Hiranjagarbha
Hiranjagarbha (dewanagari हिरण्यगर्भ, Złoty Zarodek, Złote Dziecię[1], Złote Ziarno[2], en Hiranyagarbha) – termin kosmologiczny z mitologii i filozofii indyjskiej opisywany najczęściej jako forma zarodkowa stwórcy, embrion ukryty w wodach[3]. Może być też użyty w znaczeniu imienia lub tattwy. Występuje już w tekście Wed.
W jednej z wersji przekazów z hiranjagarbhy ma wyrastać drzewo kosmiczne lub w innych wersjach dwa drzewa - żeńskie i męskie "pipal" (aśwattha)[4].
Źródłosłów edytuj
Garbha to macica, stąd spotykane tłumaczenia tego złożenia to: złote jajko, złoty zarodek, złote nasienie[5]. Określenie hiranja na złotą barwę występuje również w innych kontekstach, np. w imieniu Hiranjakeśin (Złotowłosy) – rysziego z epoki wedyjskiej[6] .
Znaczenia edytuj
Termin hiranjagarbha bywał różnie interpretowany w hinduizmie i filozofii indyjskiej na przestrzeni dziejów :
- kosmiczny Purusza, twór (lub syn) Skambhy[7]
- jedno z imion brahmana.
- pierwsze upostaciowienie Absolutu[2]
- jedyna wieczna forma w kosmosie. Postać Brahmy, jaką ten przyjmuje na czas mahapralai według Ramanudźy[8]
- pierwsza forma materialna powstała podczas stwarzania świata
- zarodkowa (kulista lub w kształcie jaja) forma wszechświata w literaturze puranicznej. Od tej formy opis genezy wszechświata przedstawia Brahmandapurana[9].
- postać zarodkowa Brahmy jako pierwszej istoty (urodzony jako pierwszy), promieniująca jak Słońce według Manu[10]
- Najwyższy bóg wszystkich istot, podtrzymujący niebo i ziemię[11].
W początkach wszechświata Brahma przez rok przebywał wewnątrz hiranjagarbhy. Następnie to jajo rozdzielił na połówki : nieboskłon i ziemię. Taki opis przedstawia Rygweda.
- pierwotny zaczątek jogi[12] (Tattwawaiśaradi 1.1, Mahabharata 12.337.60)
- buddhi w ujęciu filozofii sankhji (Mahabharata 12.291.17)
- lingamatra (samo czyste istnienie, czysty przejaw) zgodnie z Js II.19 i komentarzem Wjasy[13]
Przypisy edytuj
- ↑ 2. Andrygon uniwersalny. W: Maryla Falk: Mit psychologiczny w starożytnych Indiach. Ireneusz Kania (przeł.), Marek Mejor (red.nauk.). Wyd. 1. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, 2011, s. 23. ISBN 97883-242-0978-1.
- ↑ a b Słowniczek do traktatów/ Złote Jajo (Złote Ziarno). W: Manu Swajambhuwa: Manusmryti, czyli traktat o zacności. Przełożył z oryginału sanskryckiego, wstępem przedmową, przypisami i słowniczkiem opatrzył Maria Krzysztof Byrski. Wyd. 1. Warszawa: PIW, 1985, s. 201, seria: Bibliotheca Mundi. ISBN 83-06-00997-5.
- ↑ Androgyn uniwersalny. W: Maryla Falk: Mit psychologiczny w starożytnych Indiach. Ireneusz Kania (przeł.), Marek Mejor (red.nauk.). Wyd. 1. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, 2011, s. 28. ISBN 97883-242-0978-1.
- ↑ Wedyzm - mitologia wyrosła z natury. W: A.Jakimowicz M.Jakimowicz-Shah: Mitologia indyjska. Warszawa: WAiF, 1982, s. 18. ISBN 83-221-0176-7.
- ↑ Hiranjagarbha. W: Jan Knappert: Mitologia Indii. Maciej Karpiński (tłum.). Wyd. 1. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 1996, s. 160, seria: Mity i legendy świata. ISBN 83-7120-180-X.
- ↑ Barbara Mękarska: Hiranjakeśin. W: Louis Frédéric: Słownik cywilizacji indyjskiej. Przemysław Piekarski (red. nauk.). Wyd. 1. T. 1. Katowice: Wydawnictwo "Książnica", 1998, s. 346, seria: Słowniki Encyklopedyczne "Książnicy". ISBN 83-7132-369-7.
- ↑ Androgyn uniwersalny. W: Maryla Falk: Mit psychologiczny w starożytnych Indiach. Ireneusz Kania (przeł.), Marek Mejor (red.nauk.). Wyd. 1. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, 2011, s. 25. ISBN 97883-242-0978-1.
- ↑ Paweł Sajdek: Stosunek do śruti. W: Filozofia Wschodu. Beata Szymańska (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 140. ISBN 83-233-1487-X.
- ↑ Małgorzata Sacha-Piekło: Bhahmanda. W: Zaświaty i krainy mityczne. M.Sacha-Piekło (red.). Wyd. 1. Kraków: Wydawnictwo Znak, 1999, s. 77. ISBN 83-7006-854-5.
- ↑ Barbara Mękarska: Hiranjagarbha. W: Louis Frédéric: Słownik cywilizacji indyjskiej. Przemysław Piekarski (red. nauk.). Wyd. 1. T. 1. Katowice: Wydawnictwo "Książnica", 1998, s. 346, seria: Słowniki Encyklopedyczne "Książnicy". ISBN 83-7132-369-7.
- ↑ Rygweda 10.121
- ↑ Hiranjagarbha. W: Georg Feuerstein: Joga - Encyklopedia. Maria Kużniak (tłum.). Wyd. 1. Poznań: Wydawnictwo BRAMA, 2004, s. 120. ISBN 83-914652-5-X.
- ↑ Linga-Matra. W: Georg Feuerstein: Joga - Encyklopedia. Maria Kużniak (tłum.). Wyd. 1. Poznań: Wydawnictwo BRAMA, 2004, s. 168,121. ISBN 83-914652-5-X.