Cook DJ. Users’ guides to the medical literature. II. How to use an article about therapy or prevention. B. What were the results and will they help me in caring for my patients? Evidence-Based Medicine Working Group. JAMA. 1994 January 5;271(1):59-63. PMID 8258890
  • Jaeschke R, Guyatt G, Sackett DL. Users’ guides to the medical literature. III. How to use an article about a diagnostic test. A. Are the results of the study valid? Evidence-Based Medicine Working Group. JAMA. 1994 February 2;271(5):389-91. PMID 8283589
  • Jaeschke R, Guyatt GH, Sackett DL. Users’ guides to the medical literature. III. How to use an article about a diagnostic test. B. What are the results and will they help me in caring for my patients? The Evidence-Based Medicine Working Group. JAMA. 1994 March 2;271(9):703-7. PMID 8309035
  • Cook RJ, Sackett DL. The number needed to treat: a clinically useful measure of treatment effect. BMJ. 1995 February 18;310(6977):452-4. PMID 7873954
  • Sackett DL, Rosenberg WM, Gray JA, Haynes RB, Richardson WS. Evidence based medicine: what it is and what it isn’t. BMJ. 1996 January 13;312(7023):71-2. PMID 8555924
  • Barnett HJ, Taylor DW, Eliasziw M, Fox AJ, Ferguson GG, Haynes RB, Rankin RN, Clagett GP, Hachinski VC, Sackett DL, Thorpe KE, Meldrum HE, Spence JD. Benefit of carotid endarterectomy in patients with symptomatic moderate or severe stenosis. North American Symptomatic Carotid Endarterectomy Trial Collaborators. N Engl J Med. 1998 November 12;339(20):1415-25. PMID 9811916
  • Sackett DL, Straus SE, Richardson WS, Rosenberg W, Haynes RB. Evidence-based medicine: how to practice and teach EBM, 2nd ed. Edinburgh & New York: Churchill Livingstone, 2000. ISBN 0-443-06240-4.
  • Haynes RB, Sackett DL, Guyatt GH, Tugwell P. Clinical epidemiology: how to do clinical practice research, 3rd edition. Philadelphia: Lippincott, Williams and Wilkins, 2006. ISBN 0-7817-4524-1.
  • Straus SE, Sackett DL, Mentorship in Academic Medicine. John Wiley & Sons, 2014. Print ISBN 978-1-118-44602-7 DOI: 10.1002/9781118446065

Wyróżnienia i upamiętnienie edytuj

Odznaczenia i wyróżnienia[4]

David Sackett otrzymał doktoraty honorowe Uniwersytetu w Bernie i Uniwersytetu McMastera, tytuł honorowego profesora epidemiologii klinicznej Uniwersytetu w Syczuan (ang. West China University of Medical Sciences) i tytuł Adjunct Professor Uniwersytet Ottawskiego[87]. Wśród innych wyróżnień są wymieniane:

  • 1992 – Fellow Royal Society of Canada (FRS)[88]
  • 2000 – miejsce w Kanadyjskiej Medycznej Galerii Sławy (Canadian Medical Hall of Fame)[89]
  • 2001 – Order Kanady (oficer)[90]
  • 2003 – wyróżnienie wspólnoty Health Sciences Centre Uniwersytetu McMastera (Community of Distinction)[91]
  • 2009 – Canada Gairdner Wightman Award[48][92]
Upamiętnienie
  • Society for Clinical Trials (SCT) ufundowało doroczne nagrody David Sackett Trial of the Year Award. Są przyznawane:
    • osobom zasłużonym dla EBM i epidemiologii klinicznej, takim jak Iain Chalmers[93][94]
    • zespołom badawczym za wykonanie badań o szczególnie dużym znaczeniu, takim jak zespół PALM (Pamoja Tulinde Maisha, Razem Ratujemy Życie) za badania RCT skuteczności czterech terapii eksperymentalnych, stosowanych w czasie epidemii EVD[95][96][97]
  • redakcja Journal of Clinical of Epidemiology ufundowała doroczną nagrodę David Sackett Young Investigator Award[98].
  • Department of Clinical Epidemiology and Biostatistics w McMaster University[99] utworzył David L. Sackett Scholarship Trust, który przyznaje stypendia badaczom rozpoczynającym drogę zawodową w dziedzinie epidemiologii klinicznej[100].

