Dziegieć sosnowy
Dziegieć sosnowy, maź sosnowa (łac. Pix liquida Pini, FP XII, syn. Pix Pini, Pyroleum Pini, Oleum Pini empyreumaticum, Pix liquida[1], smoła sosnowa, niem. Kiefernteer, ang. Pine Tar) – produkt suchej destylacji gałęzi, kory i (lub) drewna sosny. W Polsce na stan obecny (2020) wymagania jakościowe określa monografia szczegółowa ujęta w Farmakopei Polskiej XII, która definiuje dziegieć sosnowy jako brunatną lub brunatnoczarną, gęstą, lepką ciecz o swoistym, przyswędkowym zapachu, nieco przypominającym terpentynę; otrzymywaną w procesie suchej destylacji drewna różnych gatunków rodzaju sosna Pinus. Niemal całkowicie rozpuszcza się w bezwodnym spirytusie, eterze, chloroformie i olejach tłustych. Częściowo rozpuszcza się w spirytusie rozcieńczonym (o mocy 70–90%), olejku terpentynowym; miesza się z wazeliną i tłuszczami[2][3] Gęstość wynosi 1,10 – 1,22 g/cm³.
Podobnie jak w przypadku innych produktów suchej destylacji drewna (dziegci) skład dziegciu sosnowego jest bardzo złożony i nie do końca poznany. Zawiera głównie mieszaninę związków fenolowych, seskwiterpenów, diterpenów, węglowodorów i wielopierścieniowych związków aromatycznych, krezol, fenol, pirokatechol, benzen, toluen, stilben, naftalen, ksylen, chryzen, reten, styren, kwas octowy, pochodne fenantrenu, antracenu, benzoakrydyny, fluoranu, chinoliny, aminonaftalenu oraz wiele innych związków[4][5].
Dziegieć sosnowy jest typowym przykładem leków redukujących, czyli takich które poprzez hipoksję tkankową ograniczają aktywność mitotyczną naskórka. Posiada zdolność utleniania się kosztem pochłaniania tlenu tkankowego (singletowego). Poprzez to działanie osłabia procesy życiowe komórki. Obecność dużej ilości różnych związków fenolowych warunkuje działanie odkażające. Wykazuje silnie działanie przeciwświądowe, przeciwzapalne, przeciwpasożytnicze, redukujące, wysuszające oraz przeciwgrzybicze. Ponadto w niższych stężeniach (do 10%) odznacza się działaniem keratoplastycznym i słabo miejscowo znieczulającym, w wyższych stężeniach (10–20%) działaniem keratolitycznym[6].
Stosowany (preparaty recepturowe, w zakresie stężeń 2–20%[7]), w leczeniu wielu chorób skóry[8], m.in. łuszczycy, różnego rodzaju wyprysków (egzem), zapaleniu łojotokowym skóry, świerzbiączce, grzybicach, łojotoku, twardzin, liszaju zwykłym, liszaju Wilsona (czyli liszaj czerwonym płaskim), nużycy (demodekozy), świerzbu (wchodzi w skład maści Wilkinsona). Rzadko jako komponent w lekach złożonych stosowanych w odczynach uczuleniowych skóry[9].
Dawniej dziegieć sosnowy stosowano doustnie jako środek wykrztuśny, odkażający przewód pokarmowy, oddechowy, układ moczowy, w przypadkach atonii żołądka i jelit. Obecnie dziegciu sosnowego nie stosuje się wewnętrznie[10].
Preparaty dostępne w Polsce edytuj
- Pix liquida Pini – surowiec farmaceutyczny do receptury aptecznej[11].
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
Należy zwrócić uwagę, że jeden z synonimów farmakopealnych (Pix liquida) jest niejednoznaczny i niekiedy używany do określenia dziegciu mieszanego (pozyskiwanego nie tylko z różnych gatunków, ale i także rodzajów drzew i krzewów iglastych) – np. według Farmakopei Niemieckiej (DAB 6) Pix liquida może być mieszaniną dziegciu sosnowego i modrzewiowego[12].
Przypisy edytuj
- ↑ Farmakopea Polska XII, t. 3 2020, monografia narodowa – Pix liquida Pini (dziegieć sosnowy) wraz z synonimami.
- ↑ Farmakopea Polska XII t. 3 2020; monografia narodowa – Pix liquida Pini (dziegieć sosnowy) – strona 4683, werset: Postać i właściwości.
- ↑ Informacja z dnia 3 grudnia 2018 r. o Suplemencie 2018 do Farmakopei Polskiej wydanie XI (Suplement 2018 FP XI). Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. [dostęp 2019-01-24].
- ↑ Henryk Różański: Dziegieć sosnowy – smoła sosnowa- Pix Pini seu Pix liquida Pini. [w:] Dziegcie i smoły pochodzenia roślinnego i mineralnego – Pices (Pyrolea) [on-line]. [dostęp 2019-01-24].
- ↑ Opis wytwórcy surowca farmaceutycznego (Pharma Cosmetic, gr. Fagron Polska > pharma.octuss.com).
- ↑ Tadeusz Lesław Chruściel, Kornel Gibiński: Leksykon Leków. PZWL, 1991, s. 516 > opis Dziegciu sosnowego.
- ↑ Tadeusz Lesław Chruściel, Kornel Gibiński: Leksykon Leków PZWL, 1991 r. – s. 516 > opis Dziegciu sosnowego / werset > Stosowanie.
- ↑ Stefania Jabłońska: Choroby skóry PZWL, 2005 r. > podrozdziały „Leczenie” w wymienionych jednostkach chorobowych.
- ↑ Stefania Jabłońska: Leczenie chorób alergicznych skóry – Leki w terapii praktycznej, PZWL 1954, s. 28.
- ↑ Opis wytwórcy surowca farmaceutycznego (Pharma Cosmetic, gr. Fagron Polska).
- ↑ Wykaz dopuszczonych do obrotu surowców farmaceutycznych. Stan na 01.02.2015.. Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2015. s. 8. [dostęp 2015-10-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-08)].
- ↑ Deutsches Arzneibuch. 6. Ausgabe 1926 (DAB 6), s. 540 > monografia szczegółowa – Pix liquida (Holzteer).