James McNeill Whistler

James Abbott McNeill Whistler (ur. 10 lipca 1834 w Lowell, Massachusetts, Stany Zjednoczone, zm. 17 lipca 1903 w Londynie, Wielka Brytania) – amerykański malarz i grafik, aktywny głównie w Anglii. Po śmierci matki w 1881 roku James dodał do swojego nazwiska panieńskie nazwisko matki – McNeill.

James McNeill Whistler

Aranżacja szarości – portret malarza (autoportret); ok. 1872, Detroit Institute of Arts
Imię i nazwisko	James Abbott McNeill Whistler
Data i miejsce urodzenia	10 lipca 1834 Lowell, Massachusetts, Stany Zjednoczone
Data i miejsce śmierci	17 lipca 1903 Londyn, Wielka Brytania
Narodowość	amerykańska
Dziedzina sztuki	malarstwo, grafika
Epoka	estetyzm, impresjonizm, tonalizm
Ważne dzieła
Matka Whistlera Symfonia w bieli nr 1 Symfonia w bieli nr 2 Symfonia w bieli nr 3

Syn oficera, kontynuował rodzinną tradycję uczęszczając przez kilka lat do West Point, skąd go zwolniono za braki w dziedzinie chemii. W 1855 wyjechał do Paryża, gdzie zetknął się z Édouardem Manetem, Charles'em Baudelaire'em i Henri Fantin-Latourem. W 1859 przyjechał do Londynu, następnie wiele podróżował. W 1863 wystawiał w Salonie Odrzuconych. W 1890 osiadł w Paryżu. Jego twórczość, związana z wczesną fazą impresjonizmu, wykazuje także wpływ Gustave`a Courbeta oraz grafiki japońskiej, której był jednym z pierwszych odkrywców i entuzjastów. W swych obrazach kładł nacisk na zagadnienia kolorystyczne, zestawiając układy barwne na wzór kompozycji muzycznych, stosował subtelne, prawie monochromatyczne zestawienia kolorów. Jako grafik uprawiał akwafortę i litografię.

Biografia i twórczość

James McNeill Whistler urodził się w Stanach Zjednoczonych w 1834 jako syn znanego inżyniera kolejowego George’a Washingtona Whistlera i jego drugiej żony Anny Matildy McNeill. W 1843 George Whistler przeniósł się z rodziną do Sankt Petersburga w Rosji, gdzie młody James pobierał lekcje malarstwa.

Whistler w latach 1847–1849

Lata 1847–1848 Whistler spędził w Londynie wśród krewnych, podczas gdy jego ojciec pracował nadal w Petersburgu, gdzie zmarł w 1849.

Po pobycie w Anglii James Whistler powrócił do Ameryki, żeby w 1851 zostać słuchaczem akademii wojskowej West Point. W 1854 został usunięty z akademii za brak postępów w nauce (chemia) i niedostateczną dyscyplinę.

W 1855 wyjechał z powrotem do Europy, postanawiając poświęcić się malarstwu. Początkowo osiadł w Paryżu, gdzie m.in. uczęszczał do Ecole Impériale et Spéciale de Dessin w Paryżu, ale w 1859 przeniósł się do Londynu, gdzie miał spędzić większość swego życia. W Londynie spotkał Gabriela Rosettiego i innych członków Bractwa Prerafaelitów, którzy później wywarli głęboki wpływ na jego twórczość.

Rysunek Joanny Hiffernan, wykonany przez Whistlera

W Londynie spotkał też Joannę Hiffernan, modelkę, która miała zostać jego kochanką. Ich stosunki były określane jako „małżeństwo bez błogosławieństwa kościelnego”. Z udziałem Hiffernan jako modelki powstał m.in. znany cykl trzech obrazów zatytułowany Symfonia w bieli.

W 1865 Whistler współpracował z Gustave’em Courbetem. Spotkał też Alberta Moore’a; obaj stali się wyznawcami filozofii sztuka dla sztuki. W 1866 z powodów rodzinnych i politycznych Whistler wyjechał do Valparaiso (Chile), gdzie namalował kilka obrazów, w tym Nokturn w błękicie i złocie – zatoka w Valparaiso.

W 1870 ze związku Whistlera z Joanną Hiffernan urodził się ich nieślubny syn Charles Hanson.

W 1871 Whistler namalował portret matki, zatytułowany Aranżacja szarości i czerni nr 1: matka artysty, potocznie: Matka Whistlera, najbardziej znany obraz artysty i jeden z najsłynniejszych amerykańskich obrazów znajdujących się poza granicami Stanów Zjednoczonych.

W tym samym roku artysta rozpoczął też malowanie cyklu obrazów pod wspólnym tytułem: „nokturny”, który zasugerował mu F. R. Leyland. Pierwszym obrazem z tego cyklu był Nokturn w błękicie i srebrze – Chelsea.

