Fenologia

nauka o wpływie pór roku na organizmy

Fenologia (gr. phaínomai – przejawiam, pokazuję się[1]) – nauka badająca zależność pomiędzy zmianami czynników klimatycznych a periodycznymi zjawiskami w przyrodzie ożywionej, takimi jak kiełkowanie, kwitnienie, owocowanie, zrzucanie liści u roślin, zapadanie w sen zimowy, odloty ptaków do cieplejszych regionów, wystąpienie dwóch pokoleń u niektórych owadów. Ze względu na przedmiot badań można wyróżnić: fitofenologię, zoofenologię oraz agrofenologię[2].

Kwitnąca leszczyna pospolita zwiastun zarania wiosny.

Sezonową rytmikę zmian fenologicznych, następującą w cyklach rocznych, ukazuje się na mapach za pomocą izofen, linii łączących miejscowości, w których jednocześnie występują dane zjawiska fenologiczne.

Historia

edytuj
  • Pierwsze zapiski fenologiczne były odnotowywane w latach 1480–1527 na Akademii Krakowskiej w Polsce. Dotyczyły pory zakwitania i owocowania roślin pożytecznych w okolicy Krakowa.
  • Karol Linneusz zapoczątkował nowoczesne obserwacje fenologiczne w połowie XVIII wieku i od tego czasu rozwija się w Europie sieć stacji fenologicznych.
  • W połowie XIX wieku Adolphe Quételet, ujednolicając metody fenologiczne, opisał około 300 gatunków roślin i zwierząt będących obiektem obserwacji fenologicznych.
  • W 1895 roku Egon Ihne(inne języki) zaproponował wydzielenie 7 fenologicznych pór roku.
  • Od 2007 roku Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze Polski systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin dziko rosnących.

Znaczenie

edytuj

W gospodarce rolnej fenologia ułatwia dokonanie wyboru odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej, ustalenie terminu siewu i zbioru, przewidywanie pojawienia się szkodników upraw.

Fenologiczne pory roku

edytuj

Na podstawie obserwacji fenologicznych dr Egon Ihne(inne języki) w strefie klimatu umiarkowanego można wyróżnić 7 fenologicznych pór roku i ósmą porę, w której następuje przerwa w zjawiskach fenologicznych[3].

Podział na 8 pór roku wykorzystuje od 2007 r. obserwacje prowadzone w ramach sieci fenologicznej IMGW. Obserwowanych jest 10 gatunków roślin dziko rosnących[4][5].
Fenologiczna
pora roku
Obserwowane rośliny Przeciętny termin
Legnica Suwałki
1 Początek wiosny zakwitanie leszczyny pospolitej, i podbiału pospolitego 1.03 30.03
2 Wczesna wiosna początek listnienia brzozy brodawkowatej, kwitnienie: mniszka lekarskiego, czeremchy zwyczajnej 24.04 4.05
3 Pełnia wiosny zakwitanie kasztanowca zwyczajnego, kwitnienie bzu lilaka 10.05 22.05
4 Wczesne lato zakwita robinia akacjowa 5.06 15.06
5 Lato zakwitanie lipy drobnolistnej 30.06 7.07
6 Wczesna jesień kwitnienie wrzosu zwyczajnego, dojrzewanie owoców kasztanowca zwyczajnego i leszczyny pospolitej 30.08 28.8
7 Jesień żółknięcie liści kasztanowca zwyczajnego, żółknięcie i opadanie liści lipy drobnolistnej i brzozy brodawkowatej 25.10 14.10
8 Zima spoczynek roślin, pokrywa śnieżna 8.12 9.11
  • podział na 10 – 12 pór roku[6].
  1. Przedwiośnie (zaranie wiosny)
  2. Pierwiośnie (wczesna wiosna)
  3. Wiosna (pełnia wiosny)
  4. Wczesne lato
  5. Lato (pełnia lata)
  6. Późne lato
  7. Wczesna jesień
  8. Jesień (pełnia jesieni, złota jesień)
  9. Późna jesień
  10. Zima, czasami w obrębie zimy wyróżnia się dodatkowo:

Projekty obserwacji fenologicznej

edytuj

Od 2007 r. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze polski w 51 stacjach systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin – zakres krajowy.

Projekt „BEAGLE” (ang. Biodiversity Education and Awareness to Grow a Living Environment) międzynarodowe obserwacje fenologiczne 6 gatunków drzew[7].

Projekt „Spring Alive” międzynarodowe obserwacje fenologiczne migracji 5 gatunków ptaków[8][9].

Projekt „Pora na pory – obserwacje fenologiczne” obserwacje fenologiczne 3 gatunków roślin[10].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. fenologia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-03-16].
  2. Mała encyklopedia rolnicza, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1964, s. 159.
  3. Doc. dr M. Molga, Meteorologia Rolnicza – podręcznik dla studentów wyższych szkół rolniczych, wyd. II, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966, s. 440–457 (pol.).
  4. Agrometeo – Fenologiczne Pory Roku | Fenologia [online], agrometeo.pogodynka.pl [dostęp 2018-03-16] (pol.).
  5. Koźmiński i inni, Agrometeorologia, wyd. 2 zm., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12498-9, OCLC 749762721.
  6. Marek Snowarski, Fenologia [online], atlas-roslin.pl [dostęp 2018-03-16] (pol.).
  7. BEAGLE: Świat wokół nas się zmienia – ale czy my podejmujemy działania, aby stawał się bardziej zrównoważony? [online], beagleproject.org [dostęp 2021-05-17].
  8. Spring Alive [online] [dostęp 2018-03-16] (pol.).
  9. Spring Alive [online], OTOP [dostęp 2018-03-16] (pol.).
  10. Co to jest fenologia? [online], www.zycieaklimat.edu.pl [dostęp 2018-03-16].

Linki zewnętrzne

edytuj