Współpracownicy Sacketta z McMaster i Cochrane Collaboration wspominają go w wielu różnych okolicznościach[101], m.in. .Organizują np. The Dave Sackett Research Symposia. Miejscem serdecznych zarejestrowanych wspomnień było np. 23. Cochrane Colloquium w Wiedniu (październik 2015)[48]. Tematem przewodnim konferencji Medical Library Association Upstate New York & Ontario Charter w Niagara-on-the-Lake (UNYOC 2018) był problem poruszony przez Ellen R. Auster[102] w otwierającym konferencję referacie pt. Cat’s Cradle and the Clinical Trial: The Humanity of Medicine and the Humanities in Medicine[76].

Uwagi edytuj

  1. ↑ a b Pojęcie epidemiologia kliniczna (ang. Clinical epidemiology)[103] wprowadził John R. Paul (1893–1971)[104] w 1938 roku[105]. Artykuł D.L. Sacketta pt. Clinical epidemiology ukazał się w American Journal of Epidemiology po 30 latach (1969)[106].
  2. ↑ W wersji oryginalnej:

    Half of what you’ll learn in medical school will be shown to be either dead wrong or out of date within five years of your graduation; the trouble is that nobody can tell you which half – so the most important thing to learn is how to learn on your own.[7]

    Autorem tłumaczenia na język polski jest Józef Kossecki, znany jako politolog, cybernetyk społeczny, dziennikarz, publicysta, nauczyciel akademicki, polityk, autor takich książek, jak Tajniki sterowania ludźmi (1984). Tłumaczenie cytatu zamieszczono w portalu „szczepionkowych sceptyków”[6] (zob. kontrowersja szczepionkowa), powołujących się m.in. na wyniki badań nie spełniających warunków wiarygodności. Opracowanie tych warunków było celem Davida Sacketta i innych twórców EBM (zob. m.in. Archibald Cochrane i Cochrane Collaboration, jawność badań klinicznych jako powinność naukowa i etyczna).
  3. ↑
     
    Plakat filmu Arrowsmith (1931)

    David Sackett twierdził, że w młodości jego zainteresowanie epidemiologią ograniczało się do lektury cenionej książki H.S. Lewisa (1885–1951) pt. Arrowsmith[22] (adaptacja filmowa była nominowana do Oskara).

    Tytułowy Martin Arrowsmith jest błyskotliwym lekarzem, kierującym się szlachetnymi ideałami badań medycznych na rzecz ludzkości i bezinteresownego poświęcenia się opiece nad pacjentami. Przebywa długą drogę z rodzinnego miasteczka – przez szkołę medyczną, prywatną praktykę w maleńkiej miejscowości i stanowiska w regionalnych urzędach ds. ochrony zdrowia – do prestiżowych instytutów badawczych. Jego mentorem był Max Gottlieb, lekarz i mikrobiolog całkowicie oddany nauce, buntujący się przeciw bylejakości i komercjalizmowi (rola filmowa Alberta E. Ansona). Arrowsmith odkrył faga, umożliwiającego podjęcie walki z epidemią dżumy (czarna śmierć)[110].

