Pory roku – okresy roku, będące następstwem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca i nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity tego ruchu. Ruch obiegowy Ziemi przy stałym nachyleniu osi obrotu sprawia, że warunki oświetlenia Ziemi zmieniają się w rytmie rocznym, co pociąga za sobą zmiany klimatyczne oraz wpływa na wegetację roślin i tryb życia zwierząt. Nauka o wpływie pór roku na świat roślin i zwierząt to fenologia.

Wiosna
Lato
Jesień
Zima
Pory roku / Słoje roczne

W klimacie umiarkowanym tradycyjnie wyróżnia się cztery pory roku: wiosnę, lato, jesień i zimę, ale już teraz zaczęto wyróżniać przejściowe pory roku: przedwiośnie, polecie i przedzimie. W innych strefach klimatycznych może być wyróżniona inna liczba pór roku np. w strefie klimatów podzwrotnikowych: pora sucha (lato) i pora deszczowa (zima).

Astronomiczne pory roku edytuj

W ciągu całego roku szerokość geograficzna, w której Słońce góruje w zenicie, zmienia się. Podstawą wyznaczenia dat zmian astronomicznych pór roku jest górowanie Słońca w zenicie nad równikiem bądź zwrotnikami. Ich występowaniu towarzyszą zmiany długości trwania dnia i nocy.

Podział na pory roku pod względem astronomicznym odbywa się w następujący sposób (dla północnej półkuli Ziemi):

  • Wiosna (92–93 dni) zaczyna się 20 marca (rzadziej 21 marca) (równonoc wiosenna) i trwa do początku lata
  • Lato (92–93 dni) zaczyna się 21 czerwca (rzadziej 20 czerwca) (przesilenie letnie) i trwa do początku jesieni
  • Jesień (89–90 dni) zaczyna się 22 lub 23 września (równonoc jesienna) i trwa do początku zimy
  • Zima (88–89 dni) zaczyna się 21 lub 22 grudnia (przesilenie zimowe) i trwa do początku wiosny

Każdy moment zmiany pory roku wyznaczany jest za pomocą specjalnych obliczeń i obserwacji astronomicznych i w rzeczywistości co roku wypada o innej porze dnia, a nawet innego dnia. W związku z tym np. początek wiosny wypada czasami nie 20., a 21. lub 22. dnia marca. Podobnie jest z początkiem innych pór roku.

Kalendarzowe pory roku edytuj

Astronomiczne pory roku, zależne od położenia Słońca na tle gwiazdozbiorów zodiaku, występują jednocześnie na półkuli północnej i południowej. Nazwy kalendarzowych pór roku na półkuli północnej zgadzają się z nazwami pór astronomicznych, natomiast na półkuli południowej są przesunięte o pół roku[1]. W przeciwieństwie do astronomicznych pór roku, daty początku pór kalendarzowych są stałe – każdego roku wypadają tego samego dnia.

Termin kalendarzowe pory roku używany jest między innymi w nauczaniu podstaw geografii. Z wykorzystaniem horyzontarium porównuje się miejsca wschodu i zachodu Słońca na widnokręgu oraz długości dziennych łuków widomej drogi Słońca na początku każdej z kalendarzowych pór roku.

Porównanie kalendarzowych pór roku na półkuli północnej
Kalendarzowa pora roku na półkuli pn. Kalendarzowa wiosna Kalendarzowe lato Kalendarzowa jesień Kalendarzowa zima
Data początku na półkuli pn. 21 III 22 VI 23 IX 22 XII
Nazwa daty początku astronomicznej pory roku równonoc wiosenna przesilenie letnie równonoc jesienna przesilenie zimowe
Miejsce wschodu Słońca na horyzoncie wschód [2] wschód [3]
Miejsce zachodu Słońca na horyzoncie zachód [4] zachód [5]
Kąt wysokości Słońca nad horyzontem danego dnia największy w roku najmniejszy w roku
Cień w południe danego dnia najkrótszy w roku najdłuższy w roku
Dzień na początku pory roku jest równy z nocą najdłuższy w roku równy z nocą najkrótszy w roku
W czasie pory roku dni są[6] dłuższe od nocy dłuższe od nocy krótsze od nocy krótsze od nocy
W czasie pory roku dni są[7] coraz dłuższe coraz krótsze coraz krótsze coraz dłuższe
Kalendarzowa pora roku na półkuli pd. kalendarzowa jesień kalendarzowa zima kalendarzowa wiosna kalendarzowe lato

