Ensete ventricosum
Ensete ventricosum – gatunek rośliny z rodziny bananowatych (Musaceae). Roślina ozdobna, w Etiopii uprawiana jako jadalna.
![]() | |
Systematyka[1][2] | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Podkrólestwo | |
Nadgromada | |
Gromada | |
Podgromada | |
Nadklasa | |
Klasa | |
Nadrząd | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
Ensete ventricosum |
Nazwa systematyczna | |
Ensete ventricosum (Welw.) Cheesman Kew Bull. 2: 101 1947 publ. 1948[3] | |
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |
![]() |
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/6e/Ensete_ventricosum_-_Flower_and_top_leafs.jpg/240px-Ensete_ventricosum_-_Flower_and_top_leafs.jpg)
Występowanie
edytujGatunek w naturze szeroko rozpowszechniony w Afryce: występuje w Etiopii, Kenii, Ugandzie, Tanzanii, Mozambiku, Republice Południowej Afryki i Demokratycznej Republice Konga. Rośnie w lasach, na polanach, często w pobliżu wąwozów i strumieni, pomiędzy 1000-2400 m n.p.m. Uprawiany jest na wysokości od 1600 do 3100 m, ale rozproszone rośliny można również znaleźć w niższych wysokościach.
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Bylina o wysokości od 4 do 8 m.
- Liście
- Wydłużone, ułożone spiralnie. Osiągają długość 5 m, wyrastają z cebulobulwy. Pochwy liściowe po opadłych liściach tworzą pień pozorny. Wewnątrz nich wyrasta pęd kwiatowy.
- Kwiaty
- Zebrane w kwiatostan wiechowaty, otoczony wielką podsadką, podłużny, różowy, składający się łuskowato nachodzących na siebie liści, imitujących płatki. Kwiatostan wyrasta na szczycie rośliny tylko raz – kończąc jest życie.
- Owoce
- Podobne do banana zwyczajnego. Są niejadalne – mdłe w smaku, włókniste, a w środku znajdują się twarde, duże nasiona.
Zastosowanie
edytuj- Roślina jadalna – jest jedną z najważniejszych roślin uprawianych w Etiopii. Stanowi główne źródło pożywienia dla 7-10 milionów ludzi. W 1994 roku uprawy zajmowały około 3000 km². Z jednego hektara można uzyskać niemal 10 ton żywności. Gatunek uprawiany jest przede wszystkim do produkcji skrobi spożywczej. W tym celu wykorzystuje się pień pozorny, korzeń i szypułę kwiatostanu. Poza Etiopią uprawiany jest jeszcze w Wietnamie.
- W korzeniach znajduje się związki organiczne o działaniu antybakteryjnym, antygrzybicznym[5].
- Rośliny stanowią źródło mocnych włókien. Pochwy liściowe wykorzystywane są do produkcji lin, koszy i worków. Po wysuszeniu używane są jako materiał do pakowania, produkcji mat i materaców, ogrodzeń oraz budowy domów. Świeże liście wykorzystuje się jako parasole, chroniące dzieci przed słońcem. Większość części rośliny nadaje się na paszę dla zwierząt.
Znaczenie kulturowe
edytujW niektórych plemionach (np. Gourage) rośliny te nie są konsumowane, lecz używane do "karmienia Ziemi" – zakopywania zebranej żywności w głębokich jamach. Przysparza to rolnikom prestiżu – mogą w ten sposób pochwalić się obfitym zbiorem, czego nie zapewnia przechowywanie roślin w domu w celach konsumpcyjnych. Roślina ta dobrze znosi jednak przechowywanie pod ziemią, co bywa wykorzystywane w celu ochrony pożywienia w trakcie wrogich napadów. Żywność można szybko zakopać, a następnie odzyskać, po ustąpieniu zagrożenia, skutecznie chroniąc ją w ten sposób przed kradzieżą[6].
Duże ilości produktów wytwarzanych z tych roślin spożywane są przez dziewczynki w trakcie miesięcznych świąt ku czci Ddmwamwit. Rytuał ten ma zapewnić społeczności dobre zdrowie, w szczególności chroniąc przed grypą (nazywaną gumfa)[6].
Choroby i szkodniki
edytujNajpoważniejszą chorobą atakującą gatunek jest więdniecie bakteryjne wywoływane przez bakterię Xanthomonas campestris. Choroba ta atakuje rośliny na każdym etapie rozwoju i jest obecna niemal na wszystkich obszarach, gdzie są uprawiane. Obecne środki kontroli epidemii ograniczają się do wyrywania chorych roślin i sadzenia zdrowych, pochodzących z niezarażonych upraw. Podejrzewa się, że czynnikiem ułatwiającym infekcję jest wcześniejsze opanowanie korzeni przez nicienie z rodzaju Meloidogyne oraz Pratylenchus goodeyi. W celu ochrony przed nimi stosuje się płodozmian. W połączeniu z długotrwałymi suszami epidemia więdnięcia bakteryjnego stała się powodem głodu w Etiopii.
W 2014 roku na uniwersytecie w Addis Abebie został uruchomiony projekt mający na celu opracowanie szczepu rośliny odpornego na zakażenie Xantomonas sp.[7][8]
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2014-04-17] (ang.).
- ↑ Ensete ventricosum. [w:] The Plant List (2013). Version 1.1. [on-line]. [dostęp 2014-04-18].
- ↑ Ensete ventricosum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Dirk Hölscher , Bernd Schneider , Phenylphenalenones from Ensete ventricosum, „Phytochemistry Phytochemistry”, 7, 1998, s. 2155–2157, ISSN 0031-9422 [dostęp 2016-03-22] (ang.).
- ↑ a b William A. Shack , Hunger, Anxiety, and Ritual: Deprivation and Spirit Possession Among the Gurage of Ethiopia, „Man”, 1, 1971, s. 30–43, DOI: 10.2307/2798425, JSTOR: 2798425 [dostęp 2016-06-07] .
- ↑ SciDev.Net, Sub-Saharan Africa desk (autorzy korporatywni), Scientists to create disease-resistant Ethiopian enset [online], SciDev.Net Sub-Saharan Africa, 21 stycznia 2014 [dostęp 2016-06-07] .
- ↑ Scientists to create disease-resistant Ethiopian enset..
Bibliografia
edytuj- PROTA – rośliny użytkowe tropikalnej Afryki. database.prota.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-04)].