Halberstadt C.V

Halberstadt C.V
	Dane podstawowe
Państwo	Cesarstwo Niemieckie
Producent	Halberstädter Flugzeug-Werke GmbH
Typ	samolot rozpoznawczy
Konstrukcja	drewniana, dwupłatowiec
Załoga	2 (pilot i strzelec/obserwator)
	Historia
Data oblotu	1918
Lata produkcji	1918–1919
	Dane techniczne
Napęd	1 × Benz Bz.IVü, rzędowy
Moc	200 KM
	Wymiary
Rozpiętość	13,62 m (górne skrzydło); 12,85 m (dolne skrzydło).
Długość	6,92 m
Powierzchnia nośna	38,94 m²
	Masa
Własna	930 kg
Użyteczna	435 kg
Startowa	1360 kg
	Osiągi
Prędkość maks.	180 km/h
Prędkość wznoszenia	2000 m – 4,5 min; 5000 m – 25,9 min
Pułap	6500 m
Zasięg	500 km
Długotrwałość lotu	3,5 h
	Dane operacyjne
	Uzbrojenie
	1 LMG 08/15 kal. 7,92 mm – stały, zsynchronizowany; 1 × karabin maszynowy Parabellum kal. 7,92 mm – ruchomy, na obrotnicy; 50-62,5 kg bomb
	Użytkownicy
	Cesarstwo Niemieckie, Polska, Estonia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Halberstadt C.V – niemiecki dwumiejscowy dwupłatowy samolot rozpoznawczy z końcowego okresu I wojny światowej, zbudowany w 1918 roku w zakładach lotniczych Halberstadt. Produkowany też w zakładach Aviatik, BFW i DKW.

Historia

Halberstadt C.V stanowił propozycję firmy Halberstadt na konkurs Inspektoratu Lotnictwa (Idflieg) na nowy samolot bliskiego rozpoznania i korygowania ognia artylerii (niemieckiej kategorii C). Jego poprzednikiem był Halberstadt C.III, wywodzący się z konstrukcji udanego dwumiejscowego samolotu myśliwskiego i wsparcia piechoty Halberstadt CL.II. Zastosowano w nim przede wszystkim skrzydła o większej rozpiętości i mocniejszy silnik Benz Bz.IVü 200 KM^[3]. Samolot C.III, oblatany w październiku 1917 roku, okazał się obiecujący, lecz firma Halberstadt zarzuciła jego rozwój na rzecz jeszcze lepszej konstrukcji^[3]. W konstrukcji C.V zaprojektowano nowy kadłub, zachowując podobne skrzydła i taki sam silnik, jak w C.III^[3]. Głównym konstruktorem był inż. Karl Theiss. Samolot oblatano w marcu 1918 roku. Podczas prób porównawczych Idfliegu 14 marca wykazał się znacznie lepszą prędkość wznoszenia i lepszymi charakterystykami w locie od innych samolotów z silnikami o tej mocy^[3]. W marcu i kwietniu prowadzono też próby statyczne konstrukcji, które wykazały potrzebę wzmocnienia niektórych elementów^[3]. Równocześnie podjęto przygotowania do produkcji seryjnej. Równolegle Halberstadt pracował nad nowym dwumiejscowym myśliwcem Halberstadt CL.IV, który okazał się równie udaną konstrukcją^[4].

Oprócz zakładów macierzystych, lotnictwo niemieckie zleciło produkcję Halberstadta C.V na licencji także zakładom Bayerische Flugzeug Werke (BFW) w Monachium (pierwsze zamówienie na 100 w kwietniu 1918 roku), Deutsche Flugzeug-Werke (DFW) w Lipsku (zamówienie na 200 w maju 1918 roku) i Automobil und Aviatik w Lipsku (zamówienie na 150 w czerwcu 1918 roku)^[5]. Zakłady te otrzymały także dalsze zamówienia. Samoloty licencyjne różniły się niektórymi rozwiązaniami od oryginalnych, m.in. w zakładach Aviatik opracowano mocniejsze podwozie^[5]. Nosiły na kadłubie oznaczenia typu: "Halb. C.V" ze skrótem wytwórni w nawiasie (Bay, D.F.W. lub Av). Pomimo zawieszenia broni, produkcja samolotów w Niemczech trwała do 31 stycznia 1919 roku^[6].