Meteorologiczne pory roku edytuj

Meteorologiczne pory roku zostały ustalone dla potrzeb meteorologów i klimatologów do obliczania średnich statystycznych, aby zawsze porównywać ten sam okres. Ponieważ pory astronomiczne i termiczne mają „ruchome” daty, nie nadają się do tego. W różnych krajach, regionach i instytucjach pory meteorologiczne mogą mieć ustalone różne przedziały czasowe. W 1780 roku stowarzyszenie Societas Meteorologica Palatina (istniejące do 1795) utworzyło następujący podział[8]:

Półkula północna:

  • Wiosna: 1 marca do 31 maja
  • Lato: 1 czerwca do 31 sierpnia
  • Jesień: 1 września do 30 listopada
  • Zima: 1 grudnia do 28 lutego

Półkula południowa:

  • Wiosna: 1 września do 30 listopada
  • Lato: 1 grudnia do 28 lutego
  • Jesień: 1 marca do 31 maja
  • Zima: 1 czerwca do 31 sierpnia[9]

Fenologiczne pory roku dla Europy Środkowej według J. Sokołowskiej (1980) edytuj

[potrzebny przypis]

Temperatury progowe klimatogenicznych pór roku w Polsce według Romera edytuj

Źródło:[10]: Okres wegetacyjny wyszczególniono na zielono.

Pory roku Średnia dobowa temperatura °C
zima ≤ 0 °C
przedwiośnie 0 °C do 5 °C
wiosna 5 °C do 15 °C
lato ≥ 15 °C
jesień 5 °C do 15 °C
przedzimie 0 °C do 5 °C
zima ≤ 0 °C

Temperatury progowe klimatogenicznych pór roku w Polsce według IMiGW edytuj

Źródło:[11]

Pory roku Średnia dobowa temperatura °C
zima ≤ 0 °C
przedwiośnie 0 °C do 5 °C
wiosna 5 °C do 10 °C
przedlecie 10 °C do 15 °C
lato ≥ 15 °C
polecie 10 °C do 15 °C
jesień 5 °C do 10 °C
przedzimie 0 °C do 5 °C
zima ≤ 0 °C

Zobacz też edytuj

Przypisy edytuj

  1. Jan Flis: Szkolny słownik geograficzny. Wyd. 3. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1985, s. 32.
  2. 22 VI w szerokościach geograficznych Polski Słońce wschodzi na północo-wschodzie.
  3. 22 XII w szerokościach geograficznych Polski Słońce wschodzi na południo-wschodzie.
  4. 22 VI w szerokościach geograficznych Polski Słońce zachodzi na północo-zachodzie.
  5. 22 XII w szerokościach geograficznych Polski Słońce zachodzi na południo-zachodzie.
  6. Ogólne porównanie długości dni i nocy.
  7. Kierunek zmian długości dni.
  8. https://web.archive.org/web/20090327085605/http://www.knmi.nl/cms/content/22141/begin_van_de_lente
  9. Pory roku Kalendarz-365.pl.
  10. Termiczne pory roku – WIEM, darmowa encyklopedia. portalwiedzy.onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-23)]..
  11. Astronomiczne lato; termiczne, astronomiczne, meteorologiczne i fenologiczne pory roku, synoptyka.blog.onet.pl, 20 czerwca 2014 [zarchiwizowane z adresu 2015-04-02]..

Linki zewnętrzne edytuj