Jeremiah Curtin
Jeremiah Curtin (ur. 6 września 1835 w Detroit, zm. 14 grudnia 1906 w Bristol) – amerykański ludoznawca, folklorysta i tłumacz. Curtin wykazywał duże zainteresowanie językami i z wieloma był obeznany. Znał m.in. polski i rosyjski. Od 1883 do 1891 pracował w Bureau of American Ethnology jako badacz terenowy dokumentujący obyczaje i mitologie różnych plemion indiańskich.
Wraz z żoną, Almą Cardell Curtin dużo podróżował, zbierając informacje etnologiczne.
Curtin prowadził badania nad folklorem Europy Wschodniej i Irlandii. Skompilował jedną z pierwszych dokładnych kolekcji irlandzkiego materiału ludowego i był ważnym źródłem dla W.B. Yeatsa[1]. Curtin znany jest z kilku kolekcji irlandzkich bajek ludowych.
Przełożył większość powieści Henryka Sienkiewicza (wydawanych od 1888), przyczyniając się do popularyzacji jego twórczości w Stanach Zjednoczonych. Przełożył też utwory Bolesława Prusa (m.in. Faraona) i Elizy Orzeszkowej. Kilkukrotnie odwiedził Polskę.
W swoich tłumaczeniach próbował zachowywać oryginalną strukturę polskiego zdania ale w rzeczywistości posługiwał się bardziej parafrazą niż metafrazą (tłumaczenie dosłowne).
Życiorys edytuj
Curtin urodził się Detroit w stanie Michigan[2][3][4] w irlandzkiej rodzinie. Wczesne życie spędził na farmie rodzinnej w Greendale w stanie Wisconsin[5], a później uczęszczał do Harvard College, mimo że jego rodzice chcieli, żeby poszedł do katolickiego college’u. Curtin ukończył Harvard w 1863 roku[1]. Następnie przeniósł się do Nowego Jorku, gdzie studiował prawo i pracował dla United States Sanitary Commission, tłumacząc i ucząc języka niemieckiego[6].
W 1864 r. wyjechał do Rosji, gdzie pełnił funkcję sekretarza Cassiusa M. Claya, ministra USA przy dworze rosyjskim. Podczas swojej wizyty w Rosji Curtin zaprzyjaźnił się z Konstantinem Pobedonostsevem, profesorem prawa na Moskiewskim Uniwersytecie Państwowym. Odwiedził także Czechosłowację i Kaukaz, a także studiował języki słowiańskie. Kontynuując doskonalenie swoich rosyjskich umiejętności językowych, uczył się również czeskiego, polskiego, czeskiego, litewskiego, łotewskiego, węgierskiego i tureckiego[7].
Po powrocie do Stanów Zjednoczonych Curtin wykładał o Rosji i Kaukazie. W 1872 r. Poślubił Almę M. Cardell[1]. Pani Cardell pracowała jako jego sekretarka. W 1883 Curtin został zatrudniony przez Bureau of American Ethnology jako pracownik terenowy.
W 1905 r. Prezydent Theodore Roosevelt poprosił go o udział w konferencji pokojowej w Portsmouth w New Hampshire, kończącej wojnę rosyjsko-japońską.
Jeremiah Curtin zmarł 14 grudnia 1906 r. w Burlington w stanie Vermont i został pochowany na cmentarzu Greenwood w Bristolu[8].
Irlandzki folklor edytuj
Curtin odwiedził Irlandię pięć razy w latach 1871-1893, gdzie zebrał materiał folklorystyczny w południowo-zachodnim Munster, na Wyspach Aran i w innych regionach Irlandii. Dzięki temu powstały jego książki Myths and Folklore of Ireland (1890), Hero Tales of Ireland (1894) i Tales of the Fairies and Ghost World (1895).
Tłumaczenia z polskiego edytuj
Curtin przetłumaczył wiele tomów Henryka Sienkiewicza, w tym Ogniem i mieczem. To właśnie ta powieść po raz pierwszy przyniosła polskiemu nobliście sławę na skalę światową.
