Głowienka szkarłatka
Głowienka szkarłatka[1] (Coptocephala rubicunda) – gatunek chrząszcza z rodziny stonkowatych i podrodziny zmróżek. Zamieszkuje Europę i zachodnią część Azji.
| Coptocephala rubicunda | |||||
| (Laicharting, 1781) | |||||
.png)
| |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Podplemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
głowienka szkarłatka | ||||
| |||||
Taksonomia
edytujGatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1781 roku przez Johanna Nepomuka von Laichartinga pod nazwą Clythra rubicunda. Wyróżnia się w jego obrębie dwa podgatunki[2]:
- Coptocephala rubicunda rubicunda (Laicharting, 1781),
- Coptocephala rubicunda rossica Medvedev, 1977.
Morfologia
edytujOwad dorosły
edytujChrząszcz o walcowatym ciele długości od 4,5 do 6 mm. Głowa jest czarna włącznie z wargą górną[3][4], u samca niemal czworokątna i bardzo szeroka, u samic znacznie mniejsza[3]. Samiec ma grzbietową krawędź żuwaczki niewyciętą, prawie prostą, a lewą żuwaczkę niewydłużoną sierpowato i niewystającą[4]. Przedplecze jest pomarańczowe do czerwonego. Barwa tarczki jest czarna. Pokrywy są pomarańczowe do czerwonych z czarnym, zmiennym wzorem[3][4] – typowo ma on formę czterech plam, przy czym u podgatunku nominatywnego są one zwykle rozległe i mogą się zlewać w poprzeczne przepaski, a u podgatunku C. r. rossica są małe, czasem zredukowane[1][3]. Odnóża są całkowicie czarne[3][4]. Genitalia samca odznaczają się edeagusem na spodniej powierzchni opatrzonym dwoma okienkami z białawą błoną[4].
Stadia rozwojowe
edytujJaja są jasnożółte, podługowato-owalne, długości między 0,8 a 0,9 mm i szerokości między 0,4 a 0,5 mm, zaopatrzone w ogonek długości od 1,95 do 2,4 mm. Na powierzchni chorionu występują gęsto rozmieszczone punkty drobne i rozproszone punkty głębokie. Jajo zamknięte jest w wytworzonej z odchodów samicy, brązowej kapsułce o powierzchni pokrytej spiralnie rozmieszczonymi, rombowatymi łuskami, a przednim biegunie wyposażonym w wieczko[5].
Pierwsze stadium larwalne osiąga między 1 a 1,2 mm długości ciała. Jest ono J-kształtne, wskutek podwinięcia części odwłoka. Ubarwienie ma mlecznobiałe z brązowymi głową, przedpleczem i odnóżami. Głowa ma sześć par oczek larwalnych, z których trzy pary leżą za czułkami, a dwie poniżej czułków. Drugi człon czułków opatrzony jest kopulastą brodawką zmysłową i jedną szczecinką długą oraz kilkoma drobnymi. Na czole znajduje się 14 szczecinek w trzech szeregach. Spośród ośmiu szczecinek czołowych w przednim szeregu dwie pary są brodawkowate i wcięte, jedna para u szczytu rozszerzona i spłaszczona, a jedna para niezmodyfikowana. Warga górna jest trapezowata z wyraźnym wcięciem na przedniej krawędzi. Szczecinki środkowe wargi górnej rozmieszczone są w dwóch grupkach po cztery, przy czym w każdej grupce trzy leżą blisko siebie, a jedna przesunięta jest na przednią krawędź. Symetrycznej budowy żuwaczki mają cztery ząbki. Warga dolna ma trapezowaty przedbródek z parą szczecinek drobnych oraz parą szczecinek długich z brodawkami po bokach, bródkę zrośniętą z zabródkiem, a ten ostatni opatrzony trzema parami szczecinek, z których jedna jest asymetryczna. Szczęki mają trójkątne kotwiczki i pieńki. Głaszczki wargowe są dwu-, a szczękowe czteroczłonowe. Przedplecze ma po siedem niezmodyfikowanych szczecinek na krawędzi przedniej i tylnej. Odnóża są długie i szczupłe , o prostych szczecinkach, zakończone pojedynczym, wyprostowanym, długim tarsungulusem. Długie i krótkie szczecinki na odwłoku rozmieszczone są w mniej lub bardziej regularnych rzędach[5].
Biologia i ekologia
edytujOwad ten zasiedla trawiaste tereny o dużym nasłonecznieniu, najchętniej murawy kserotermiczne[6][1]. Jest oligofagicznym fitofagiem związanym z przedstawicielami selerowatych. Wśród jego roślin żywicielskich wymieniane są biedrzeńce, gorysz Peucedanum arenarium, pasternaki, oleśnik górski, olszewnik kminkolistny i żebrzyca roczna. Larwy żerują na martwych liściach[7], czasem też pędach i korzeniach[5], natomiast postacie dorosłe głównie na kwiatach[7], najczęściej wygryzając nektarniki, rzadziej zjadając też dno kwiatowe[5].
Aktywne osobniki dorosłe obserwuje się od czerwca do września[1]. Samice składają średnio 10 jaj dziennie, pojedynczo lub w luźnych grupkach liczących od 5 do 10 sztuk. Do rośliny jajo przytwierdzane jest wyrastającym z tylnego bieguna ogonkiem. Następnie samica formuje wokół jaja kapsułkę z odchodów i wydzielin, w formie rombowatych łusek, rozmieszczanych spiralnie począwszy od tylnego bieguna. Po wylęgu larwa wciąż wykorzystuje tę kapsułkę, stopniowo ją powiększając[5].
Rozprzestrzenienie
edytujGatunek palearktyczny, głównie europejski. Podgatunek nominatywny znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Francji, Niemiec, Austrii, Polski, Czech, Węgier, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji i Albanii. C. r. rossica podawana jest z Białorusi, południa europejskiej części Rosji, Gruzji i Kazachstanu[2].
Na „Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej” głowienkę tę umieszczono jako gatunek narażony na wymarcie (VU)[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Coptocephala rubicunda – Głowienka szkarłatka. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-05-23].
- ↑ a b Ivan Löbl, Aleš Smetana (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 6. Chrysomeloidea, Stenstrup, Denmark: Apollo Books, 2010, s. 568-569, ISBN 978-87-88757-84-2.
- ↑ a b c d e Andrzej Warchałowski: Klucze Do Oznaczania Owadów Polski: cz. XIX Chrząszcze - Coleoptera: z. 94 Stonkowate - Chrysomelidae. Część ogólna i podrodziny Donaciinae, Orsodacninae, Criocerinae, Clytrinae, Cryptocephalinae, Lamprosomatidae, Eumolpinae. Warszawa: Polskie Towarzystwo Entomologiczne, PWN, 1971, s. 102.
- ↑ a b c d e Coptocephala Chevr. 1836. [w:] Käfer Europas [on-line]. [dostęp 2024-05-22].
- ↑ a b c d e Ewa Pietrykowska. Morphology of the egg and first instar larva of Coptocephala rubicunda (LAICHARTING, 1781) and notes on its biology (Coleoptera: Chrysomelidae). „Genus”. 11 (1), s. 37-44, 2000.
- ↑ B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Stonkowate – Chrysomelidae, część 1. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (16), 1990.
- ↑ a b W.N. Ellis: Coptocephala rubicunda (Laicharting, 1781). [dostęp 2024-05-23].
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.