Dewanagari (देवनागरी, z sanskr. Devanāgarī; deva „bóg” + nagari „gród, miasto”) – pismo alfabetyczno-sylabiczne, używane w północnych, zachodnich i środkowych Indiach do zapisu kilkunastu języków z grupy języków indoaryjskich, m.in. sanskrytu, hindi, marathi, nepali.

Rygweda, sanskrycki tekst pisany w dewanagari
Typowa klawiatura maszyny do pisania w hindi

Składa się z 46 znaków oraz ligatur. Zapis znaków jest poziomy, od strony lewej do prawej. Charakterystyczna dla niego jest pozioma linia (matra) nad każdą literą i ligaturą (oprócz znaków dha i bha, których linia jest niepełna). Dewanagari posiada także kilka znaków interpunkcyjnych oraz znaków o znaczeniu fonetycznym.

Rozwinęło się z brahmi, starszej formy pisma indyjskiego, którego najwcześniejsza postać znana jest z napisów cesarza Aśoki (poł. III w. p.n.e.). Najstarsze inskrypcje pochodzą z VII wieku.

Spółgłoski

edytuj
Zwarte Nosowe Sonorne Szczelinowe
Bezdźwięczne Dźwięczne
Nieprzydechowe Przydechowe Nieprzydechowe Przydechowe Bezdźwięczne Dźwięczne
Welarne ka kə kha kʰə ga ɡə gha ɡʱə ṅa ŋə ha ɦə
hə
Palatalne ca ə
tsə
cha ʰə
tsʰə
ja ə
dzə
jha ʱə
dzʱə
ña ɲə ya jə śa ɕə
ʃʲə
Retrofleksyjne ṭa ʈə ṭha ʈʰə ḍa ɖə ḍha ɖʱə ṇa ɳə ra ɹə
ɾə
ṣa ʂə
ʃə
Dentalne ta ə tha ʰə da ə dha ʱə na nə la lə sa sə
Labialne pa pə pha pʰə ba bə bha bʱə ma mə va ʋə
wə

Na końcu tabeli alfabetu umieszcza się dwie grupy innego charakteru, używane w sanskrycie wedyjskim, języku marathi i radżasthani.

Transliteracja Wymowa (IPA)
IAST ITRANS Sanskryt Hindi Marathi
ḷa La /ɭə/
क्ष kṣa kSha /kʂə/ /kʃə/
ज्ञ jña jña /ɲə/ /ɡjə/ /dnjə/
ITRANS IPA
क़ qa /qə/
ख़ Ka /xə/
ग़ Ga /ɢə/
ज़ za /zə/
फ़ fa /fə/
य़ Ya /ʒə/
ड़ .Da /ɽə/
ढ़ .Dha /ɽʱə/

Implozje sindhi podkreślone.

Implozyjne
Voiced
Welarne /ɠə/
Palatalne /ʄə/
Alweolarne /ɗə/
Labialne /ɓə/
Przykłady ligatur
1. Pionowy ukośnik ग्ल gla न्त nta स्क ska श्व śva त्त tta
2. Znak diakrytyczny r र्न rna न्र nra र्त rta त्र tra र्र rra
3. Połączenia
pod
द्ग dga द्घ dgha द्द dda द्ध ddha द्न dna
द्ब dba द्भ dbha द्म dma द्य dya द्व dva
क्त kta ह्ण ha ह्म hma ह्य hya ह्र hra
4. Podwójny ukośnik r ट्र ra ठ्र hra ड्र ra ढ्र hra ङ्र ra
5. Inne क्ष ka क्ष्म kma ज्ञ jña न्त्व ntva न्त्र्य ntrya
Ligatura z n jako drugim elementem
grupa-ka क्न kna ख्न khna ग्न gna घ्न ghna
grupa-ta त्न tna थ्न thna द्न dna ध्न dhna न्न nna
grupa-pa प्न pna फ्न phna ब्न bna भ्न bhna म्न mna
grupa-ya र्न rna ल्न lna व्न vna
grupa-va श्न śna ष्न na स्न sna ह्न hna
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Bibliografia

edytuj
  • Andrzej Gawroński: Podręcznik sanskrytu Kraków 1932, wznowienia Lublin 1978, 1985, Warszawa 2004: s. 2–5.
  • Georg Bühler: Podręcznik sanskrytu Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1977 (Tytuł oryginału: Leitfaden für den elementarcursus des Sanskrit, Wien 1927. Przekład i opracowanie Bolesław Baranowski): s. 17–27.

Linki zewnętrzne

edytuj