Język malajski
Język malajski (malajski bahasa Melayu, بهاس ملايو) – język austronezyjski używany w różnych zakątkach Azji Południowo-Wschodniej. Jest językiem macierzystym Malajów zamieszkujących Półwysep Malajski i pewne regiony Sumatry. Funkcjonuje także jako język wehikularny w całym regionie Nusantary[4]. Jest językiem urzędowym Malezji[5], Indonezji i Brunei[2][3], jednym z czterech języków urzędowych Singapuru[2], a w Timorze Wschodnim pełni funkcję języka roboczego[6]. Łącznie posługuje się nim szacunkowo 200–250 mln ludzi (2009)[1].
| |||||||
Obszar | Malezja, Brunei, Filipiny, Singapur, Tajlandia, Indonezja i inne | ||||||
Liczba mówiących | ok. 200–250 mln (2009)[1] | ||||||
Pismo/alfabet | łacińskie, arabskie | ||||||
Klasyfikacja genetyczna | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
Status oficjalny | |||||||
język urzędowy | ![]() ![]() ![]() ![]() | ||||||
Organ regulujący | Dewan Bahasa dan Pustaka Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei Badan Pengembangan Bahasa dan Perbukuan | ||||||
Kody języka | |||||||
ISO 639-1 | ms | ||||||
ISO 639-2 | msa/may | ||||||
Kod ISO 639-3↗ | msa | ||||||
IETF | ms | ||||||
Glottolog | indo1326, mala1546 | ||||||
Ethnologue | msa | ||||||
GOST 7.75–97 | маз 420 | ||||||
BPS | 0030 3 | ||||||
SIL | MLI | ||||||
W Wikipedii | |||||||
| |||||||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Forma języka malajskiego zaadaptowana przez Malezję nazywa się oficjalnie bahasa Malaysia (język malezyjski)[7], natomiast w Singapurze i Brunei język jest znany wyłącznie pod nazwą bahasa Melayu (język malajski)[8]. Język malajski został ponadto zaadaptowany do roli języka urzędowego przez Indonezję w momencie uzyskania niepodległości, a jego miejscowy wariant otrzymał nazwę bahasa Indonesia (język indonezyjski)[9][10]. Na terenie Indonezji wykształciły się także liczne dialekty i odmiany miejscowe[11], w tym szereg języków kreolskich – należą do nich m.in.: malajski ternate, manado, amboński[12]. Najbardziej rozpowszechnioną odmianą języka malajskiego jest standardowy indonezyjski, szeroko przyjęty w Indonezji[13].
W lingwistyce funkcjonuje pojęcie języków malajskich, które oprócz języka malajskiego obejmuje szereg innych blisko spokrewnionych języków austronezyjskich. Na gruncie językoznawstwa nie wypracowano precyzyjnego rozróżnienia między językami malajskimi (odrębnymi językami austronezyjskimi) a odmiennymi dialektami języka malajskiego właściwego[14]. Standard ISO 639-3 odnotowuje istnienie tzw. makrojęzyka malajskiego (msa), w ramach którego grupuje szereg powiązanych języków malajskich[15]
PiśmiennictwoEdytuj
Najstarsza znana kamienna inskrypcja w języku staromalajskim została znaleziona na wyspie Sumatra. Zapis sporządzono w wariancie pisma grantha zwanym pallava[16]. Pochodzi z VII wieku. Odkrycia tejże inskrypcji dokonał w 1920 r. Holender M. Batenburg w Kedukan Bukit (region Sumatra Południowa), nad brzegiem Tatangu, dopływu rzeki Musi. Jest to niewielki kamień o rozmiarach 45 cm × 80 cm. Najstarszym zachowanym rękopisem w języku malajskim jest zaś Prawo Tanjung Tanah[17], tekst prawny przeznaczony dla ludu Minangkabau.
Do najstarszych zachowanych listów malajskojęzycznych należą listy sułtana Abu Hayata z wyspy Ternate w archipelagu Moluków. Listy te sporządzono w latach 1521–1522 z zaadresowaniem do króla Portugalii. Język użyty w tych tekstach wskazuje na to, że ich autor nie był rodowitym użytkownikiem języka malajskiego. Mową ojczystą ludu Ternate był bowiem (i nadal jest) język niespokrewniony z malajskim, należący do rodziny zachodniopapuaskiej. Język malajski pełnił wówczas funkcję regionalnego języka wehikularnego, stąd nie był językiem macierzystym ludności Moluków. W listach sułtana można doszukać się licznych naleciałości gramatycznych o podłożu nieaustronezyjskim[18], pochodzących z lokalnego języka ternate[19].
