Język malajski

język austronezyjski

Język malajski (malajski bahasa Melayu, بهاس ملايو) – język austronezyjski używany w różnych zakątkach Azji Południowo-Wschodniej. Jest językiem macierzystym Malajów zamieszkujących Półwysep Malajski i pewne regiony Sumatry. Funkcjonuje także jako język wehikularny w całym regionie Nusantary[4]. Jest językiem urzędowym Malezji[5], Indonezji i Brunei[2][3], jednym z czterech języków urzędowych Singapuru[2], a w Timorze Wschodnim pełni funkcję języka roboczego[6]. Łącznie posługuje się nim szacunkowo 200–250 mln ludzi (2009)[1].

bahasa Melayu
بهاس ملايو
Obszar Malezja, Brunei, Filipiny, Singapur, Tajlandia, Indonezja i inne
Liczba mówiących ok. 200–250 mln (2009)[1]
Pismo/alfabet łacińskie, arabskie
Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy  Malezja (zwany również malezyjskim)
 Indonezja (jako język indonezyjski)[2][3]
 Brunei
 Singapur
Organ regulujący Dewan Bahasa dan Pustaka
Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei
Badan Pengembangan Bahasa dan Perbukuan
Kody języka
ISO 639-1 ms
ISO 639-2 msa/may
Kod ISO 639-3↗ msa
IETF ms
Glottolog indo1326, mala1546
Ethnologue msa
GOST 7.75–97 маз 420
BPS 0030 3
SIL MLI
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku malajskim
Słownik języka malajskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Forma języka malajskiego zaadaptowana przez Malezję nazywa się oficjalnie bahasa Malaysia (język malezyjski)[7], natomiast w Singapurze i Brunei język jest znany wyłącznie pod nazwą bahasa Melayu (język malajski)[8]. Język malajski został ponadto zaadaptowany do roli języka urzędowego przez Indonezję w momencie uzyskania niepodległości, a jego miejscowy wariant otrzymał nazwę bahasa Indonesia (język indonezyjski)[9][10]. Na terenie Indonezji wykształciły się także liczne dialekty i odmiany miejscowe[11], w tym szereg języków kreolskich – należą do nich m.in.: malajski ternate, manado, amboński[12]. Najbardziej rozpowszechnioną odmianą języka malajskiego jest standardowy indonezyjski, szeroko przyjęty w Indonezji[13].

W lingwistyce funkcjonuje pojęcie języków malajskich, które oprócz języka malajskiego obejmuje szereg innych blisko spokrewnionych języków austronezyjskich. Na gruncie językoznawstwa nie wypracowano precyzyjnego rozróżnienia między językami malajskimi (odrębnymi językami austronezyjskimi) a odmiennymi dialektami języka malajskiego właściwego[14]. Standard ISO 639-3 odnotowuje istnienie tzw. makrojęzyka malajskiego (msa), w ramach którego grupuje szereg powiązanych języków malajskich[15]

PiśmiennictwoEdytuj

Najstarsza znana kamienna inskrypcja w języku staromalajskim została znaleziona na wyspie Sumatra. Zapis sporządzono w wariancie pisma grantha zwanym pallava[16]. Pochodzi z VII wieku. Odkrycia tejże inskrypcji dokonał w 1920 r. Holender M. Batenburg w Kedukan Bukit (region Sumatra Południowa), nad brzegiem Tatangu, dopływu rzeki Musi. Jest to niewielki kamień o rozmiarach 45 cm × 80 cm. Najstarszym zachowanym rękopisem w języku malajskim jest zaś Prawo Tanjung Tanah[17], tekst prawny przeznaczony dla ludu Minangkabau.

Do najstarszych zachowanych listów malajskojęzycznych należą listy sułtana Abu Hayata z wyspy Ternate w archipelagu Moluków. Listy te sporządzono w latach 1521–1522 z zaadresowaniem do króla Portugalii. Język użyty w tych tekstach wskazuje na to, że ich autor nie był rodowitym użytkownikiem języka malajskiego. Mową ojczystą ludu Ternate był bowiem (i nadal jest) język niespokrewniony z malajskim, należący do rodziny zachodniopapuaskiej. Język malajski pełnił wówczas funkcję regionalnego języka wehikularnego, stąd nie był językiem macierzystym ludności Moluków. W listach sułtana można doszukać się licznych naleciałości gramatycznych o podłożu nieaustronezyjskim[18], pochodzących z lokalnego języka ternate[19].

