Józef Mączka

poeta polski, żołnierz Legionów Piłsudskiego

Józef Mieczysław Mączka (ur. 2 czerwca 1888 w Zaleszanach, zm. na początku września[a] 1918 w Paszkowskiej Stanicy k. Jekaterynodaru) – polski żołnierz, porucznik, poeta legionowy. Kawaler Orderu Virtuti Militari.

Józef Mączka
Ilustracja
porucznik porucznik
Data i miejsce urodzenia

2 czerwca 1888
Zaleszany, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

pocz. września 1918
Paszkowska Stanica, Kubań

Przebieg służby
Lata służby

1914–1918

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Armia Imperium Rosyjskiego

Formacja

Legiony Polskie
Polski Korpus Posiłkowy
II Korpus Polski w Rosji
Polska Organizacja Wojskowa

Jednostki

2 Szwadron Jazdy Legionów
2 Pułk Ułanów Legionów Polskich
4 Dywizja Strzelców Polskich (WP na Wschodzie)

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Walecznych (1920–1941) Krzyż Niepodległości
Grób Józefa Mączki na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach
Józef Mączka
Józef Mączka na pocztówce

Życiorys

edytuj

Był synem Heleny z domu Ambroziewicz i Franciszka Mączki, który jako kilkunastoletni chłopak wziął udział w powstaniu styczniowym. Miał brata Władysława (ur. 1890, także legionista, potem oficer Wojska Polskiego), który został mężem Marii Iwańczyk (jej siostrą była Anna, po mężu Przystasz, matka Zbigniewa, Mieczysława i Danuty Przystaszów)[1][2].

Józef Mączka uczył się w szkole ludowej w Oleszycach, następnie w C. K. V Gimnazjum we Lwowie, C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku, gdzie w 1903 ukończył V klasę[3][4], a od 1905 w gimnazjum w Rzeszowie, gdzie w 1907 zdał egzamin dojrzałości. Następnie został studentem Wydziału Inżynierskiego Politechniki Lwowskiej. Równocześnie z nauką pracował zarobkowo jako urzędnik w dyrekcji kolei.

W 1913 został członkiem Związku Strzeleckiego. W 1914 został chrzestnym ojcem Mieczysława Przystasza[1][2]. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 wstąpił do Legionów Polskich i został przydzielony do 2 szwadronu jazdy Legionów, dowodzonym przez Zbigniewa Dunin-Wąsowicza. Służył w nim do września 1914. W momencie wyjazdu na front pluton, w którym służył Mączka został przeniesiony do Komendy Legionów, stanowiąc jej pluton sztabowy. W plutonie tym Józef Mączka przeszedł cały szlak legionowy. Brał udział w kampaniach karpackich i bukowińskiej. 23 sierpnia 1915 awansował do stopnia chorążego kawalerii a 1 listopada 1916 został awansowany do stopnia podporucznika. Po kryzysie przysięgowym służył w Polskim Korpusie Posiłkowym. Od 1 stycznia 1917 był żołnierzem w 2 pułku ułanów Legionów Polskich, uzyskując awans do stopnia porucznika.

Po przejściu II Brygady przez front pod Rarańczą, w lutym 1918 Józef Mączka został internowany przez Austriaków w Synowódzku. 28 lutego w przebraniu kolejarza uciekł z obozu i 20 marca został żołnierzem II Korpusu Polskiego gen. Józefa Hallera. W bitwie pod Kaniowem dostał się do niemieckiej niewoli. Jednak uciekł i rozpoczął pracę w Polskiej Organizacji Wojskowej w jej Komendzie Naczelnej nr 3, obejmującej teren Ukrainy. Zajmował się przerzutem rozbitków z Legionów Polskich na Kubań do dywizji gen. Żeligowskiego. Później sam został żołnierzem tej dywizji w grupie płk. Zielińskiego.

6 września 1918 por. Józef Mączka zmarł na cholerę w Paszkowskiej Stanicy koło Jekaterynodaru. Za udział w walkach Legionów i pracę w Polskiej Organizacji Wojskowej, porucznik Józef Mączka został odznaczony Orderem Virtuti Militari (nr 7694) oraz Krzyżem Walecznych i Krzyżem Niepodległości. W listopadzie 1933 roku jego prochy zostały sprowadzone do kraju[5] i pochowane w kwaterze legionowej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie[5] (kwatera A5-pomnik-1)[6].

Twórczość

edytuj

Józef Mączka był również znanym, najwybitniejszym poetą legionowym. W 1917 wydał tomik poezji „Starym szlakiem”, który miał jeszcze trzy wydania w okresie międzywojennym. Znanymi wierszami jego autorstwa, nauczanymi i deklamowanymi przez uczniów gimnazjalnych były m.in. Starym szlakiem, Przysięga, Droga Legionów, Ułańskie czako, Kiedyś, Rotmistrzowej sławie (poświęcony dowódcy szarży pod Rokitną, którym był rtm. Zbigniew Dunin-Wąsowicz)[7]. Po upadku PRL opublikowano antologię wierszy legionowych z licznymi wierszami Mączki[8] („Wstań Polsko moja” (red. Kajtoch J.), PAIR MYJAKPRESS, Sandomierz 1997, ISBN 83-86436-41-7), a w 2009 r. wznowiono tom jego poezji z 1917, zamieszczając też w nim sześć nigdy wcześniej nie drukowanych utworów Mączki[8] („Starym szlakiem i inne wiersze”, Universitas, Kraków 2009, ISBN 978-83-242-0869-2, wyd. elektroniczne: ISBN 978-83-242-1010-7).