Odmianą rozwojową C.V był C.VII, którego prototyp zaprezentowano w czerwcu 1918 roku, będący płatowcem C.V z silnikiem Maybach M.IVa o mocy 245 KM^[7].

Użycie

Pierwsze samoloty Halberstadt C.V w liczbie 10 sztuk pojawiły się na froncie pod koniec czerwca 1918 roku, w lipcu ich liczba sięgnęła 50^[4]. 31 sierpnia 1918 roku na froncie były 192 samoloty, do zawieszenia broni w listopadzie ich liczba musiała wzrosnąć, lecz jest nieznana^[6]. Samolot okazał się udany i dysponował bardzo dobrą manewrowością i prędkością wznoszenia^[5]. Ustępował on natomiast niektórym innym typom (jak Rumpler C.VII) w roli samolotu dalekiego rozpoznania fotograficznego operującego na większych wysokościach^[6]. Trudny był natomiast start i lądowanie^[5].

Całkowita produkcja samolotów Halberstadt C.V jest nieznana z powodu braków dokumentów, zwłaszcza, że była kontynuowana jeszcze po zawieszeniu broni (według francuskiego wywiadu, sam Aviatik wyprodukował 120 samolotów w styczniu 1919 roku)^[6]. 15 lutego 1920 roku w Niemczech wykazywano jeszcze 390 składowanych samolotów tego typu, w tym niezmontowane^[6]. Według A. Morgały, wyprodukowano ich 552^[2].

Po wojnie pewna liczba samolotów została przekazana państwom zwycięskiej Ententy, aczkolwiek wśród nich było stosunkowo niewiele Halberstadtów C.V. Między innymi, Amerykanie otrzymali 21 samolotów, Brytyjczycy 20 i Francuzi 2^[6].

Część samolotów niemieckich została następnie sprzedana za granicę. Np. w Estonii używano Halberstadta C.V. przerobionego na wodnosamolot^[8].

12 samolotów tego typu zostało zdobytych w częściach przez Polskę podczas powstania wielkopolskiego w styczniu 1919 roku w stacji lotniczej Ławica i hali Zeppelina na Winiarach, z czego 11 zostało zmontowanych w 1919 roku^[2]. 10 z nich nosiło numery 6641/18 do 6650/18, wskazujące na produkcję BFW^[a]. 8 samolotów służyło w 2. Eskadrze Wielkopolskiej na froncie wielkopolskim, a następnie froncie litewsko-białoruskim podczas wojny polsko-bolszewickiej^[2]. Jeden samolot (nr 6646/18) został zestrzelony podczas wojny 6 sierpnia 1919 roku. Samoloty te używane były na froncie do 19 października 1919 roku, po czym w związku z przekształceniem eskadry w myśliwską, przeznaczono je do szkolenia^[2]. Wycofano je na przełomie 1920 i 1921 roku^[2].

Obecnie zachowany jest jeden samolot tego typu, w Muzeum Armii i Historii Militarnej w Brukseli^[7].

Opis techniczny

Silnik Benz Bz.IV eksponowany w MLP w Krakowie

Samolot Halberstadt C.V był dwumiejscowym dwupłatem o konstrukcji drewnianej. Kadłub kratownicowy (podłużnicowo-wręgowy) drewniany, kryty sklejką^[2]. Odkryta kabina załogi z osobnymi kokpitami, z przodu stanowisko pilota, z tyłu strzelca/obserwatora. Usterzenie było klasyczne, na końcu kadłuba, spawane z rur stalowych, statecznik kryty sklejką, reszta płótnem. Stery z wyważeniem rogowym^[2]. Podwozie samolotu stałe, klasyczne, dwugoleniowe z osią niedzieloną. Amortyzacja z giętkich sprężyn spiralnych pokrytych plecionką^[2]. Z tyłu płoza ogonowa.

