Józef Zwierzycki
Józef Zwierzycki (ur. 12 marca 1888 w Krobi, zm. 1 maja 1961 we Wrocławiu) – polski geolog, profesor, badacz Archipelagu Malajskiego i Nowej Gwinei.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| profesor nauk geologicznych | |
| Alma Mater | |
| Doktorat | |
| Profesura | |
| Uczelnia |
Uniwersytet Jagielloński |
| Odznaczenia | |
  
| |
Młodość i edukacja edytuj
Urodził się 12 marca 1888 w Krobi w rodzinie kultywującej tradycje patriotyczne. W Krobi ukończył 8-klasową szkołę powszechną (niemiecką) w 1902. Naukę kontynuował w progimnazjum w Trzemesznie (1902-1906) oraz w gimnazjum staroklasycznym w Gnieźnie (Kaiser Wilhelm Schule zu Gnesen), gdzie zdał maturę w 1909. W Trzemesznie działał w Towarzystwie Tomasza Zana. Od 1909 studiował jednocześnie na Akademii Górniczej w Berlinie (górnictwo) i na Uniwersytecie Berlińskim im. Aleksandra von Humboldta (geologię). 14 października 1913 obronił pracę na uniwersytecie (Fauna głowonogów w pokładach Tendaguru w Afryce Wschodniej) i uzyskał za nią tytuł doktora filozofii w dziedzinie geologii, a 23 stycznia 1914 otrzymał dyplom inżyniera górniczego na Akademii Górniczej.
Indie Holenderskie edytuj
W marcu 1914 zgłosił się w Hadze (Holandia) u Ministra Kolonii i z dniem 1 maja 1914 został urzędnikiem holenderskim w służbie Indii Holenderskich. Przyjął posadę eksploratora Holenderskiej Służby Geologicznej w Indiach Holenderskich. Spędził tu 24 lata (do 1938). W tym czasie przeszedł wszystkie szczeble hierarchii służbowej, aż do dyrektora Holenderskiej Służby Geologicznej w Indiach Holenderskich (1933-1938). Opracował 50 prac naukowych, w tym szereg podstawowych map geologicznych. Prowadził badania na Sumatrze, Jawie, Celebes, Borneo, Nowej Gwinei i na innych wyspach. Głównym tematem jego prac było poszukiwanie i eksploatacja ropy naftowej, ale zajmował się także złożami cyny, srebra i złota oraz węgla. Zyskał rozgłos w świecie naukowym. W latach 1930-1933 był profesorem Politechniki w Bandungu, gdzie wykładał geologię dla inżynierów. W 1936 otrzymał od polskiego rządu Złoty Krzyż Zasługi za pomoc w organizacji i działalności polskiego konsulatu. Królowa holenderska Wilhemina 9 lutego 1938 odznaczyła Józefa Zwierzyckiego Krzyżem Oficerskim Orderu Oranje-Nassau. Tego samego roku powrócił do Polski.
Powrót do kraju i lata okupacji edytuj
Został kierownikiem Wydziału Nafty i Soli w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie. Badał polskie złoża soli kamiennej i potasowej, tereny naftowe i gazowe. Był konsultantem i rzeczoznawcą Ministerstwa Przemysłu i Handlu oraz Wyższego Urzędu Górniczego. II wojna światowa zastała go w stolicy, gdzie na polecenie dyrektora Karola Bohdanowicza pospiesznie zabezpieczał mienie i archiwum Państwowego Instytutu Geologicznego. Został aresztowany nocą z 28 na 29 kwietnia 1941 roku i osadzony na Pawiaku. Później przewieziono go do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau, gdzie przebywał do 3 lipca 1942. Stamtąd został przeniesiony do Niemiec i od tej pory, jako więzień polityczny, pełnił funkcję tłumacza w Niemieckiej Służbie Geologicznej (Reichsamt für Bodenforschung). Wysłany pod eskortą do Warszawy w końcu lipca 1944, uciekł w Krakowie, gdzie ukrywał się aż do stycznia 1945. Od razu po wyzwoleniu Krakowa zaczął wykładać wulkanologię na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie geologię naftową na Akademii Górniczej.
Wrocław i Dolny Śląsk edytuj
Po zakończeniu wojny pracował i odnawiał Uniwersytet Wrocławski, gdzie był jednym z twórców Instytutu Nauk Geologicznych, a jednocześnie wykładał na krakowskiej AGH. Zajmował się badaniem geologii Ziem Odzyskanych. W 1948 został profesorem zwyczajnym. Jego uczniami byli między innymi Józef Kłapciński i Tadeusz Gunia[1].
Wysunął koncepcję występowania złóż miedzi na obszarze przedsudeckim. Na naradzie Centralnego Urzędu Geologicznego 16 i 17 lipca 1954 zaproponował rozpoczęcie wierceń w tych okolicach. Jak się okazało, teza postawiona przez profesora Zwierzyckiego była trafna. Złoża miedzi odkrył koło Lubina Jan Wyżykowski z Instytutu Geologicznego w Warszawie i jako pierwszy je udokumentował. 22 lipca 1959 nadano mu Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski.
Józef Zwierzycki został pochowany na cmentarzu św. Wawrzyńca we Wrocławiu. Pośmiertnie otrzymał zespołową Nagrodę Państwową I stopnia.
Był członkiem m.in. Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Polskiego Towarzystwa Geograficznego i Polskiego Towarzystwa Przyrodniczego im. M. Kopernika.
