Język ujgurski

język z rodziny turkijskiej używany w Chinach i Kazachstanie

Język ujgurski (zwany też językiem nowoujgurskim) – język z rodziny języków tureckich używany przez 10,4 mln Ujgurów, głównie w Regionie Autonomicznym Sinciang w zachodnich Chinach, a także w północno-wschodnim Kazachstanie. W Regionie Autonomicznym Sinciang ma status języka urzędowego. Do zapisu języka ujgurskiego używa się obecnie pisma arabskiego w redakcji perskiej, przy czym samogłoski obowiązkowo oznacza się specjalnymi znakami diakrytycznymi.

ئۇيغۇرچە uyghurche
Obszar

Kazachstan, Chiny (Sinciang)

Liczba mówiących

10,4 mln[1]

Pismo/alfabet

arabskie, cyrylica, łacińskie

Klasyfikacja genetyczna
Status oficjalny
język urzędowy Sinciang (Chiny)
Ethnologue 2 prowincjonalny
Kody języka
ISO 639-1 ug
ISO 639-2 uig
ISO 639-3 uig
IETF ug
Glottolog uigh1240
Ethnologue uig
GOST 7.75–97 уйг 715
WALS uyg
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Wikipedia w języku ujgurskim
Słownik języka ujgurskiego
w Wikisłowniku
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Do XVIII w. zapisywany był pismem ujgurskim[2], abdżadem zapisywanym pionowo[3]. W krajach byłego ZSRR spotykany jest zapis cyrylicki, a w Turcji używa się zapisu łacińskiego, wzorowanego na ortografii tureckiej[2].

Podobnie jak w wielu innych językach tureckich, w języku ujgurskim występuje harmonia wokaliczna. Jest to też język aglutynacyjny, nie ma w nim klas rzeczownika ani rodzaju gramatycznego, a szyk zdania przybiera postać SOV.

Jest blisko spokrewniony z językiem uzbeckim[2].

Alfabet edytuj

Alfabet używany w Azji Środkowej edytuj

Projekt alfabetu ujgurskiego opartego na cyrylicy sporządził A.Sz. Szamiewoj w 1946 r., a 4 lutego 1947 r. projekt ten zatwierdziło Prezydium Rady Najwyższej Kazachskiej SRR. W skład alfabetu weszły 33 litery rosyjskiego alfabetu, a także 8 dodatkowych (Қ қ, Ң ң, Ғ ғ, Ү ү, Җ җ, Ө ө, Ә ә, Һ һ), które umiejscowiono na końcu alfabetu po literze Я я. W 1960 r. kolejność liter w alfabecie została zmieniona i przyjął on następującą postać[4]:

А а Б б В в Г г Ғ ғ Д д Е е Һ һ Ә ә Ж ж
Җ җ З з И и Й й К к Қ қ Л л М м Н н Ң ң
О о Ө ө П п Р р С с Т т У у Ү ү Ф ф Х х
Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э


Ю ю Я я

Alfabet używany w Chinach edytuj

Ujgurzy zamieszkujący w Chinach do zapisu języka ujgurskiego wykorzystują następujący alfabet oparty na arabskim[5]:

ئا ئه ب پ ت ج چ خ د ر ز ژ س ش غ ف
ق ك گ ڭ ل م ن ۋ ئو ئۇ ئۆ ئۈ ه ئې ئى ي

Przypisy edytuj

  1. David M. Eberhard, Gary F. Simons, Charles D. Fennig (red.), Uyghur, [w:] Ethnologue: Languages of the World [online], wyd. 22, Dallas: SIL International, 2019 [zarchiwizowane z adresu 2019-06-06] (ang.).
  2. a b c Arik 2008 ↓, s. 145.
  3. Brian Cummings, Bibliophobia: The End and the Beginning of the Book, Oxford: Oxford University Press, 2022, s. 32, DOI10.1093/oso/9780192847317.001.0001, ISBN 978-0-19-284731-7, ISBN 978-0-19-193972-3, ISBN 978-0-19-266309-2, OCLC 1293987907 [dostęp 2023-09-22] (ang.).
  4. G. S. Sadwakasow. Ałfawit litieraturnogo jazyka sowietskich ujgurow. „Woprosy sowierszenstwowanija ałfawitow tiurkskich jazykow SSSR”, 1972. Nauka. (ros.). 
  5. Uighur romanization. Institute of the Estonian Language, 23.09.2012. (ang.).

Bibliografia edytuj

  • Kagan Arik, Central, Western, and Northern Asian Languages, [w:] Peter Austin (red.), One Thousand Languages: Living, Endangered, and Lost, Berkeley–Los Angeles: University of California Press, 2008, s. 136–153, ISBN 978-0-520-25560-9 (ang.).