Galera
Galera – okręt o napędzie wiosłowym, często wspomaganym przez żagle. Używany był przede wszystkim na Morzu Śródziemnym od czasów starożytnych (Egipt, Fenicja, Grecja, Kartagina, Rzym, Bizancjum) aż do XIX wieku. Do wiosłowania często wykorzystywano niewolników,[1] jeńców lub skazańców,[2] zwanych galernikami.
HistoriaEdytuj
Nazwa galera pochodzi od mieczowej ryby – galeos – której głowa do złudzenia przypominała mieczowe zakończenie galer. Kariera galer jest długa, od starożytności do bitwy pod Lepanto (1571), w której spotkało się ok. 550 galer i galeasów w wojnie Ligi Świętej (Hiszpania, Wenecja, Genua, Państwo Kościelne) z Turkami osmańskimi. Choć po tej bitwie można spotkać galery nadal, aż do XIX w., jednak pełniły wtedy już funkcje bardziej honorowe i reprezentacyjne.
Galery były niezwykle smukłe, ponieważ ich stosunek szerokości do długości wynosił 1:6, na koniec nawet 1:9, co przy napędzie wiosłowym pozwalało uzyskać spore prędkości. Początkowo galery posiadały dwa, trzy, cztery i więcej rzędów wioseł, ale od XIV w. drugi rząd zanika. Dodatkową nowością staje się stosowanie apostis, czyli podłużnej belki, na której oparte były wiosła, zamiast, jak wcześniej, otworów wiosłowych. Na jedną burtę przypada 20–26 wioseł. Przy dalszej ewolucji wiosło zaczyna ważyć 250 kg i w takiej konfiguracji obsługuje je ok. 5–8 galerników. W XIII w. pojawia się nadbudówka rufowa, a w XV w. ster zawiasowy.
Zmiany następowały również w ożaglowaniu. Choć galery posiadały wiosła, jako napęd dodatkowy stosowały żagle łacińskie. Początkowo był to jeden żagiel, od XV w. dwa. Reje żagli były bardzo długie, pomimo tego takie ożaglowanie nie nadawało się do napędzania tak dużych jednostek, dodatkowo było refowane. Główną bronią galer był taran (potem również tarany boczne), którego zastosowaniem było taranowanie jednostki przeciwnej lub złamanie jej wioseł. Dodatkowo posiadały mostek abordażowy.
W XV w. na galerach pojawiają się działa. Znajdują się w nadbudówce dziobowej w liczbie 3–7. Największe (24–26 funtów) znajduje się z przodu, a mniejsze po bokach. Oprócz galer wytworzyło się jeszcze kilka podobnych typów okrętów, takich jak ćwierćgalery, półgalery i galeasy, których nazwa pochodzi od galera grossa. Zmierzch galer podyktowany był skutecznością artylerii na galeonach. Dla galer został opracowany nowy sposób budowy jednostek – szkieletowy – który zrobił w późniejszym czasie karierę.
Typy galerEdytuj
StarożytneEdytuj
| Zdjęcie | Nazwa | Typ |
|---|---|---|
| monera (monorema) | jednorzędowiec | |
 |
diera (birema, duorema) | dwurzędowiec |
 |
triera (trirema) | trójrzędowiec |
| tetrera (quadrirema) | czterorzędowiec | |
 |
pentera (quinquerema) | pięciorzędowiec |
| hexera (sexirema) | sześciorzędowiec | |
| heptera (septirema) | siedmiorzędowiec | |
| octera | ośmiorzędowiec | |
| poliera | wielorzędowiec (najbardziej popularna była triera) | |
| quadragintarema | czterdziestorzędowiec | |
| pentekontera | rodzaj monery o 50 wiosłach, po 25 z każdej strony statku | |
| hemiolia | ||
| trihemiolia | ||
 |
liburna | galera rzymska |
 |
dromona (dromon) | galera bizantyjska |
ŚredniowieczneEdytuj
| Zdjęcie | Nazwa | Typ |
|---|---|---|
| langskipy | długie okręty | |
 |
drakkar (serpent) | |
| busse | ||
| skeide | ||
 |
snekke (snekkja) | |
| sud | ||
| kaupskipy | statki handlowe | |
| karv (karve, karfi) | ||
 |
knaar (knarr, knorr, knörr) |
NowożytneEdytuj
| Zdjęcie | Nazwa | Typ |
|---|---|---|
 |
galeas (galeazza, galeasa; tur. mahon) | galera duża |
 |
galeota (galiot, galeotta) | półgalera, galera mała |
| bergantina | ćwierćgalera | |
 |
fusta | |
| panfina | ciężka galera transportowa | |
| skampaweja | lekka rosyjska galera |
PrzypisyEdytuj
- ↑ Tam bowiem, gdzie jest potężna flota morska, konieczne jest, aby niewolnicy za pieniądze służyli we flocie (O sposobie rządzenia Ateńczyków 1,11).
- ↑ W owym czasie żył pewien młody człowiek [który] wykorzystując swoje zewnętrzne podobieństwo, podawał się za zgładzonego przez Heroda Aleksandra, jednak został zdemaskowany. Oktawian August fałszywego Aleksandra ze względu na jego tęgą budowę zesłał na galery, a jego inspiratora kazał zgładzić. Józef Flawiusz Dawne dzieje Izraela (17, 12, 2), Wojna żydowska (2, 7, 2).
BibliografiaEdytuj
- Marian Mickiewicz, "Z dziejów żeglugi" Warszawa "Nasza Księgarnia", 1971
- Stefan Gulas, "Żaglowce" Warszawa Wyd. Sport i Turystyka, 1985