Jan Tarło (1684–1750)
Jan Tarło herbu Topór (ur. w 1684 roku, zm. 5 stycznia[1] 1750 roku w Opolu Lubelskim) – wojewoda sandomierski od 1736, subaltern regimentarza generalnego koronnego w latach 1733-1735, szef regimentu łanowego w latach 1728–1750, generał-lejtnant wojsk koronnych w 1724 roku[2], wojewoda lubelski w 1719 roku, podstoli wielki litewski, starosta krośnieński, kamieniecki, latyczowski i sokalski[3], starosta jasielski w 1749 roku[4], generał ziem podolskich w 1728 roku, ambasador Rzeczypospolitej w Państwie Kościelnym w 1726 roku[5]. W późniejszym wieku zdążył poślubić o wiele młodszą od siebie czwartą żonę, Zofię z Krasińskich. W testamencie zostawił jej domenę Opola. Ona potem była II voto żoną Antoniego Lubomirskiego z Przeworska.
| ||
 portret pędzla Augustyna Mirysa | ||
 Topór | ||
| Data urodzenia | 1684 | |
| Data i miejsce śmierci | 5 stycznia 1750 Opole Lubelskie | |
| Ojciec | Stanisław Tarło | |
| Matka | Teresa Dunin-Borkowska | |
| Żona |
Zofia z Krasińskich, kasztelanka wiślicka 4.v. | |
| Odznaczenia | ||
| ||
W 1719 roku odznaczony Orderem Orła Białego[6][7].
Był synem Stanisława Tarły - wojewody lubelskiego[7].
Kształcił się we Francji, przebywał m.in. na dworze Ludwika XIV. Był posłem na kilku sejmach, czterokrotnie marszałkiem Trybunału Głównego Koronnego. W 1717 roku został podstolim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Poseł województwa sandomierskiego na sejm 1718 roku[8]. W 1719 roku został wojewodą lubelskim, a 1736 roku sandomierskim. Generał-lejtnant wojsk koronnych. Brał czynny udział w konfederacji tarnogrodzkiej[7]. W 1733 roku podpisał elekcję Stanisława Leszczyńskiego. [9] W czasie elekcji 1733 roku jako deputat królewski podpisał pacta conventa Stanisława Leszczyńskiego[10]. Podczas wojny o sukcesję polską przystąpił do konfederacji dzikowskiej i stojąc jako regimentarz na czele wojsk koronnych zmierzających w kierunku oblężonego przez siły sasko-rosyjskie Gdańska stoczył 8 kwietnia 1734 z armią rosyjską bitwę pod Wyszyczynem. Popierał Stanisława Leszczyńskiego, a potem podjął próbę założenia własnego stronnictwa, z którym zwalczał stronnictwa Potockich i Familii. W czasie sejmu grodzieńskiego 1744, który mógł przeprowadzić aukcję wojska Rzeczypospolitej, Prusacy proponowali mu polską koronę, jednak odmówił[11]. Mecenas sztuki i nauki, patron księdza Stanisława Konarskiego. Sponsor warszawskiego Collegium Nobilium oraz pierwszej w Polsce szkoły rzemieślniczej w Opolu Lubelskim[12]. W 1744 roku odparł oblężenie swojego zamku w Złoczowie, który próbowały zdobyć połączone siły Czartoryskich, Wiśniowieckich i Radziwiłłów[13].
Pochowany w kościele pod wezwaniem pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Opolu Lubelskim[14], w którym znajduje się jego nagrobek[7].
Kenotafium Jana Tarły w kościele Matki Boskiej Łaskawej w WarszawieEdytuj
Posiada nagrobek symboliczny w kościele Matki Bożej Łaskawej w Warszawie o.o. jezuitów. Pierwotnie wystawiony w kościele św. Pryma i Felicjana oraz Matki Boskiej Zwycięskiej[15]. W 1834 po przekazaniu przez Iwana Paskiewicza kościoła św. Pryma i Felicjana na cerkiew prawosławną, przeniesiony[15] do kościoła pojezuickiego (po kasacie jezuitów w 1773), przekazanego pijarom usuniętym z ich własnego kościoła[7].