Alfabet i wymowaEdytuj
Język malajski zapisuje się współcześnie pismem łacińskim. W przeszłości używano lekko zmodyfikowanej wersji pisma arabskiego, zwanej jawi. Poniższe zestawienie przedstawia wykaz różnic w malajskiej i polskiej wymowie poszczególnych liter alfabetu łacińskiego (litery pominięte są w obu językach wymawiane tak samo)
- A może oznaczać samogłoskę centralną lub tylną (jak w polskim)
- C = polskie „ć”
- E może oznaczać samogłoskę półotwartą (jak w polskim) lub półprzymkniętą (jak w polskim między spółgłoskami miękkimi), może też oznaczać szwę [ə]
- H jest głoską krtaniową jak w j. angielskim (w polskim miękkopodniebienną), bezdźwięczną; w wygłosie niewymawiane
- J = polskie „dź”
- Kh = polskie „ch”
- Ng miękkopodniebienne jak w polskim słowie „ręka” ['rεŋka]
- Ny = polskie „ń”
- Q oznacza spółgłoskę języczkową (polskie „k” jest miękkopodniebienne)
- R może oznaczać spółgłoskę drżącą (jak w polskim) lub uderzeniową (występuje w j. polskim przy mniej starannej wymowie)
- Sy = polskie „ś”
- V może oznaczać głoskę wargowo-zębową dźwięczną szczelinową (jak polskie „w”) lub wargowo-zębową dźwięczną półotwartą
- W = polskie „ł”
- Y = polskie „j”
Oprócz spół- i samogłosek występują też dyftongi.
Pisownia | IPA |
---|---|
ai | [aɪ̯, ai] |
au | [aʊ̯, au] |
ua | [ua] |
Różnice między malezyjskim a indonezyjskimEdytuj
Z punktu widzenia lingwistyki formy języka malajskiego używane w Singapurze, Brunei i Malezji oraz język narodowy Indonezji tworzą ten sam język[12]. Jego standardowe (literackie) formy są do siebie zbliżone i wzajemnie zrozumiałe[20][21]. Język indonezyjski różni się od malezyjskiego zapożyczeniami z jawajskiego oraz niderlandzkiego, np. słowo „poczta” w malezyjskim to pejabat pos, a w indonezyjskim – kantor pos (postkantoor po niderlandzku znaczy „poczta”). Historycznie istniały również różnice w szacie ortograficznej obu standardów. Dźwięk „u” był reprezentowany w indonezyjskim przez „oe”, tak jak w niderlandzkim. Dźwięk „ć” w malezyjskim oddawany jest przez „c”, a w indonezyjskim do lat 70. XX w. był zapisywany jako „tj”. W 1972 r. wprowadzono reformę pisowni, która ujednoliciła sposób zapisu[22].
Zjawisko wzajemnej zrozumiałości dotyczy przede wszystkim narodowych standardów, które znajdują zastosowanie w piśmiennictwie i najbardziej formalnych sytuacjach komunikacyjnych, choć nie funkcjonują w codziennej praktyce językowej. Dialekty regionalne wykazują natomiast znacznie silniejsze zróżnicowanie wewnętrzne niż standardy języka malajskiego[20], a ich wzajemna zrozumiałość może przybierać mniej lub bardziej ograniczony charakter[23]. Przykładowo indonezyjskie seriale telewizyjne (nieużywające języka literackiego) są słabo rozumiane przez Malezyjczyków[24].
polski | malezyjski | indonezyjski |
---|---|---|
marzec | Mac (z ang. March)/bulan ketiga | Maret (z niderl. Maart) |
sierpień | Ogos (z ang. August) | Agustus (z niderl. Augustus) |
bilet | tiket (z ang. ticket) | karcis (z niderl. kaartje) / tiket (z ang. ticket) |
apteka | farmasi (z ang. pharmacy) | apotek (z niderl. apotheek) |
telewizja | televisyen | televisi (z niderl. televisie) |
uniwersytet | universiti | universitas (z niderl. universiteit) |
samochód | kereta | mobil |
mówić | bercakap | berbicara |
sklep | kedai | toko |
poniedziałek | Isnin | Senin |
restauracja | restoran | rumah makan / restoran |
toaleta | tandas | toilet / kamar kecil |
miasto | bandar | kota |
stolica | ibu negara | ibu kota |
Zobacz teżEdytuj
PrzypisyEdytuj
- ↑ a b Ulrich Kozok, How many people speak Indonesian, University of Hawaii at Manoa, 10 marca 2012 [dostęp 2020-02-15], Cytat: „James T. Collins (Bahasa Sanskerta dan Bahasa Melayu, Jakarta: KPG 2009) gives a conservative estimate of approximately 200 million, and a maximum estimate of 250 million speakers of Malay (Collins 2009, p. 17)” (ang.).
- ↑ a b c Asmah Haji Omar, The Linguistic Scenery in Malaysia, Dewan Bahasa dan Pustaka, Ministry of Education, Malaysia, 1992, s. 157, ISBN 978-983-62-2403-3 (ang.).