Na Wigilię 1914 roku Józef Mączka skomponował kolędę dla Komendy Legionów:

W dzień Bożego Narodzenia

W dzień Bożego Narodzenia
Radość wszelkiego stworzenia,
Dziś w Legionach wielkie święto:
Ofensywę rozpoczęto,
Rozpoczęto.

Pan jenerał[9] przodem jedzie,
Do ataku sam nas wiedzie,
A Zagórski[10] robi plany,
Już trzy noce niewyspany,
Niewyspany.

Jakubowski[11] mu pomaga,
(W sztabie wielka to powaga),
A Wyrostek[12] i Dzwonkowski[13]
Też niemało mają troski,
Mają troski.

Merwin[14], co był redaktorem,
Teraz już żołnierza wzorem:
W kąt nożyce i gazety,
Jeździ z nami na wedety,
Na wedety.

Pułkownika Wiszka[15] głowa
Wszystkich nas tu cudem chowa:
Gdyby nie on ― już by cała
Polska głodem przymierała,
Przymierała.

Pan Krasicki[16] ułan chwacki
Zamaszysty i junacki,
I Brzeziński[17] rotmistrz klawy
Do szablicy i zabawy.

Durski z buzią jak panienka
Żadnej bitwy się nie lęka,
I Łepkowski chociaż młody
Rżnie do ognia jak do wody.

Już Drewnowski z drutów zwojem
Jedzie z całym swym konwojem,
Gdy tam w linii coś się psuje
On wnet wszystko podrutuje.

Migurskiego telefony
Sieją strach na wszystkie strony
A Grzybowski wszystkim znany
Wiezie list do ukochanej.

Panie Jezu, Dziecię Małe,
Dajże nam zwycięstwo, chwałę,
Niech w żołnierskiej tej kolędzie
Chwała Tobie wieczna będzie,
Wieczna będzie

Odniesienia

edytuj
  • W połowie 1938 Bolesław Lewicki uzyskał tytuł naukowy doktora filozofii na podstawie pracy pt. Poeta i Legiony, dotyczącej twórczości Józefa Mączki[18].
  • W 1958 ukazała się publikacja pt. Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888-1958, do której władze cenzorskie PRL odrzuciły artykuł autorstwa Józefa Stachowicza o Józefie Mączce[19].
  • W 2018 roku folk rockowy zespół Łubu Dubu z Głogowa Małopolskiego nagrał płytę pod tytułem Mączka, na której znajdują się utwory z wierszami Józefa Mączki[20].

Ordery i odznaczenia

edytuj
  1. Jedno ze źródeł podało dzień śmierci 9 września, autorzy książki O kawalerii polskiej XX wieku wskazali 2 lub 6 września, zaś Eligiusz Tomkowiak i również Bogusław Polak podali datę 5 września.

Przypisy

edytuj
  1. a b Listy 2000 ↓, s. 21.
  2. a b Jedno 2001 ↓, s. 9.
  3. 22. Sprawozdanie Dyrektora C.K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1902/1903. Sanok: 1903, s. 51.
  4. Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. Errata.
  5. a b O kawalerii polskiej XX wieku s. 26.
  6. Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  7. Józef Stachowicz: Miniony czas. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994, s. 45. ISBN 83-901827-1-8.
  8. a b Gałęzowski M., 2022: Ułan – poeta Żelaznej Brygady. Historia Do Rzeczy, nr 10 (116): 56-59.
  9. Karol Durski-Trzaska.
  10. Włodzimierz Zagórski-Ostoja.
  11. Jan Skorobohaty-Jakubowski.
  12. Michał Wyrostek – dr, adwokat, członek PPSD, szef kancelarii sztabowej Komendy Legionów (ewidencja), pracownik Krajowego Inspektoratu Zaciągu.
  13. Zygmunt Dzwonkowski.
  14. Bertold Merwin (właściwie Baruch Menkes; 1879–1946) – nauczyciel, publicysta, literat, ppłk WP, dziennikarz, redaktor; od września 1914 r. w Legionach, przydzielony do Komendy Legionów, pracownik Krajowego Inspektoratu Zaciągu, później Dowództwa Ośrodka Uzupełnień PKP, internowany w obozie Dulfalva, publikował prace i artykuły poświęcone Legionom, szczególnie II Brygadzie: Legiony w Karpatach (1915), Legiony w boju (1916), Z życia w Legionach (1918), Z Dulfalvy do Tagliamento (1918).
  15. Wacław Wiszka – płk austriacki przydzielony do Komendy Legionów jako nadintendent, złośliwie nazywany „Wischka”.
  16. August Krasicki.
  17. Jan Dunin-Brzeziński.
  18. Promocja na Uniwersytecie J. K. we Lwowie. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 145 z 1 lipca 1938. 
  19. Józef Stachowicz: Miniony czas. Kraków: Księgarnia Akademicka, 1994, s. 240. ISBN 83-901827-1-8.
  20. Mączka – YouTube [online], YouTube [dostęp 2019-09-10] (pol.).
  21. a b Polak (red.) 1993 ↓, s. 135.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj