Język malajski betawi
Język malajski betawi lub język betawi[1] – rodzimy język ludu Betawi, zamieszkującego stolicę Indonezji – Dżakartę[1].
| Obszar | |||
|---|---|---|---|
| Liczba mówiących |
5 mln (2000)[1] | ||
| Pismo/alfabet | |||
| Klasyfikacja genetyczna | |||
|
bliżej nieustalona, kreolski na bazie malajskiego lub jeden z języków (dialektów) malajskich | |||
| Status oficjalny | |||
| Ethnologue | 6b zagrożony↗ | ||
| Kody języka | |||
| ISO 639-3 | bew | ||
| IETF | bew | ||
| Glottolog | beta1252 | ||
| Ethnologue | bew | ||
| BPS | 0082 5 | ||
| WALS | meb | ||
| Występowanie | |||
 Języki Jawy i okolic. Malajski betawi oznaczony na niebiesko. | |||
| W Wikipedii | |||
| |||
| Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. | |||
Stanowi pochodną języka malajskiego, przy czym jego stosunek do innych odmian tego języka pozostaje niejasny. Bywa klasyfikowany jako język kreolski oparty na malajskim (np. przez Ethnologue)[1] bądź też jako dialekt tego języka[2][3]. Według danych spisu powszechnego z 2000 roku posługuje się nim ok. 5 mln osób. Dokładne określenie liczby użytkowników jest niemożliwe ze względu na bliżej nieokreśloną definicję etniczną i kulturową pojęcia Betawi[1].
Uważa się, że jest zagrożony wymarciem[4]. Jego użytkownicy tworzą w Dżakarcie niewielką mniejszość[5][6]. Nie służy jako środek szerszej komunikacji poza społecznością Betawi[7].
Rozwinął się w połowie XIX wieku i wykazuje odrębność od pozostałych odmian języka malajskiego. Jest słabo zrozumiały dla tych użytkowników języka indonezyjskiego, którzy nie mieli z nim wcześniejszej styczności[1]. Do charakterystycznych jego cech należą: zastąpienie cząstek -a i -ah na końcu wyrazów głoską è, redukcja pierwotnej morfologii malajskiej, wykorzystanie elementów morfologii jawajskiej i balijskiej, obecność zaimków wywodzących się z chińskiego dialektu hokkien (1. i 2. os.), obfitość pożyczek słownikowych z innych języków (jawajskiego, sundajskiego, balijskiego, holenderskiego, portugalskiego i chińskiego)[6]. Standardowym afiksom czasownikowym -kan i -i odpowiada pojedynczy sufiks -in, jest to cecha zaczerpnięta z języka balijskiego[8][9]. Wpływy jawajskie w betawi są silnie zaznaczone i sięgają aspektów składni, morfologii, fonologii i leksyki; wiele tych elementów zostało zaczerpniętych przez potoczny język stolicy[10]. Mimo to istnieją duże różnice słownikowe między betawi a dżakarckim indonezyjskim[11].
Lokalnie jest określany różnymi nazwami, wśród których są m.in.: bahasa Melayu („język malajski”), bahasa Jakarta („język dżakarcki”), bahasa Betawi („język betawi”), Melayu Kasar („niekulturalny malajski”), Melayu Dèsa („wiejski malajski”)[12]. Inne odnotowane nazwy to: Melayu Betawi („malajski betawi”), Melayu Jakarte/Jakarta („malajski dżakarcki”)[1][12], Omong Djakarta („mowa dżakarcka”)[13].
Według jednej z propozycji (B. Nothofer) malajski betawi jest spokrewniony z malajskim wyspy Bangka, który miałby być dla niego językiem źródłowym[14][15]. Niemniej mnogość zapożyczeń z różnych źródeł utrudnia badanie historii i związków zewnętrznych tego języka[16].
Jest prekursorem dżakarckiej odmiany języka indonezyjskiego (Colloquial Jakarta Indonesian)[3]. Pozostaje jednak wobec niej odrębny, przy czym osoby z zewnątrz nie zawsze czynią rozróżnienie między tymi odmianami[17]. Niektóre jego cechy przedostały się do języka mieszkańców stolicy, a za jego pośrednictwem do mowy potocznej innych miast Indonezji[18]. Badacze wskazują na brak wyraźnej granicy między językiem malajskim betawi a potocznym dialektem dżakarckim[3][4] – oba byty językowe funkcjonują w ramach kontinuum, w którym mieści się także standardowy język indonezyjski[4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g M. Paul Lewis, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Betawi, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 19, Dallas: SIL International, 2016 [dostęp 2020-06-20] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-11] (ang.).
- ↑ Uri Tadmor, On the Origin of the Betawi and their Language [online], The Seventeenth International Symposium On Malay/Indonesian Linguistics (ISMIL 17), 2013 [dostęp 2024-07-01] (ang.).
- ↑ a b c Kozok 2016 ↓, s. 15.
- ↑ a b c Conners, Bowden i Gil 2015 ↓, s. 941.
