Grzbiet śródoceaniczny

Grzbiet śródoceaniczny – silnie wydłużona, wypukła forma dna oceanicznego, o stromych stokach, położona zazwyczaj pośrodku oceanów, oddzielająca od siebie dwa baseny oceaniczne[a].

Przekrój grzbietu śródoceanicznego.
Grzbiety śródoceaniczne na świecie
Wiek skorupy oceanicznej i granice płyt tektonicznych. Kolor czerwony oznacza najmłodszą skorupę, a niebieski i fioletowy najstarszą.

Grzbiety śródoceaniczne są to największe struktury linijne na powierzchni Ziemi. Ich łączna długość wynosi ok. 80 000 km, a szerokość sięga tysięcy kilometrów[1]. Grzbiety wznoszą się ok. 2 km ponad powierzchnię sąsiadującego dna oceanicznego, tzw. równiny abisalnej.

W centrum wielu z nich, wzdłuż całego grzbietu ciągnie się dolina ryftowa o szerokości od 1 do 50 km i głębokości od 100 m do 1-2 km[2]. W dolinie ryftowej dochodzi do wylewów lawy oraz wyrzutów przegrzanej wody (kominy hydrotermalne). W miejsce rozchodzenia się dwóch płyt oceanicznych wdziera się materia bazaltowa, powodując powstawanie nowej skorupy oceanicznej i rozrost dna oceanicznego. Jest to tzw. strefa spreadingu, gdzie dwie płyty litosfery oddalają się od siebie. Wiek skorupy oceanicznej rośnie od doliny ryftowej na zewnątrz, w stronę kontynentów.

Grzbiety śródoceaniczne są zazwyczaj przerywane poprzecznymi lub skośnymi do ich rozciągłości uskokami transformującymi i poprzesuwane wzdłuż nich na dziesiątki, a nawet setki kilometrów.

Niektóre grzbiety śródoceaniczne oddalają się od siebie. Grzbiet Śródatlantycki oraz Grzbiety Arabsko-Indyjski i Środkowoindyjski w momencie powstania były oddzielone jedynie kontynentem afrykańskim. W miarę rozrostu skorupy oceanicznej odległość między nimi się zwiększa – obecnie poza Afryką oddziela je pół Atlantyku i ok. 1/3 Oceanu Indyjskiego.

Ważniejsze grzbiety śródoceaniczne

edytuj

Inne grzbiety

edytuj

Niekiedy terminem „grzbiet śródoceaniczny” określa się formy, których powstanie nie jest związane ze spreadingiem dna oceanicznego, ale np. z przesuwaniem się płyty oceanicznej ponad tzw. plamą gorąca, jak w przypadku Grzbietu Hawajskiego i Grzbietu Cesarskiego lub z uskokiem transformacyjnym, jak w przypadku Grzbietu Macquarie, bądź z innymi wyniesieniami zbudowanymi ze skorupy oceanicznej lub kontynentalnej. W tym wypadku właściwym terminem jest „grzbiet podmorski”, a nie „grzbiet śródoceaniczny”.

  1. Należy odróżniać grzbiety rozumiane jako struktury czysto topograficzne analogiczne do grzbietów górskich, mogą to być np.ciągi wysp wulkanicznych związanych z plamami gorąca, od grzbietów, gdzie zachodzi ekspansja dna oceanicznego.

Przypisy

edytuj
  1. oceanic ridge, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2014-06-22] (ang.).
  2. Leszek Czechowski, Tektonika płyt i konwekcja w płaszczu Ziemi, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, ISBN 83-01-11519-X, OCLC 749564383.