  4. ↑ Starania o zmniejszenie liczby błędów medycznych, popełnianych przez absolwentów UCI i innych uczelni, podejmował w tym czasie m.in. George E. Miller, który w 1959 roku utworzył Office of Research in Medical Education (ORME), jedną z pierwszych na świecie jednostek uniwersyteckich zajmujących się badaniem procesu edukacji medycznej i jego doskonaleniem[108].
  5. ↑ W opublikowanym tekście wywiadu D. Sacketta prawdopodobnie omyłkowo zamieszczono nazwisko Ed Fries[35]. Napisano: Tom Chalmers, along with Ed Fries (who answered the question about whether diastolic blood pressure should be ignored), podczas gdy wybitnym specjalistą w dziedzinie chorób sercowo-naczyniowych i mentorem wielu innych badaczy był Edward D. Freis[107].
  6. ↑ zob. Statystyka w badaniach medycznych (PWN Warszawa 1998)[109]
  7. ↑ Pod kierownictwem dr Johna Evansa[56][112], pierwszego dziekana szkoły, opracowano m.in. innowacyjny licencjacki program kształcenia lekarzy. W DeGroote School of Medicine[113] wprowadzono metody nauczania, które początkowo budziły kontrowersje, a w przyszości spowodowały rewolucję edukacji zdrowotnej na świecie, m.in. problem-based learning (PBL)[114] i simulated patient (SPs)[115].
  8. ↑ W okresie 1993–1999 wprowadzono kilka istotnych zmian struktury szpitala, którym towarzyszyły zmiany nazwy[73].
  9. ↑ Nuffield Trust (wcześniej Nuffield Provincial Hospitals Trust) – zob. A history of the Nuffield Provincial Hospitals Trust 1940-1990[111].