W latach 1872–1877 Whistler namalował kolejny obraz z tego cyklu, zatytułowany Nokturn w czerni i w złocie – spadająca raca. Obraz został po raz pierwszy wystawiony w 1878 w londyńskiej Grosvenor Gallery i spotkał się z kompletnym niezrozumieniem ze strony londyńskiej publiczności wychowanej na obrazach prerafaelitów. Znany krytyk sztuki John Ruskin skrytykował dzieło Whistlera nazywając je „kubłem farby wylanym w twarz publiczności”. W odpowiedzi na te komentarze Whistler oskarżył Ruskina o zniesławienie. Wygrał proces, ale uzyskał tylko nieznaczne odszkodowanie. Koszty procesu doprowadziły Whistlera do bankructwa. W 1879 dom artysty został sprzedany, a on sam wyjechał do Wenecji, żeby wykonać 12 akwafort na zlecenie Towarzystwa Sztuk Pięknych. Do Londynu powrócił w 1880. Akwaforty zostały wystawione w Londynie w 1880 i 1883 oraz na wystawie Wunderlicha w Nowym Jorku w 1883.

Pierwszy zestaw akwafort weneckich, obejmujący 12 prac, został opublikowany w 1880 a zestaw drugi (26 akwafort) w 1886. Whistler wykonał też, choć nigdy nie opublikował, kilka dalszych zestawów, w tym Zestaw Jubileuszowy (Jubilee Set) w 1887 i Zestaw Renesansowy we Francji w 1888 i Amsterdamie w 1889.

Artysta dużo podróżował po Anglii i Europie kontynentalnej. Jego prace były wystawiane w Europie i Ameryce. W 1883 w Nowym Jorku na wystawie Pedestal Fund Art Loan Exhibition zaprezentowano jego pierwszą akwarelę, Śnieg, namalowaną w Amsterdamie w 1882. W 1884 razem ze swoimi wychowankami, urodzonym w Australii Mortimerem Menpesem i urodzonym w Niemczech Walterem Sickertem malował morskie pejzaże w St. Ives.

Znaczek pocztowy poświęcony Whistlerowi, wydany w 1940 przez US Post Office

W 1884 namalował Aranżację czerni – portret Señora Pablo de Sarasate. Obraz był wystawiany w Londynie, Hamburgu, Paryżu i na koniec, w 1896, w Pittsburghu, gdzie został zakupiony przez tamtejszy Carnegie Museum of Art, pierwszą amerykańską publiczną galerię, która kupiła jego pracę.

In 1886 Towarzystwo Artystów Brytyjskich (Society of British Artists) w Londynie, w nadziei na ożywienie działalności, wybrało Whistlera na swego prezesa. Whistler na nowym stanowisku dał się poznać jako autokrata a reformy, których się podjął, nie wzbudziły uznania, więc został zmuszony do rezygnacji.

W 1888 Whistler ożenił się z Beatrix, wdową po Edwardzie Williamie Godwinie. Była ona artystką i projektantką i pozowała Whistlerowi do kilku litografii, w tym do Duetu (1894). Najbardziej przejmujące z litografii: Na Balkonie i Siesta ukazują Beatrix umierającą na raka (zmarła w 1896).

W 1890 wydawnictwo William Heinemann opublikowało zbiór listów i pamfletów Whistlera The Gentle Art of Making Enemies.

W 1896 Whistler został wybrany na pierwszego prezesa Międzynarodowego Towarzystwa Rzeźbiarzy, Malarzy i Rytowników (International Society of Sculptors, Painters and Gravers).

Whistler zmarł w Londynie 17 lipca 1903.

Najważniejsze dzieła

• 
  Przy fortepianie, 1858-59, Taft Museum of Art
• 
  Symfonia w bieli nr 1: dziewczyna w bieli, 1862, National Gallery of Art
• 
  Symfonia w bieli nr 2: dziewczynka w bieli, 1864-64, Tate Britain
• 
  Symfonia w bieli nr 3, 1865-67, Barber Institute of Fine Arts
• 
  Matka Whistlera, 1871, Musée d’Orsay
• 
  Nokturn w czerni i w złocie – spadająca raca, ok. 1872-1877, Detroit Institute of Arts
• 
  Nokturn w błękicie i złocie – stary Battersea Bridge, ok. 1872-1875, Tate Britain
• 
  Nokturn w błękicie i srebrze – Chelsea, ok. 1871, Tate Britain

Bibliografia

• Ronald Anderson, Anne Koval: James McNeill Whistler: Beyond the Myth. London: John Murray, 1994. ISBN 0-7195-5027-0. (ang.). Brak numerów stron w książce
• Ian. Chilvers: Oksfordzki leksykon sztuki. Warszawa: Arkady, 2002, s. 704-705. ISBN 83-213-4157-8.
• Margaret F. MacDonald: Whistler, James (Abbott) McNeill. Wyd. Grove Art Online. Oxford: Oxford University Press, 1999. (ang.). Brak numerów stron w książce
• Robin Spencer: Whistler, James Abbott McNeill (1834–1903). Wyd. Oxford Dictionary of National Biography. Oxford: Oxford University Press, 2004. DOI: 10.1093/ref:odnb/36855. (ang.). Brak numerów stron w książce (wymagana jest subskrypcja)
• Stanley Weintraub: Whistler: A biography. London: Collins, 1974. ISBN 0-00-211994-3. (ang.). Brak numerów stron w książce

Linki zewnętrzne

• Obszerna biografia + galeria (ang.)
• James M'N. Whistler Dies in London. [w:] The New York Times [on-line]. nytimes.com, 1903-07-18. [dostęp 2014-08-02]. (ang.).