Gąbczak piankowy
Gąbczak piankowy (Sarcodontia spumea (Sowerby) Spirin) – gatunek grzybów należący do rodziny strocznikowatych (Meruliaceae)[1].
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gąbczak piankowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Sarcodontia spumea (Sowerby) Spirin Mycena 1(1): 64-71 (2001) | |
.jpg)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Sarcodontia, Meruliaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1799 roku James Sowerby nadając mu nazwę Boletus spumeus. Później zaliczany był do różnych innych rodzajów w randze gatunku lub odmiany. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w roku 2001 Wiaczesław Spirin[1]. Niektóre synonimy naukowe:
- Bjerkandera spumea (Sowerby) P. Karst. 1882
- Boletus spumeus Sowerby 1799
- Inodermus spumeus (Sowerby) Quél. 1886
- Leptoporus foetidus (Velen.) Pilát 1938
- Leptoporus spumeus (Sowerby) Pilát 1938
- Polyporus foetidus Velen. 1927
- Polyporus occidentalis (Murrill) Sacc. & Trotter 1912
- Polyporus spumeus (Sowerby) Fr. 1821
- Polyporus spumeus (Sowerby) Fr. 1821, var. spumeus
- Polystictus spumeus (Sowerby) Bigeard & H. Guill. 1913
- Spongipellis foetidus (Velen.) Kotl. & Pouzar 1965
- Spongipellis occidentalis Murrill 1907
- Spongipellis spumeus (Sowerby) Pat. 1900
- Spongipellis spumeus var. mongolicus Murashk.
- Spongipellis spumeus (Sowerby) Pat. 1900, var. spumeus
- Tyromyces spumeus (Sowerby) Imazeki 1943
- Tyromyces spumeus (Sowerby) Imazeki 1943, var. spumeus[2].
Nazwa polska pojawiła się po raz pierwszy w pracy Stanisława Domańskiego i in. w 1967 r[3]. Obecnie, po przeniesieniu tego gatunku do rodzaju Sarcodontia (kolcówka) jest ona niespójna z nazwą naukową.
Morfologia
edytujOwocnik jest jednoroczny, typu huba. Do podłoża przyrasta bokiem[4].
Ma szerokość do 20 cm i grubość do 10 cm. Kształt półkulisty, poduszkowaty, lub konsolowaty. Wydłużona nasada tworzy rodzaj trzonu wrastającego w podłoże. Powierzchnia górna u młodych okazów jest kosmato-filcowata, u starszych szczeciniasto-włochata lub szorstka i pokryta z rzadka kępkami włosków. Barwa początkowo kremowobiała, potem coraz ciemniejsza; oliwkowobrązowa i ochowoszarą. Brzeg nieco pofalowany, tępy, u młodych okazów biały, potem żółtoochrowy, a po wyschnięciu oliwkowoszary[4].
Rurkowy o barwie kremowobiałej. Rurki tworzą jedną tylko warstwę o grubości 1,5–5 cm. Ich ostrza są równe lub drobno ząbkowane. Pory o kształcie od okrągłego do kanciastego i średnicy 0,2–0,5 mm. Na jednym mm mieści się ich najczęściej 2–4, wyjątkowo 1-5[4].
Dwuwarstwowy. Górna warstwa ma grubość 0,5–1,5 cm i miąższ jest w niej gąbczasty i wodnisty, dolna warstwa ma grubość 2–3 cm i miąższ jest w niej włóknisty i bardziej twardy[4].
- Cechy mikroskopowe
System strzępkowy monomityczny. Strzępki generatywne ze sprzążkami. Cechuje je heterotalizm. Strzępki w tramie mają szerokość 2–4,5 µm i nieco tylko pogrubione ściany (do 0,5 µm). Są bezbarwne i splecione, a ich sprzążki mają grubość 4–9 µm. Strzępki w kapeluszu mają szerokość 3–7 µm, gęstą i częściowo ziarnistą protoplazmę. W hymenium brak cystyd i innych płonnych elementów. Podstawki zgrubiałe, 4-sterygmowe, o rozmiarach 20–30 × 7–9 µm. Zarodniki o kształcie od szeroko elipsoidalnego do owalnego z zaostrzoną podstawą, bezbarwne, gładkie, nieamyloidalne i grubościenne. Mają rozmiar 6–8,5 × 4,5–6 µm[5].
- Gatunki podobne
Jest kilka podobnych hub o białawym i mięsistym owocniku. Najbardziej podobny jest złotoporek niemiły (Aurantiporus fissilis). Najłatwiej odróżnić go po tym, że ma owocnik jednowarstwowy, w całości mięsisty. Drobnoporek mleczny (Postia tephroleuca) i drobnoporek gorzki (Postia stiptica) są także całkowicie mięsiste, mają ostre brzegi i wydzielają krople cieczy. Pospolity wrośniak anyżkowy rośnie głównie na wierzbach, ma większe pory i charakterystyczny zapach[4].
Występowanie i siedlisko
edytujWystępuje tylko na półkuli północnej. Jego stanowiska zanotowano w Ameryce Północnej, Europie i Japonii[6] W Polsce gatunek rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek zagrożony wymarciem. Jego przeżycie jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia[7]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Austrii, Niemczech, Holandii, Litwie i Norwegii[3].
Rośnie na drzewach, zwłaszcza w parkach, alejach i przy drogach. Występuje głównie na drzewach liściastych, rzadziej iglastych. W Polsce notowany był na brzozach, topolach, jabłoni domowej, jesionach, kasztanowcach, orzechu włoskim[3][4].
Znaczenie
edytujSaprotrof i groźny pasożyt drzew. Rozwija się zarówno na martwych, jak i na żywych drzewach. Atakuje drzewa osłabione i doprowadza do powstawania w nich dziupli[4]. Powoduje białą zgniliznę drewna[5]. Ochrona drzew polega na profilaktyce – zabezpieczaniu ran środkami grzybobójczymi[4]. Grzyb niejadalny.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum [online] [dostęp 2016-01-10] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2016-01-10] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f g h Piotr Łakomy, Atlas hub, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2008, ISBN 978-83-7073-650-7.
- ↑ a b Spongipellis spumeus [online], Mycobank [dostęp 2016-01-10].
- ↑ Występowanie Sarcodontia spumea na świecie (mapa) [online], Discover Life Maps [dostęp 2015-12-16].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, PAN, 2006, ISBN 83-89648-38-5.