- ↑ a b Prosiding Kongres Antarabangsa Bahasa dan Budaya, Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, 2011, s. 123–124, ISBN 978-99917-0-808-9 (malajski).
- ↑ Sukirman Nurdjan i inni, BAHASA INDONESIA UNTUK PERGURUAN TINGGI, Penerbit Aksara TIMUR, 2016, s. 3, ISBN 978-602-73433-6-8 (indonez.).
- ↑ Dictionnaires, Walter de Gruyter, s. 2563, ISBN 978-3-11-012421-7 (ang.).
- ↑ R. Elangaiyan , Central Institute of Indian Languages , Foundation for Endangered Languages , Vital voices: endangered languages and multilingualism : proceedings of the Tenth FEL Conference, CIIL, Mysore, India, 25-27 October, 2006, Central Institute of Indian Languages, 2007, s. 130, ISBN 978-0-9538248-8-5 (ang.).
- ↑ Natalia Laskowska , Malajskość, język malajski, język malezyjski – kilka uwag o wytwarzaniu tożsamości narodowej, [w:] Maciej Klimiuk (red.), Azja i Afryka. Religie – kultury – języki, 2013, ISBN 978-83-903188-6-8 .
- ↑ Michael G. Clyne, Pluricentric Languages: Differing Norms in Different Nations, Walter de Gruyter, 1992, s. 403, ISBN 978-3-11-012855-0 (ang.).
- ↑ Wong Hoy-Kee , The Development of a National Language in Indonesia and Malaysia, „Comparative Education”, 7 (2), 1971, s. 73–80, ISSN 0305-0068, JSTOR: 3098257 [dostęp 2020-02-14] (ang.).
- ↑ Sastra Indonesia Modern Kritik Postkolonial, Yayasan Obor Indonesia, 2008, s. 424, ISBN 978-87-94615-61-7 (indonez.).
- ↑ Sonja Riesberg i inni, On The Perception Of Prosodic Prominences And Boundaries In Papuan Malay, Zenodo, 2018, s. 390, DOI: 10.5281/zenodo.1402559 (ang.).
- ↑ a b Soenjono Dardjowidjojo i inni, Tata bahasa baku bahasa Indonesia, PT Balai Pustaka, 1998, ISBN 978-979-459-917-4 (indonez.).
- ↑ Uri Tadmor , Grammatical borrowing in Indonesian, [w:] Yaron Matras, Jeanette Sakel (red.), Grammatical Borrowing in Cross-Linguistic Perspective, Walter de Gruyter, 2008, s. 301, ISBN 978-3-11-019919-2 (ang.).
- ↑ Uri Tadmor , Kontroversi asal-usul bahasa Melayu-Indonesia, [w:] PELBBA 17: Pertemuan Linguistik Pusat Kajian Bahasa dan Budaya Atma Jaya : ketujuh belas : kurikulum berbasis kompetensi, kemahiran menulis, korpus bahasa, metafora, bahasa dan komputer, analisis wacana lisan, pengajaran berbasis leksikon, Yayasan Obor Indonesia, 2004, s. 195–232, ISBN 978-979-461-527-0 (indonez.).
- ↑ msa (ang.). ISO 639-3. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-20)].
- ↑ Bahasa Melayu Kuno (ang.). Bahasa-malaysia-simple-fun.com, 2007-09-15. [dostęp 2010-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-12-26)].
- ↑ M. Ali Surakhman: Undang-Undang Tanjung Tanah: Naskah Melayu Tertua di Dunia (indonez.). kemdikbud.go.id, 2017-10-23.
- ↑ James N. Sneddon, The Indonesian Language: Its History and Role in Modern Society, UNSW Press, 2003, s. 62, ISBN 978-0-86840-598-8 (ang.).
- ↑ The journal of Asian studies, wyd. 1–2, t. 43, 1983, s. 253 (ang.).
- ↑ a b Bernard Comrie, The World's Major Languages, Routledge, 2009, s. 791, ISBN 978-1-134-26156-7 (ang.).
- ↑ Learner English: A Teacher's Guide to Interference and Other Problems, Cambridge University Press, 2001, s. 279, ISBN 978-0-521-77939-5 (ang.).
- ↑ Jozef Genzor, Jazyky sveta: história a súčasnosť, wyd. 1, Bratysława 2015, s. 406, ISBN 978-80-8145-114-0, OCLC 950004358 (słow.).
- ↑ Mark Woodward , Java, Indonesia and Islam, Science & Business Media, 2010, s. 15, ISBN 978-94-007-0056-7 (ang.).
- ↑ Setiono Sugiharto , Indonesian-Malay mutual intelligibility?, The Jakarta Post, 25 października 2008 [dostęp 2020-02-11] (ang.).