Skrzydła o dużym wydłużeniu, dwudźwigarowe, konstrukcji drewnianej, kryte płótnem. Komora płatów dwuprzęsłowa, górny płat był wysunięty do przodu^[2]. Lotki z wyważeniem rogowym i o konstrukcji z rur stalowych znajdowały się na skrajnych częściach górnego płata^[2]. Dolny płat, z zaokrąglonymi końcówkami, miał cieńszy profil przy kadłubie^[9]. Komora płatów miała dwa rzędy rozpórek po każdej stronie (po dwie), usztywniona cięgnami stalowymi, baldachim podparty zastrzałami w formie litery N. Po lewej stronie baldachimu był grawitacyjny zbiornik paliwa, po prawej chłodnica^[9].

Samolot był napędzany silnikiem rzędowym 6-cylindrowym Benz Bz.IVü (odmiana o zwiększonym stopniu sprężania) o mocy 200 KM (147 kW)^[3]^[2] (w części publikacji wskazywana moc 220 KM^[9]). Silnik z cylindrami stojącymi, chłodzony cieczą, umieszczony z przodu kadłuba, zakryty bulwiastą osłoną z blachy aluminiowej z wyjątkiem odkrytej górnej części^[2]. Po prawej stronie kolektor i wspólna rura wydechowa, wyprowadzona w górę nad płat^[2]. Śmigło dwułopatowe, drewniane, bez kołpaka.

Uzbrojenie stanowił jeden stały zsynchronizowany karabin maszynowy LMG 08/15 kal. 7,92 mm zamocowany obok silnika oraz jeden ruchomy karabin maszynowy Parabellum kal. 7,92 mm strzelca na obrotnicy^[2]. Dzięki wysokiemu umieszczeniu obrotnicy, strzelec dysponował dużym polem ostrzału, także w przedniej półsferze ponad płatem przednim, oraz w dół po bokach kadłuba. Samolot mógł przenosić do 50 kg lekkich bomb (w polskiej służbie do 5 bomb po 12,5 kg)^[2].

Uwagi

↑ Według A. Morgały (Samoloty..., s. 79) ciągła numeracja może sugerować, że samoloty mogły być przenumerowane w Ławicy, jednakże należą one do zakresu samolotów wyprodukowanych przez BFW na podstawie zamówienia z czerwca 1918 (P. Grosz, Halberstadt C.V s.32).

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 32.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t A. Morgała, Samoloty..., s. 79-80.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 1-3.
↑ ^a ^b P. Grosz, Halberstadt Cl.IV, s. 4.
↑ ^a ^b ^c ^d P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 6-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 10.
↑ ^a ^b P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 11.
↑ P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 14,31.
↑ ^a ^b ^c Peter Gray, Owen Thetford: German Aircraft of The First World War. New York: Doubleday & Company, Inc., 1970. ISBN 0-370-00103-6, s.143-145

Bibliografia

Peter M. Grosz: Halberstadt C.V, Windsock Datafile no. 69, Albatros Productions, 1998, ISBN 1-902207-02-5
Andrzej Morgała, Samoloty wojskowe w Polsce 1918-1924. Warszawa: Lampart, 1997. ISBN 83-86776-34-X

[9] Według A. Morgały (Samoloty..., s. 79) ciągła numeracja może sugerować, że samoloty mogły być przenumerowane w Ławicy, jednakże należą one do zakresu samolotów wyprodukowanych przez BFW na podstawie zamówienia z czerwca 1918 (P. Grosz, Halberstadt C.V s.32).

[grosz32-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 32.

[morg-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t A. Morgała, Samoloty..., s. 79-80.

[grosz1-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 1-3.

[grosz4-4] P. Grosz, Halberstadt Cl.IV, s. 4.

[grosz6-5] P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 6-9.

[grosz10-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 10.

[grosz11-7] P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 11.

[grosz14-8] P. Grosz, Halberstadt C.V, s. 14,31.

[gray-10] Peter Gray, Owen Thetford: German Aircraft of The First World War. New York: Doubleday & Company, Inc., 1970. ISBN 0-370-00103-6, s.143-145

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[a]

[9]