Przypisy edytuj

  1. ↑ red. (special thanks to Brian Haynes for his significant contributions to this tribute): Tribute to David Sackett. Professor Emeritus, Clinical Epidemiology & Biostatistics, McMaster University, Hamilton, Ontario, Canada. [w:] Strona internetowa McMaster University [on-line]. [dostęp 2020-08-18]. (ang.).
  2. ↑ red. David Sackett remembered as 'father of evidence-based medicine’. „network, Faculty of Health Sciences Newsmagazine”. 9 (3), 2015. McMaster Faculty of Health Sciences. (ang.). 
  3. ↑ André Picard: David Sackett: The father of evidence-based medicine. [w:] The Globe and Mail [on-line]. May 25, 2015. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
  4. ↑ a b Achilleas Thoma, Felmont F. Eaves. A Brief History of Evidence-Based Medicine (EBM) and the Contributions of Dr David Sackett. „Aesthetic Surgery Journal 10.1093/asj/sjv”. 35 (8), s. NP261–NP263, 10 July 2015. The American Society for Aesthetic Plastic Surgery, Inc.. ISSN 1090-820X. (ang.). 
  5. ↑ Sackett DL; Search results Items: 1 to 20 of 1956. [w:] PubMed Central [on-line]. NCBI, U.S. NLM. [dostęp 2020-08-08]. (ang.).
  6. ↑ a b Patrick J. Antonelli, Neil N. Chheda, Jeb M. Justice, Casey Willits: Residency-Manual 2019-2020 > Introduction. Uniwersytet Florydy, Department of Otolaryngology, College of Medicine, 2019, s. II.
  7. ↑ a b Rady Dave’a Sacketta, ojca medycyny opartej na dowodach. [w:] Portal PubMedInfo, niewygodne informacje i komunikaty [on-line]. [dostęp 2020-08-11].
  8. ↑ Steve Goodman. Title of presentation „RCTs and Prior Evidence: Will the Twain Ever Meet?”. [w:] Strona internetowa McMaster’s Faculty of Health Sciences [on-line]. McMaster University. [dostęp 2020-08-12]. (ang.).
  9. ↑ R. Brian Haynes, MD, PhD, FACMI. [w:] Strona internetowa American Medical Informatics Association [on-line]. AMI Association. [dostęp 2020-08-12]. (ang.).
  10. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 5–6.
  11. ↑ Sackett DL, ed. Brian Haynes (McMaster University): Interview in 2014 and 2015. [w:] James Lind Library [on-line]. James Lind Initiative, the Royal College of Physicians of Edinburgh and Minervation Ltd, 2015. [dostęp 2020-08-07]. (ang.). (network.mcmaster.ca).
  12. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, The Making of a Clinical Epidemiologist: 1934–1967 (s. 8–28).
  13. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, McMaster Medical School: 1967–1994 (s. 29–43).
  14. ↑ a b Sackett i Haynes 2015 ↓, The Oxford Years: 1994–1999 (s. 44–58).
  15. ↑ a b c Sackett i Haynes 2015 ↓, Back Home to Irish Lake: 1999–2015: 1967–1994 (s. 59–63).
  16. ↑ Explore campus with our virtual tour. [w:] Strona internetowa Lawrence University [on-line]. lawrence.edu. [dostęp 2020-08-24]. (ang.).
  17. ↑ a b About Lawrence. [w:] Strona internetowa Lawrence University [on-line]. Lawrence University, Appleton (Wisconsin). [dostęp 2020-08-09]. (ang.). (Lawrence History).
  18. ↑ a b David Lawrence Sackett (1934-2015). [w:] The Sackett Family Association [on-line]. Page created by John Cardinal’s Second Site, Webmaster: Chris Sackett, Website updated 2 August 2020. [dostęp 2020-08-09]. (ang.).
  19. ↑ a b Sackett i Haynes 2015 ↓, Where did you grow up, and what were you like as a kid? (s. 1–11).
  20. ↑ Liceum w USA. [w:] Serwis Education USA Poland [on-line]. Departament Stanu Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2020-08-10]. (ang.).
  21. ↑ William Strunk Jr: The Elements of Styles Illustrated. Amazon Digital Services LLC - KDP Print US, 2019, s. 78. ISBN 9781098907914.
  22. ↑ a b c Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 10.
  23. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 10–11.
  24. ↑ Brief History of the College of Medicine. [w:] Strona internetowa UIC of Medicine [on-line]. University of Illinois College of Medicine. [dostęp 2020-08-10]. (ang.).