Curtin interesował się zarówno kulturą rosyjską jak i polską, dlatego też w swoich tłumaczeniach unikał faworyzowania którejś ze stron w ich historycznych sporach[9].
Sienkiewicz edytuj
Curtin zaczął tłumaczyć historyczną powieść Henryka Sienkiewicza Ogniem i mieczem w 1888 roku w wieku pięćdziesięciu lat. Następnie wydał pozostałe dwa tomy Trylogii, inne utwory Sienkiewicza, a w 1897 jego Quo Vadis.
W 1897 Curtin i Sienkiewicz przypadkowo spotkali się w szwajcarskim kurorcie w Ragatz. Przez kolejne lata, aż do śmierci Curtina w 1906, mężczyźni utrzymywali kontakt.
Curtin był oczarowany Ogniem i mieczem, to też skłoniło go do napisania tłumaczenia. Jednak był on znawcą języka rosyjskiego, niewiele znał się na polskim. Podczas tworzenia przekładu starał się nadrobić braki w wiedzy, jednak jego tłumaczenie budzi wiele zastrzeżeń[10].
Przed rozpoczęciem tłumaczenia dzieł Sienkiewicza, Curtin nie znał polskiego prawie wcale. Zmotywował go aspekt finansowy. Mimo jego starań publikacja angielskiego przekładu spotkała się z falą krytyki na całym świecie. Przede wszystkim wytykano mu brak zrozumienia języka polskiego, niepoprawne konstruowanie zdań, złą składnię, błędną interpretację i wiele innych niedociągnięć[10].
Jednym ze znanych krytyków Curtina był Harold B. Segel, który twierdził, że Curtin nie miał zbyt wiele talentu literackiego i polegał za bardzo słowniku. Segel zrobił całą listę słów i zwrotów przetłumaczonych dosłownie przez Curtina i udziwniających jego teksty, takich jak przełożenie „Czołem” jako „With the forehead” zamiast znacznie lepszego „Greetings”[11]. Jego tłumaczenie Quo Vadis spotkało się z bardziej przychylnymi recenzjami.
Prus edytuj
W 1897 podczas wizyty w Warszawie, Curtin dowiedział się o twórczości Bolesława Prusa. Przeczytał powieść Faraon i postanowił ją przełożyć[12].
Tłumaczenie Faraona, w wersji Curtina zatytułowane The Pharaoh and the Priest, spotkało się z falą krytyki. Wersja Curtina jest niekompletna, brakuje w niej Epilogu. Z niewiadomych powodów Curtin, podając autora powieści, nie użył pseudonimu literackiego Prusa, lecz jego prawdziwego imienia w zniekształconej formie: „Alexander Glovatski”[13].
Twórczość edytuj
- Myths and Folk-lore of Ireland, 1890.
- Myths and Folk-tales of the Russians, Western Slavs, and Magyars, Little, Brown, and Company, 1890.
- Hero-Tales of Ireland, 1894.
- Tales of the Fairies and of the Ghost World, 1895.
- Creation Myths of Primitive America, 1898.
- A Journey in Southern Siberia, Little, Brown, and Company, 1909.
- Seneca Indian Myths, 1922.
- The Mongols A History, Little, Brown, and Company. 1908.
- Myths of the Modocs, Sampsom Low, Marston & Company, Ltd., 1912.
Tłumaczenia edytuj
- Quo Vadis (Henryk Sienkiewicz), 1897.
- Yanko the Musician and Other Stories (Henryk Sienkiewicz), Little, Brown, and Company, 1893.
- In Vain (Henryk Sienkiewicz) Little, Brown, and Company, 1899.
- The Knights of the Cross (Henryk Sienkiewicz), Little, Brown, and Company, 1900.
- The Argonauts (Eliza Orzeszkowa), 1901.
- Children of the Soil (Henryk Sienkiewicz).
- Hania (Henryk Sienkiewicz).