Alfabet i wymowaEdytuj

Język malajski zapisuje się współcześnie pismem łacińskim. W przeszłości używano lekko zmodyfikowanej wersji pisma arabskiego, zwanej jawi. Poniższe zestawienie przedstawia wykaz różnic w malajskiej i polskiej wymowie poszczególnych liter alfabetu łacińskiego (litery pominięte są w obu językach wymawiane tak samo)

  • A może oznaczać samogłoskę centralną lub tylną (jak w polskim)
  • C = polskie „ć”
  • E może oznaczać samogłoskę półotwartą (jak w polskim) lub półprzymkniętą (jak w polskim między spółgłoskami miękkimi), może też oznaczać szwę [ə]
  • H jest głoską krtaniową jak w j. angielskim (w polskim miękkopodniebienną), bezdźwięczną; w wygłosie niewymawiane
  • J = polskie „dź”
  • Kh = polskie „ch”
  • Ng miękkopodniebienne jak w polskim słowie „ręka” ['rεŋka]
  • Ny = polskie „ń”
  • Q oznacza spółgłoskę języczkową (polskie „k” jest miękkopodniebienne)
  • R może oznaczać spółgłoskę drżącą (jak w polskim) lub uderzeniową (występuje w j. polskim przy mniej starannej wymowie)
  • Sy = polskie „ś”
  • V może oznaczać głoskę wargowo-zębową dźwięczną szczelinową (jak polskie „w”) lub wargowo-zębową dźwięczną półotwartą
  • W = polskie „ł”
  • Y = polskie „j”

Oprócz spół- i samogłosek występują też dyftongi.

Dyftongi w j. malajskim
Pisownia IPA
ai [aɪ̯, ai]
au [aʊ̯, au]
ua [ua]

Różnice między malezyjskim a indonezyjskimEdytuj

Z punktu widzenia lingwistyki formy języka malajskiego używane w Singapurze, Brunei i Malezji oraz język narodowy Indonezji tworzą ten sam język[12]. Jego standardowe (literackie) formy są do siebie zbliżone i wzajemnie zrozumiałe[20][21]. Język indonezyjski różni się od malezyjskiego zapożyczeniami z jawajskiego oraz niderlandzkiego, np. słowo „poczta” w malezyjskim to pejabat pos, a w indonezyjskim – kantor pos (postkantoor po niderlandzku znaczy „poczta”). Historycznie istniały również różnice w szacie ortograficznej obu standardów. Dźwięk „u” był reprezentowany w indonezyjskim przez „oe”, tak jak w niderlandzkim. Dźwięk „ć” w malezyjskim oddawany jest przez „c”, a w indonezyjskim do lat 70. XX w. był zapisywany jako „tj”. W 1972 r. wprowadzono reformę pisowni, która ujednoliciła sposób zapisu[22].

Zjawisko wzajemnej zrozumiałości dotyczy przede wszystkim narodowych standardów, które znajdują zastosowanie w piśmiennictwie i najbardziej formalnych sytuacjach komunikacyjnych, choć nie funkcjonują w codziennej praktyce językowej. Dialekty regionalne wykazują natomiast znacznie silniejsze zróżnicowanie wewnętrzne niż standardy języka malajskiego[20], a ich wzajemna zrozumiałość może przybierać mniej lub bardziej ograniczony charakter[23]. Przykładowo indonezyjskie seriale telewizyjne (nieużywające języka literackiego) są słabo rozumiane przez Malezyjczyków[24].

polski malezyjski indonezyjski
marzec Mac (z ang. March)/bulan ketiga Maret (z niderl. Maart)
sierpień Ogos (z ang. August) Agustus (z niderl. Augustus)
bilet tiket (z ang. ticket) karcis (z niderl. kaartje) / tiket (z ang. ticket)
apteka farmasi (z ang. pharmacy) apotek (z niderl. apotheek)
telewizja televisyen televisi (z niderl. televisie)
uniwersytet universiti universitas (z niderl. universiteit)
samochód kereta mobil
mówić bercakap berbicara
sklep kedai toko
poniedziałek Isnin Senin
restauracja restoran rumah makan / restoran
toaleta tandas toilet / kamar kecil
miasto bandar kota
stolica ibu negara ibu kota