  25. ↑ Search Results Pumper RW (25 results). [w:] PubMed [on-line]. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2020-08-23]. (ang.).
  26. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 13.
  27. ↑ Pumper R.W., Alfred L.J., Sackett D.L. Multiplication of Vaccinia Virus in Serum-free and Serum-containing Cell Cultures. „Nature”, s. 123–124, 1960 Jan 9. Nature Publishing Group. DOI: 10.1038/185123a0. ISSN 0028-0836. (ang.). 
  28. ↑ a b Sharon Straus, David Sackett: Mentorship in Academic Medicine. John Wiley & Sons, 31 gru 2013, s. 170. ISBN 1-118-44602-X.
  29. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 13, 14.
  30. ↑ David Sackett. My greatest mistake. „The BMJ”. 329, s. 1494–1496, December 2004. (ang.). 
  31. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 13–14.
  32. ↑ Thomas C. Chalmers Papers 1927-1995. [w:] National Library of Medicine [on-line]. NLM Support Center. [dostęp 2020-06-27]. (ang.).
  33. ↑ Sackett DL: A 1955 clinical trial report that changed my career. [w:] James Lind Library [on-line]. JLI, the Royal College of Physicians of Edinburgh and Minervation Ltd, 2008. [dostęp 2020-08-15]. (ang.).
  34. ↑ Chalmers TC, Eckhardt RD, Reynolds WE, Cigarroa JG, Deane N, Reifenstein RW, Smith CW, Davidson CS: The treatment of acute infectious hepatitis. Controlled studies of the effects of diet, rest, and physical reconditioning on the acute course of the disease and on the incidence of relapses and residual abnormalities (Journal of Clinical Investigation 1955. 34: 1163-1235). [w:] James Lind Library [on-line]. James Lind Initiative, the Royal College of Physicians of Edinburgh and Minervation Ltd. [dostęp 2020-08-15]. (ang.).
  35. ↑ a b Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 15.
  36. ↑ Robert M. Kark M.D.. [w:] Syracuse ; Obituaries [on-line]. Oct. 6, 2002. [dostęp 2020-08-17]. (ang.).
  37. ↑ Robert M. Kark’s research. [w:] garesearchte.net [on-line]. [dostęp 2020-08-17]. (ang.).
  38. ↑ a b Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 18.
  39. ↑ David Sackett. Adaptation of monodirectional high-voltage electrophoresis on long papers to the rapid qualitative identification of urinary amino acids. „The Journal of Laboratory and Clinical Medicine (J Lab Clin Med, obecnie Translational Research)”. 63, s. 306–314, 1964. Mosby. ISSN 1931-5244. (ang.). 
  40. ↑ Buffler, Patricia A: A Conversation With Warren Winkelstein, Jr.. [w:] Epidemiology > Voyces (Volume 15, Issue 3, 368-372 doi: 10.1097/01.ede.0000121803.18250.02) [on-line]. Lippincott Williams & Wilkins, Inc, May 2004. [dostęp 2020-08-14].
  41. ↑ Denise Grady. Warren Winkelstein Jr., Medical Sleuth, Dies at 90. „The New York Times”, Aug. 5, 2012. The New York Times Company. (ang.). 
  42. ↑ David L.Sackett, Warren Winkelstein Jr. The epidemiology of aortic and peripheral atherosclerosis: A selective review. „Journal of Chronic Diseases (od 1988 Journal of Clinical Epidemiology)”. 18 (8), s. 775–795, August 1965. Elsevier. (ang.). 
  43. ↑ Seymour Kantor, Warren Winkelstein, David L. Sackett, Michel A. Ibrahim. A method for classifying blood pressure: An empirical approach to the reduction of misclassification due to response instability. „American Journal of Epidemiology”. 84 (3), s. 510–523, November 1966. ISSN 0002-9262. (ang.). 
  44. ↑ Samanthi: Difference Between Descriptive and Analytic Epidemiology. [w:] Difference Between.com [on-line]. February 9, 2018. [dostęp 2020-08-17]. (ang.).
  45. ↑ Farewell V, Johnson A (MRC Biostatistics Unit, Institute of Public Health, University Forvie Site): The origins of Austin Bradford Hill’s classic textbook of medical statistics. [w:] JLL Bulletin: Commentaries on the history of treatment evaluation [on-line]. 2011. [dostęp 2020-08-18]. (ang.).