- With Fire and Sword (Henryk Sienkiewicz) 1898.
- The Pharaoh and the Priest (Bolesław Prus), 1902.
Upamiętnienie edytuj
Wspomnienia o Curtinie, zatytułowane The Memoirs of Jeremiah Curtin zostały opublikowane w 1940 r. przez State Historical Society of Wisconsin z rękopisu przedstawionego społeczeństwu przez siostrzenicę Curtina, panią Walter J. Seifert.
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Jeremiah Curtin (1835-1906) [online], www.ricorso.net [dostęp 2019-02-11] .
- ↑ Behind the Curtin - Features - Milwaukee Magazine [online], web.archive.org, 28 grudnia 2010 [dostęp 2019-02-11] .
- ↑ The Wisconsin magazine of history: Volume 22, number 3, March 1939 :: Wisconsin Magazine of History Archives [online], content.wisconsinhistory.org [dostęp 2019-02-11] .
- ↑ Jeremiah Curtin [online], Wisconsin Historical Society, 8 sierpnia 2017 [dostęp 2019-02-11] .
- ↑ Jeremiah Curtin House [online], Milwaukee County Historical Society [dostęp 2019-02-11] (ang.).
- ↑ Memoirs of Jeremiah Curtin. [online], Library of Congress, Washington, D.C. 20540 USA [dostęp 2019-02-11] .
- ↑ Jeremiah Curtin , Creation Myths of Primitive America, ABC-CLIO, 2002, ISBN 978-1-57607-939-3 [dostęp 2019-02-11] (ang.).
- ↑ Jeremiah Curtin, Linguist, World Traveler article in The Vermonter Magazine [online], users.gmavt.net [dostęp 2019-02-11] [zarchiwizowane z adresu 2018-06-21] .
- ↑ Harold B. Segel , Sienkiewicz's First Translator, Jeremiah Curtin, „The Slavic Review”, XXIV, 1965, s. 197-98 .
- ↑ a b Paweł Rogaliński , „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza w tłumaczeniu Jeremiaha Curtina jako przykład braku zrozumienia historii Polski przez obcokrajowca oraz trudności z odzwierciedleniem kolorytu językowego w przekładzie na język angielski | Przegląd Dziennikarski [online] [dostęp 2019-02-11] (pol.).
- ↑ Harold B. Segel , Sienkiewicz's First Translator, Jeremiah Curtin, „The Slavic Review”, XXIV, 1965, s. 212 .
- ↑ Harold B. Segel , Sienkiewicz's First Translator, Jeremiah Curtin, „The Slavic Review”, XXIV, 1965, s. 197 .
- ↑ Christopher Kasparek , Prus' Pharaoh and Curtin's Translation, „The Polish Review”, XXXI, 1986, s. 132–33 .
Bibliografia edytuj
- Kasparek, Christopher. "Prus' Pharaoh and Curtin's Translation". The Polish Review, vol. XXXI, nos. 2–3 (1986), pp. 127–35.
- Segel, Harold B. "Sienkiewicz's First Translator, Jeremiah Curtin". The Slavic Review, vol. XXIV, no. 2 (June 1965), pp. 189–214.
Linki zewnętrzne edytuj
- Rogalinski.com.pl – Analiza „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza w tłumaczeniu Jeremiaha Curtina. rogalinski.com.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-16)].
- ISNI: 000000011025052X
- VIAF: 37277243
- LCCN: n50018558
- GND: 172035562
- NDL: 00831830
- LIBRIS: 20dgk91l5dhrpvq
- SUDOC: 056901488
- NLA: 35032768
- NKC: js2017942424
- BNE: XX976233
- NTA: 07087414X
- BIBSYS: 90878222
- CiNii: DA04088444
- Open Library: OL30526A
- PLWABN: 9810606381805606
- NUKAT: n98028556
- J9U: 987007260035005171
- PTBNP: 1473268
- LNB: 000054197
- CONOR: 86141795
- LIH: LNB:Byuf;=Cg
- WorldCat: lccn-n50018558