- ↑ Gil 2010 ↓, s. 148.
- ↑ a b Adelaar i in. 1996 ↓, s. 678.
- ↑ Grijns 1991 ↓, s. 35.
- ↑ Adelaar 1984 ↓, s. 407.
- ↑ Sneddon 2003 ↓, s. 154.
- ↑ Poedjosoedarmo 1982 ↓, s. 8.
- ↑ Grijns 1991 ↓, s. 20–22.
- ↑ a b Grijns 1991 ↓, s. 23.
- ↑ Ikranegara 1980 ↓, s. 3.
- ↑ Nothofer 1995 ↓, s. 95.
- ↑ Tadmor 2007 ↓, s. 222.
- ↑ Nothofer 1995 ↓, s. 94, 95.
- ↑ Sneddon 2003 ↓, s. 154–155.
- ↑ Adelaar 2000 ↓, s. 237.
Bibliografia
edytuj- K. Alexander Adelaar. Some proto-Malayic affixes. „Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde”. 140 (4), s. 402–421, 1984. DOI: 10.1163/22134379-90003406. ISSN 0006-2294. OCLC 5672478359. JSTOR: 27863614. (ang.).
- K. Alexander Adelaar, David J. Prentice, Cornells D. Grijns, Hein Steinhauer, Aone van Engelenhoven: Malay: its history, role and spread. W: Stephen A. Wurm, Peter Mühlhäusler, Darrell T. Tryon (red.): Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Berlin: Walter de Gruyter, 1996, s. 673–693, seria: Trends in Linguistics. Documentation 13. DOI: 10.1515/9783110819724.2.673. ISBN 978-3-11-081972-4. OCLC 1013949454. (ang.).
- K. Alexander Adelaar. Malay : A short history. „Oriente Moderno”. 19 (80) (2), s. 225–242, 2000. DOI: 10.1163/22138617-08002002. ISSN 0030-5472. OCLC 7991883864. JSTOR: 25817713. (ang.).
- Thomas Conners, John Bowden, David Gil: Valency classes in Jakarta Indonesian. W: Andrej Malchukov, Bernard Comrie (red.): Valency Classes in the World’s Languages. T. 2: Case Studies from Austronesia, the Pacific, the Americas, and Theoretical Outlook. Berlin: Walter de Gruyter, 2015, s. 941–986, seria: Comparative Handbooks of Linguistics 1/2. DOI: 10.1515/9783110429343-003. ISBN 978-3-11-042934-3. OCLC 930445558. (ang.).
- David Gil: The acquisition of syntactic categories in Jakarta Indonesian. W: Umberto Ansaldo, Jan Don, Roland Pfau (red.): Parts of Speech: Empirical and Theoretical Advances. Amsterdam: John Benjamins Publishing, 2010, s. 135–167, seria: Benjamins Current Topics 25. DOI: 10.1075/bct.25.07gil. ISBN 978-90-272-2255-8. OCLC 673674244. (ang.).
- C. D. Grijns: Jakarta Malay: A Multidimensional Approach to Spatial Variation. Cz. I. Leiden: KITLV Press, 1991, seria: Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde 149. DOI: 10.1163/9789004490932. ISBN 978-90-04-49093-2. ISBN 978-90-67-18034-4. OCLC 27186420. (ang.).
- Kay Ikranegara: Melayu Betawi Grammar. Jakarta: Badan Penyelenggara Seri NUSA, Universitas Atma Jaya, 1980, seria: NUSA: Linguistic studies in Indonesian and languages in Indonesia 9. OCLC 781399898. [dostęp 2023-11-13]. (ang.).
- Uli Kozok: Indonesian Native Speakers – Myth and Reality. 2016. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-19)]. (ang.).
- Bernd Nothofer. The History of Jakarta Malay. „Oceanic Linguistics”. 34 (1), s. 87–97, 1995. DOI: 10.2307/3623113. ISSN 0029-8115. OCLC 6015460624. JSTOR: 3623113. (ang.).
- Soepomo Poedjosoedarmo: Javanese Influence on Indonesian. Canberra: Department of Linguistics, Research School of Pacific Studies, Australian National University, 1982, seria: Pacific Linguistics D-38, Materials in languages of Indonesia 7. DOI: 10.15144/PL-D38. ISBN 0-85883-261-5. OCLC 10256072. [dostęp 2023-11-13]. (ang.).
- James Neil Sneddon: The Indonesian Language: Its History and Role in Modern Society. Sydney: University of New South Wales Press, 2003. ISBN 0-86840-598-1. OCLC 54106302. (ang.).
- Uri Tadmor: Kontroversi asal-usul bahasa Melayu-Indonesia. W: Yassir Nasanius (red.): PELBBA 18: Pertemuan Linguistik Pusat Kajian Bahasa dan Budaya Atma Jaya Kedelapan Belas. Jakarta: Yayasan Obor Indonesia, 2007, s. 195–232. ISBN 978-979-461-673-4. OCLC 254961104. (indonez.).