  46. ↑ a b Willett, Walter. A Conversation With Brian MacMahon. „Epidemiology”. 15 (4), s. 504–508, July 2004. DOI: 10.1097/01.ede.0000129522.22687.1b. (ang.). 
  47. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 19–20.
  48. ↑ a b c d e f In Memoriam: Dr David Sackett, Founding Chair of The Cochrane Collaboration. [w:] Cochrane Canada [on-line]. The Cochrane Collaboration. [dostęp 2020-08-18]. (ang.).
  49. ↑ Dr. Evan Calkins founder of the Network in Aging of Western New York, Inc.. [w:] Network In Aging > History of the Network In Aging [on-line]. [dostęp 2020-08-19]. (ang.).
  50. ↑ About Kaleida Health. [w:] Strona internetowa [on-line]. Kaleida Health. [dostęp 2020-08-20]. (ang.).
  51. ↑ UB, University at Buffalo. [w:] Strona internetowa uczelni [on-line]. [dostęp 2020-08-20]. (ang.).
  52. ↑ G.I. Bill, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-08-19] (ang.).
  53. ↑ a b Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 26–27.
  54. ↑ History and Core Values. [w:] Harvard T.H. Chan School of Public Health [on-line]. The President and Fellows of Harvard College. [dostęp 2020-08-23]. (ang.). (Fundraising).
  55. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 27–28.
  56. ↑ a b Dr John G. Evans. [w:] Strona internetowa The Henry G. Friesen International Prize in Health ResearchBond University [on-line]. [dostęp 2020-08-21].
  57. ↑ MD Program. [w:] Strona internetowa McMaster University > Michael G. DeGroote School of Medicine [on-line]. McMaster University. [dostęp 2020-08-26]. (ang.).
  58. ↑ Martin McKee, Peter Burney. Walter Werner Holland: pioneer of European public health. „The BMJ”, 05 March 2018. DOI: 10.1136/bmj.k1032. ISSN 0959-8138. (ang.). 
  59. ↑ McMaster University’s Faculty of Health Sciences. [w:] Strona internetowa [on-line]. healthsci.mcmaster.ca. [dostęp 2020-08-29]. (ang.).
  60. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 31.
  61. ↑ Department of Health Research Methods, Evidence & Impact (HEI); ABOUT US. [w:] McMaster University’s Faculty of Health Sciences [on-line]. [dostęp 2020-08-30]. (ang.).
  62. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 86.
  63. ↑ History of Health Care in Hamilton. Chedoke Hospital. [w:] Strona internetowa McMaster University [on-line]. McMaster University. [dostęp 2020-08-22]. (ang.).
  64. ↑ Team > Muir Gray (CBE, FRCPSGlas, FCLIP). [w:] Nuffield Department of Primary Care Healt Scences, Medical Sciences Division [on-line]. University of Oxford. [dostęp 2020-08-29]. (ang.).
  65. ↑ Sir Muir Gray CBE – Emeritus Fellow of Green Templeton College.
  66. ↑ a b c Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 44–45.
  67. ↑ Sir Richard Peto, FRS (Emeritus Professor of Medical Statistics and Epidemiology at the University of Oxford). [w:] web. University of Oxford, Nuffield Department of Population Health [on-line]. [dostęp 2020-09-05]. (ang.).
  68. ↑ Rory Collins FRS, FMedSci. [w:] web. University of Oxford, Nuffield Department of Population Health [on-line]. [dostęp 2020-09-05].
  69. ↑ Ciara Keenan: Interviews: Mike Clarke. [w:] Campbell Collaboration UK & Ireland; META-EVIDENCE BLOG [on-line]. June 22, 2020. [dostęp 2020-07-26]. (ang.).
  70. ↑ Mike Clarke bio. [w:] The Cochrane Collaboration; Cochrane Methods [on-line]. The Cochrane Collaboration. [dostęp 2020-07-26].
  71. ↑ a b Irish Lake, Ontario N0C 1H0, Kanada. [w:] Google Maps [on-line]. [dostęp 2020-08-27]. (ang.).
  72. ↑ The History of CEBM. [w:] CEBM The Centre for Evidence-Based Medicine develops, promotes and disseminates better evidence for healthcare [on-line]. Univ. Oxford ; Centre for Evidence-Based Medicine, January 20, 2015. [dostęp 2020-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-07)]. (ang.).
