Homo sapiens fossilis
Człowiek z Cro-Magnon (łac. Homo sapiens fossilis); kromaniończyk – człowiek rozumny z górnego paleolitu, występujący w Europie między 43 tys. lat p.n.e. – 10 tys. lat p.n.e.
| ||
| Homo sapiens fossilis | ||
| Louis Lartet, 1868 | ||
| Okres istnienia: plejstocen | ||
 czaszka człowieka z Cro-Magnon Homo sapiens fossilis | ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ssaki | |
| Podgromada | łożyskowce | |
| Rząd | naczelne | |
| Podrząd | małpy właściwe | |
| Nadrodzina | małpy wąskonose | |
| Rodzina | człowiekowate | |
| Rodzaj | człowiek | |
| Gatunek | człowiek rozumny | |
| Podgatunek | człowiek z Cro-Magnon | |
Nazwa nawiązuje do miejsca odkrycia części szkieletów Homo sapiens, znalezionych w schronisku skalnym Abri de Cro-Magnon w Les Eyzies k. Dordogne, we Francji przez Louisa Larteta w roku 1868. Szczątki datowane były metodą rozpadu węgla aktywnego 14C, a wynik tych badań pozwolił określić wiek znaleziska na okres między 30 000 p.n.e. do 28 000 p.n.e.
OpisEdytuj
Człowieka z Cro-Magnon jako jeden z podgatunków Homo sapiens uważa się za anatomicznie identycznego z człowiekiem współczesnym.
Podgatunek ten wyodrębnił się około 43 tys. lat temu w czasach ostatniego zlodowacenia tzw. bałtyckiego, w górnym plejstocenie w okresie zimnym, w fazie środkowej (Würm) na Bałkanach lub na terenie dzisiejszych Czech. W ciągu kilku tysięcy lat kromaniończycy rozprzestrzenili się w całej Europie.
Podgatunek ten charakteryzował się wysokim wzrostem ok. 180 cm i pojemnością mózgoczaszki dochodzącą do 1600 cm³. Szeroka twarz z wystającym nosem nie wykazuje cech odróżniających od współczesnej białej odmiany człowieka[1].
Znaleziska wykazują, że kromaniończycy jako pierwsi wykonywali przedmioty ozdobne, m.in. figurki kobiece znane dziś pod określeniem paleolitycznej Wenus, wypalali z gliny figurki terakotowe. Kromaniończyk był również autorem malarstwa jaskiniowego, grzebał zmarłych oraz pierwszy tworzył trwałe domostwa. Uważa się, że jedną z przyczyn tego wszechstronniejszego rozwoju obok warunków klimatycznych było ustabilizowanie się gatunku Homo sapiens o cechach zbliżonych do współczesnego człowieka oraz okoliczność, iż na skutek zaistnienia lepszych warunków do kontaktów między poszczególnymi grupami dochodziło do krzyżowania się w obrębie różnych grup (egzogamia) co mogło w efekcie wzmocnić biologicznie ten gatunek.
Na terenie Polski ślady działalności kromaniończyków reprezentują kultury archeologiczne z terenów Małopolski i Śląska. Najstarszą jest późna kultura mustierska, po której nastąpiły jerzmanowicka, oryniacka oraz kultura sielecka.
Bezpośrednią kontynuatorką tych kultur jest na terenie Polski kultura hamburska oraz kultura magdaleńska.
Trwają spory, czy kromaniończycy mogli się krzyżować ze współczesnymi sobie neandertalczykami. Analiza zmienności mitochondrialnego DNA człowieka współczesnego i porównanie jej z sekwencjami mtDNA neandertalczyków wskazuje, że współczesne populacje ludzkie nie zawierają genów neandertalczyka. To wskazuje, że neandertalczyk był osobnym, rozumnym gatunkiem ludzkim, lecz nie stanowi dowodu rozstrzygającego (mtDNA są przekazywane wyłącznie w linii żeńskiej)[2].
Porównanie materiału genetycznego obu gatunków wykazuje różnice w zaledwie ułamku procenta[3]. Jednocześnie stwierdzono istotne różnice genetyczne pomiędzy samymi neandertalczykami. Odkrycia w Portugalii (Lagar Velho), Rumunii (Pestera cu Oase) i na Morawach (Mladec) sugerują, że mogło dochodzić do krzyżowania się H. neanderthalensis i H. sapiens. Na tej podstawie wysunięto hipotezę o możliwości wchłonięcia neandertalczyków do populacji współczesnego człowieka.
Badania genetyczneEdytuj
Obecnie genetycy uważają, że to nosiciele materiału genetycznego DNA (mtDNA) haplogrupy U5 – Urszula (jednej z tzw. Siedmiu córek Ewy [1]) byli tymi pierwszymi, którzy zaludnili Europę około 40 000 lat temu, podczas gdy pozostałe występujące mtDNA oraz chromosomy-Y powstawały daleko na wschodzie kontynentu. Genetycy przypuszczają również, że właściwa haplogrupa U5 powstała na obszarach pomiędzy dzisiejszą Turcją oraz Ukrainą, ewentualnie w Grecji lub w Macedonii.
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ Michel Brézillon, Encyklopedia kultur pradziejowych, WAiF, Warszawa, 1981, ISBN 83-221-0143-0, s.51
- ↑ Serre et al. (2004) No Evidence of Neandertal mtDNA Contribution to Early Modern Humans. PLoS Biol 2(3): e57 (en)
- ↑ Scientists decode Neanderthal genes
BibliografiaEdytuj
- Josef Wolf i Zdeněk Burian: Pradzieje człowieka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982. ISBN 83-09-00536-9.