Zobacz teżEdytuj

PrzypisyEdytuj

  1. ↑ a b Ulrich Kozok, How many people speak Indonesian, University of Hawaii at Manoa, 10 marca 2012 [dostęp 2020-02-15], Cytat: „James T. Collins (Bahasa Sanskerta dan Bahasa Melayu, Jakarta: KPG 2009) gives a conservative estimate of approximately 200 million, and a maximum estimate of 250 million speakers of Malay (Collins 2009, p. 17)” (ang.).
  2. ↑ a b c Asmah Haji Omar, The Linguistic Scenery in Malaysia, Dewan Bahasa dan Pustaka, Ministry of Education, Malaysia, 1992, s. 157, ISBN 978-983-62-2403-3 (ang.).
  3. ↑ a b Prosiding Kongres Antarabangsa Bahasa dan Budaya, Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, 2011, s. 123–124, ISBN 978-99917-0-808-9 (malajski).
  4. ↑ Sukirman Nurdjan i inni, BAHASA INDONESIA UNTUK PERGURUAN TINGGI, Penerbit Aksara TIMUR, 2016, s. 3, ISBN 978-602-73433-6-8 (indonez.).
  5. ↑ Dictionnaires, Walter de Gruyter, s. 2563, ISBN 978-3-11-012421-7 (ang.).
  6. ↑ R. Elangaiyan, Central Institute of Indian Languages, Foundation for Endangered Languages, Vital voices: endangered languages and multilingualism : proceedings of the Tenth FEL Conference, CIIL, Mysore, India, 25-27 October, 2006, Central Institute of Indian Languages, 2007, s. 130, ISBN 978-0-9538248-8-5 (ang.).
  7. ↑ Natalia Laskowska, Malajskość, język malajski, język malezyjski – kilka uwag o wytwarzaniu tożsamości narodowej, [w:] Maciej Klimiuk (red.), Azja i Afryka. Religie – kultury – języki, 2013, ISBN 978-83-903188-6-8.
  8. ↑ Michael G. Clyne, Pluricentric Languages: Differing Norms in Different Nations, Walter de Gruyter, 1992, s. 403, ISBN 978-3-11-012855-0 (ang.).
  9. ↑ Wong Hoy-Kee, The Development of a National Language in Indonesia and Malaysia, „Comparative Education”, 7 (2), 1971, s. 73–80, ISSN 0305-0068, JSTOR: 3098257 [dostęp 2020-02-14] (ang.).
  10. ↑ Sastra Indonesia Modern Kritik Postkolonial, Yayasan Obor Indonesia, 2008, s. 424, ISBN 978-87-94615-61-7 (indonez.).
  11. ↑ Sonja Riesberg i inni, On The Perception Of Prosodic Prominences And Boundaries In Papuan Malay, Zenodo, 2018, s. 390, DOI: 10.5281/zenodo.1402559 (ang.).
  12. ↑ a b Soenjono Dardjowidjojo i inni, Tata bahasa baku bahasa Indonesia, PT Balai Pustaka, 1998, ISBN 978-979-459-917-4 (indonez.).
  13. ↑ Uri Tadmor, Grammatical borrowing in Indonesian, [w:] Yaron Matras, Jeanette Sakel (red.), Grammatical Borrowing in Cross-Linguistic Perspective, Walter de Gruyter, 2008, s. 301, ISBN 978-3-11-019919-2 (ang.).
  14. ↑ Uri Tadmor, Kontroversi asal-usul bahasa Melayu-Indonesia, [w:] PELBBA 17: Pertemuan Linguistik Pusat Kajian Bahasa dan Budaya Atma Jaya : ketujuh belas : kurikulum berbasis kompetensi, kemahiran menulis, korpus bahasa, metafora, bahasa dan komputer, analisis wacana lisan, pengajaran berbasis leksikon, Yayasan Obor Indonesia, 2004, s. 195–232, ISBN 978-979-461-527-0 (indonez.).
  15. ↑ msa (ang.). ISO 639-3. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-20)].
  16. ↑ Bahasa Melayu Kuno (ang.). Bahasa-malaysia-simple-fun.com, 2007-09-15. [dostęp 2010-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-26)].
  17. ↑ M. Ali Surakhman: Undang-Undang Tanjung Tanah: Naskah Melayu Tertua di Dunia (indonez.). kemdikbud.go.id, 2017-10-23.
  18. ↑ James N. Sneddon, The Indonesian Language: Its History and Role in Modern Society, UNSW Press, 2003, s. 62, ISBN 978-0-86840-598-8 (ang.).
  19. ↑ The journal of Asian studies, wyd. 1–2, t. 43, 1983, s. 253 (ang.).
  20. ↑ a b Bernard Comrie, The World's Major Languages, Routledge, 2009, s. 791, ISBN 978-1-134-26156-7 (ang.).
  21. ↑ Learner English: A Teacher's Guide to Interference and Other Problems, Cambridge University Press, 2001, s. 279, ISBN 978-0-521-77939-5 (ang.).
  22. ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratysława 2015, s. 406, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
  23. ↑ Mark Woodward, Java, Indonesia and Islam, Science & Business Media, 2010, s. 15, ISBN 978-94-007-0056-7 (ang.).
  24. ↑ Setiono Sugiharto, Indonesian-Malay mutual intelligibility?, The Jakarta Post, 25 października 2008 [dostęp 2020-02-11] (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Język_malajski&oldid=61318493”