  73. ↑ a b John Radcliffe Hospital > Our History > Post-war progress. [w:] Oxford University Hospitals NHS Foundation Trust [on-line]. OUH.NHS. [dostęp 2020-08-26]. (ang.).
  74. ↑ Irish Lake. [w:] Sea & Ski Realty ; Selling the Lifestyle... [on-line]. seaandskirealty.ca. [dostęp 2020-08-28]. (ang.).
  75. ↑ Krzysiek: Na ryby w Ontario. [w:] Magazyn Wędkarski [on-line]. 2012-09-10. [dostęp 2020-08-18].
  76. ↑ a b Mary Cabral: Breakfast of Champions. [w:] Upstate New York & Ontario Charter, UNYOC [on-line]. Medical Library Association. [dostęp 2020-08-18]. (ang.).
  77. ↑ reprint requests to: Prof. Kilgore S. Trout, Rm. 3V43F, McMaster University Health Sciences Centre. How to read clinical journals: IV. To determine etiology or causation. „Can Med Assoc J.”. 124 (8), s. 985–990, 1981 Apr 15. Canadian Medical Association (Canada). ISSN 0820-3946. (ang.). 
  78. ↑ Craig Mellis: EBM legend. [w:] InSight+ Issue 26 [on-line]. 13 July 2015. [dostęp 2020-08-18]. (ang.).
  79. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 59–60.
  80. ↑ Society for Clinical Trials SCT; Welcome. [dostęp 2020-09-01]. (ang.).
  81. ↑ Steven Goodman PROFESSOR OF EPIDEMIOLOGY AND MEDICINE. [w:] Stanford University, Stanford - Profiles [on-line]. Stanford, California. [dostęp 2020-09-01]. (ang.).
  82. ↑ „Clinical Trials, Journal of the Society for Clinical Trials”. SAGE Publications & Society for Clinical Trials. ISSN 1740-7745. (ang.). 
  83. ↑ a b Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 61–63.
  84. ↑ Steven N Goodman. On making clinical trials possible. „Clinical Trials 2010; 7: 621”. 77 (6), s. 621, December 7, 2010. DOI: 10.1177/1740774510389124. ISSN 1740-7745. (ang.). 
  85. ↑ Jonathan Hobson, medical student, Keble College, Oxford. Profiling the EBM man – Professor Sackett. „Student BMJ: Life”, March 1998. 
  86. ↑ Sackett i Haynes 2015 ↓, s. 7.
  87. ↑ a b red. World Heritage Encyclopedia: David Sackett. [w:] Project Gutenberg Self-Publishing Press [on-line]. World Library Foundation. [dostęp 2020-09-02]. (ang.).
  88. ↑ Find an RSC Member. [w:] Royal Society of Canada [on-line]. RSC-SRC. [dostęp 2020-08-23]. (ang.).
  89. ↑ David Sackett MD Population Health; “He is colourful, enthusiastic and hopelessly optimistic.”. [w:] Strona internetowa Canadian Medical Hall of Fame [on-line]. CMHF, 2000. [dostęp 2020-08-26]. (ang.).
  90. ↑ Dr Sackett David. L, Academy III – Academy of Science, officer. [w:] Royal Society of Canada - Order Canada 2001 [on-line]. RSC. [dostęp 2020-08-17]. (ang.).
  91. ↑ The Community of Distinction 2003. [w:] McMaster University’s Health Sciences Centre, Ewart Angus Centre [on-line]. healthsci.mcmaster.ca. [dostęp 2020-08-30]. (ang.).
  92. ↑ David Sackett, Canada Gairdner Wightman Award 2009. [w:] The Canada Gairdner Awards [on-line]. The Gairdner Foundation. [dostęp 2020-08-23]. (ang.).
  93. ↑ David Sackett Prize awarded to Sir Iain Chalmers. [w:] web. Cochrane UK [on-line]. The Cochrane Collaboration, November 19, 2019. [dostęp 2020-08-05]. (ang.).
  94. ↑ On receiving The David Sackett Prize, Taormina, Wednesday 6 November 2019. [w:] EBHC International Conference 2019, Evidence Generation The ecosystem of evidence: global challenges for the future [on-line]. GIMBE Foundation. [dostęp 2020-08-09].
  95. ↑ 13th Annual Trial of the Year Award Recipient Selected by the Society for Clinical Trials as the 2019 Trial of the Year; Pamoja Tulinde Maisha (PALM [„Together Save Lives” in the Kiswahili language) trial]. [w:] Society for Clinical Trials; David Sackett Annual Trial of the Year Award [on-line]. SCT. [dostęp 2020-09-03]. (ang.).
  96. ↑ Mariusz Błoński: Eksperymentalne leki dobrze wypadły w testach przeciwko wirusowi Ebola. [w:] Kopalnia.Wiedzy.pl [on-line]. KopalniaWiedzy.pl, 13 sierpnia 2019. [dostęp 2020-09-03].