Upamiętnienie Józefa Zwierzyckiego edytuj
Od nazwiska geologa nazwano plejstoceńskiego tygrysa szablozębnego z Jawy – Hemimachairodus zwierzyckii[2] (początkowo nazwa brzmiała Machairodus zwierzyckii). Jego imieniem nazwano też ww. szkołę w Krobi, a we Wrocławiu Bulwar Józefa Zwierzyckiego, przy Instytucie Nauk Geologicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, w którym wykładał po powrocie do Polski. W tymże instytucie znajduje się sala wykładowa jego imienia (Cybulskiego 30).
15 maja 1982 szkoła podstawowa w Krobi przyjęła imię profesora. Rozpoczęła ona współpracę, trwającą do dziś, z Instytutem Nauk Geologicznych we Wrocławiu, w którym pracował Józef Zwierzycki. Utworzono szkolną izbę pamięci, gdzie prezentowane są eksponaty związane z życiem i pracą patrona. Najlepsi uczniowie szkoły otrzymują odznaki z wizerunkiem geologa, a osoby zasłużone i zaangażowane w jej życie wyróżnia się tzw. Medalem Zwierzyckiego.
W grudniu 2021 r. Ambasada RP w Dżakarcie wydała komiks w języku indonezyjskim prezentujący życiorys prof. Józefa Zwierzyckiego[3]. W styczniu 2022 r. odbyła się promocja komiksu w Indonezji[4]. Komiks przedstawia postać prof. Zwierzyckiego od urodzenia, poprzez prace w Holenderskich Indiach Wschodnich, losy w czasie II wojny światowej, a także prace na Dolnym Śląsku[5].
W dniu 22 września 2022 r. w Muzeum Geologicznym w Bandungu, w Jawie Zachodniej została odsłonięta tablica pamiątkowa prof. Józefa Zwierzyckiego[6]. Tablica została odsłonięta przez przebywającą w Indonezji delegację Parlamentarzystów RP[7].
W 2022 r. została wydane IV tomowa publikacja pt. "Pioneers and Milestones of Indonesian Geology (~1820-1960s)". Autorem publikacji jest holenderski naukowiec Han Van Gorsel. Publikacja została wydana przez ITB Press w Bandungu. W II tomie znajduje się obszerny rozdział poświęcony prof. Józefowi Zwierzyckiemu[8].
W dniu 14 czerwca 2023 r. odbyła się w Lubinie konferencja naukowa „Odkrywcy Polskiej Miedzi”[9]. Podczas konferencji przedstawione zostały wystąpienia opisujące postać profesora Zwierzyckiego, w tym Anna Górecka-Nowak (Uniwersytet Wrocławski) – Profesor Józef Zwierzycki – autor koncepcji występowania rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej, Alina Chrząstek (Uniwersytet Wrocławski) – Działalność naukowa oraz zawodowa Józefa Zwierzyckiego we Wschodnich Indiach Holenderskich (1914-1938), Jolanta Szczebak – Mało znane aspekty ratowania pamięci o prof. Józefie Zwierzyckim.
Przypisy edytuj
- ↑ Michał Sachanbiński, Nauki geologiczne, [w:] Wrocławskie środowisko akademickie – Twórcy i ich uczniowie 1945–2005, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2007, s. 433–439, ISBN 978-83-04-04823-2.
- ↑ Christine Hertler Rebekka Volmer: Assessing prey competition in fossil carnivore communities — a scenario for prey competition and its evolutionary consequences for tigers in Pleistocene Java. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, Volume 257, Issues 1-2, 7 January 2008, Pages 67-80
- ↑ Wrocławski naukowiec bohaterem komiksu wydanego w Indonezji [online], Wroclaw.pl, 26 października 2023 [dostęp 2023-10-26] (pol.).
- ↑ Journey of Legendary Polish Geologist Told in Indonesian Comic Book [online], Jakarta Globe [dostęp 2023-10-26].
- ↑ https://twitter.com/pldiindonesia/status/1467757153469415425?s=46
- ↑ Pembukaan Pameran Jejak Geologi Polandia dan Pembukaan Peringatan Prof. Jozef Zwierzycki [online], museum.geologi.esdm.go.id [dostęp 2023-10-26] (indonez.).
- ↑ [The unveiling...] [online], X (formerly Twitter) [dostęp 2023-10-26] (ang.).
- ↑ https://vangorselslist.com/pdf/Pioneers_samples_vol_2_feb2022_van_gorsel.pdf
- ↑ Konferencja Naukowa “Odkrywcy Polskiej Miedzi” – Uczelnia Jana Wyżykowskiego [online], ujw.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
Bibliografia edytuj
- Dane o J. Zwierzyckim na stronie szkoły podstawowej jego imienia [1]
- Urbański K., 1988, Życie i działalność naukowa profesora Józefa Zwierzyckiego /do roku 1945/, W: Tadeusz Gunia (red.), 1988, Wybrane zagadnienia geologii złóż Polski Zachodniej, Materiały Konferencji Naukowej w 100-lecie urodzin prof. dr inż. Józefa Zwierzyckiego, Wrocław 6-7 maja 1988, Uniwersytet Wrocławski im. B. Bieruta, Instytut Nauk Geologicznych, KGHM w Lubinie, Towarzystwo Miłośników Ziemi Lubińskiej.
- Rydzewski A., 1996, Odkrycie złoża Lubin-Sieroszowice – wspomnienia o współpracy z Janem Wyżykowskim. Wiadomości Państwowego Instytutu Geologicznego, nr 11, listopad 1996.
- Rydzewski A., 2002, Jan Wyżykowski. Wiadomości Państwowego Instytutu Geologicznego, nr 3.
- Rydzewski A., 2007, Historia odkrycia złoża miedzi Lubin-Sieroszowice. W: S. Oszczepalski (red.nauk.), 2007, Geologiczne, gospodarcze i społeczne znaczenie odkrycia złoża rud miedzi. Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego nr 423, s. 7-10, Warszawa.