Uważany za jedno z wybitnych dzieł rzeźby późnego baroku, pomnik powstał w pracowni Jana Jerzego Plerscha w latach 1752-1753 dla kościoła o.o. Pijarów. Rozebrany, przeniesiony a następnie ponownie złożony w 1864 r. przez Faustyna Cenglera w kościele o.o. jezuitów[16]. Zniszczony w 1944, został poddany scaleniu i konserwacji w 2010[17][18][7].
PrzypisyEdytuj
- ↑ historia parafii Wniebowzięcia NMP w Opolu Lubelskim (pol.). [dostęp 2010-08-23].
- ↑ Tomasz Ciesielski, Generałowie wojska koronnego w latach 1717–1763, w: Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura – urzędy – prawo – finanse, Zabrze 2011, s. 462.
- ↑ Konfederacja Generalna Stanów Koronnych y Wielkiego Xięztwa Litewskiego na walnym zieźdźie w Dźikowie pod Sandomierzem postanowiona dnia V miesiąca Listopada. Roku Pańskiego MDCC.XXXIV, s. K2.
- ↑ w tym roku uzyskał dożywocie na starostwo jasielskie z nieznaną z imienia Krasińską, Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565-1795 Materiały źródłowe, Warszawa, Bellerive-sur-Allier 2017, s. 71.
- ↑ Rocznik Służby Zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia 1938, Warszawa 1938, s. 143.
- ↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008, 2008, s. 148.
- ↑ a b c d e f S. Orgelbranda Encyklopedja Powszechna. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Akcyjnego Odlewni Czcionek i Drukarni S. Orgelbranda Synów, XIX i pocz. XX wieku (może wymagać uaktualnienia).
- ↑ Teka Gabryela Junoszy Podoskiego. T. VI. Poznań, 1862, s. 90.
- ↑ Jerzy Dunin-Borkowski i Mieczysław Dunin-Wąsowicz, Elektorowie królów Władysława IV., Michała Korybuta, Stanisława Leszczyńskiego i spis stronników Augusta III. Lwów 1910, s. 231.
- ↑ Actum in Curia Regia Varsaviensi 1733 sub tempus moderni interregni, feria tertia in crastino festi S. Matthaei Apostoli et Evangelistae anno Domini 1733, s. 44.
- ↑ Gembarzewski 1935 ↓, s. 12.
- ↑ Gembarzewski 1935 ↓, s. 13.
- ↑ Gembarzewski 1935 ↓, s. 92.
- ↑ świątynia w Opolu Lubelskim (pol.). [dostęp 2010-08-23].
- ↑ a b Katalog Zabytków Sztuki t.11 z.1 cz. 1 Warszawa Stare Miasto. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1993, s. 422. ISBN 83-221-0628-9.
- ↑ epitafium Jana Tarły w kościele pw. Matki Bożej Łaskawej w Warszawie do 1944 (pol.). Narodowe Archiwum Cyfrowe. [dostęp 25 sierpnia 2010].
- ↑ Monika Górecka-Czuryłło: Scalone piękno baroku. Rzeczpospolita, 07-05-2010. [dostęp 2010-08-23].
- ↑ Jerzy S. Majewski: Odrestaurują barokową perełkę z XVIII w. (pol.). Gazeta Stołeczna, 23-07-2010. [dostęp 2010-08-23].
BibliografiaEdytuj
- Miłosz Gembarzewski, Jan Tarło - Pierwszy Powstaniec Polski, 1935.
- Oksana Winnyczenko: Testament wojewody sandomierskiego Jana Tarły (1750). W: Wisnyk Lwiwśkoho uniwersytetu. Serija istoryczna. Wyd. 44. Lwów, 2009, s. 385-415. (ukr.)