  97. ↑ Sabue Mulangu, Lori E Dodd, Richard T Davey Jr i in. A Randomized, Controlled Trial of Ebola Virus Disease Therapeutics. „The New England Journal of Medicine”. 381 (24), s. 2293–2303, 2019 Dec 12. DOI: 10.1056/NEJMoa1910993. ISSN 0028-4793. (ang.). 
  98. ↑ David Sackett Young Investigator Award. „Reviewers /Journal of Clinical of Epidemiology”. 68 (12), s. 1529–1535, December 01, 2015. Elsevier. DOI: 10.1016/j.jclinepi.2015.11.005. ISSN 0895-4356. (ang.). 
  99. ↑ Search results for “Sackett”. [w:] The McMaster University ; Health Sciences Centre [on-line]. McMaster Universityen. [dostęp 2020-08-17].
  100. ↑ red: David L. Sackett Graduate Scholarship. [w:] Strona internetowa McMaster Uiversity; FACULTY OF HEALTH SCIENCES Department of Health Research Methods, Evidence & Impact [on-line]. mcmaster.ca. [dostęp 2020-08-27]. (ang.).
  101. ↑ The 2nd David Sackett Symposium. [w:] McMaster University, Sackett Symposium Home [on-line]. McMaster University. [dostęp 2020-09-03]. (ang.).
  102. ↑ Ellen R. Auster Professor of Strategic Management; Executive Director, York Change Leadership (YCL). [w:] Strona internetowa The Schulich School of Business, York University [on-line]. schulich.yorku.ca. [dostęp 2020-08-29]. (ang.).
  103. ↑ Grant S. Fletcher: Clinical Epidemiology. Lippincott Williams & Wilkins, 2020 (6, poprawione), s. 288. ISBN 1-9751-4098-2.
  104. ↑ Dr. John Paul, Polio Researcher, Dies May 7, 1971. „The New York Times”, s. 44, May 7, 1971. The New York Times Company. (ang.). 
  105. ↑ John R. Paul. PRESIDENT’S ADDRESS CLINICAL EPIDEMIOLOGY. „J Clin Invest.”. 17 (5), s. 539–541, 1938 Sep. DOI: 10.1172/JCI100978. (ang.). 
  106. ↑ D.L. Sackett. Clinical epidemiology. „American Journal of Epidemiology”. 89 (2), 1969 Feb. Oxford University Press for the Johns Hopkins Bloomberg School of Public Health. DOI: 10.1093/oxfordjournals.aje.a120921. ISSN 0002-9262. OCLC 125-128. (ang.). 
  107. ↑ Edward D. Frohlich. Edward D. Freis, MD (1912–2005). „Hypertension”. 45 (5), s. 825–827, Apr 2005. Lippincott Williams & Wilkins on behalf of the American Heart Association. DOI: 10.1161/01.HYP.0000161991.97496.22. ISSN 0194-911X. (ang.). 
  108. ↑ Remembering George Miller. „DME Bulletin”. 5 (3), May 1999. Department of Medic w al Education, University of Illinois at Chicago, College of Medicine. (ang.). 
  109. ↑ Jerzy A. Moczko. Grzegorz H. Bręborowicz, Ryszard Tadeusiewicz: Statystyka w badaniah medycznych. Warszawa: Springer PWN (PDF 68 M), 1998, s. 129. ISBN 83-86637-96-X.
  110. ↑ Sinclair Lewis: Arrowsmith. [w:] Fadedpage [on-line]. The New American Library, 1924. [dostęp 2020-08-22]. (ang.).
  111. ↑ Gordon McLachlan: A history of the Nuffield Provincial Hospitals Trust 1940-1990. History of the Nuffield Trust between 1940 and 1990. [w:] Report ISBN 0-900574-79-8 [on-line]. Nuffield Trust, 1992-01-01. [dostęp 2020-08-30]. (ang.).
  112. ↑ History of the School of Medicine. [w:] McMaster University, Faculty of Health Sciences [on-line]. mcmaster.ca. [dostęp 2020-08-21]. (ang.).
  113. ↑ Susan Emigh. Michael G. DeGroote School of Medicine, McMaster University. „Academic Medicine”. 80 (9), s. 855, September 2005. ISSN 1040-2446. (ang.). 
  114. ↑ H.G. Schmidt (Henk) Medical Education. Problem-based learning: rationale and description. „Medical Education”. 17, s. 11–16, 1983. Wiley-Blackwell. (ang.). 
  115. ↑ „Caduceus, A Humanities Journal for Medicine and the Health Sciences”. 13 (5–28), s. 5–28, Autumn 1997. Department of Medical Humanities, Southern Illinois University School of Medicine. (ang.).  w: Following the Threads of an Innovation: The History of Standardized Patients in Medical Education by Peggy Wallace, Ph.D.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=David_Sackett&oldid=72899781”