Kaali kraater
Kaali kraater – krater uderzeniowy na wyspie Sarema w Estonii, w pobliżu wsi Kaali. Impaktowe pochodzenie krateru zostało stwierdzone w latach 20. XX wieku. Głównemu kraterowi towarzyszy osiem mniejszych, o średnicach od 12 do 40 metrów[2]. Jezioro meteorytowe wypełniające krater nosi nazwę Kaalijärv i położone jest w głównym kraterze Kaali. Jezioro jest okrągłe, jego wielkość jest zmienna w zależności od pory roku i opadów. Ma od 60 do 30 m średnicy i głębokość od 6 do 1 m; otacza je wał ziemny. Cały krater ma średnicę 110 metrów i głębokość 22 metrów.
 Jezioro meteorytowe Kaalijärv wypełniające krater, przy niskim stanie wody | |
| Ciało niebieskie | |
|---|---|
| Średnica krateru |
110 m |
| Głębokość krateru |
6 m |
| Wiek | |
| Źródło nazwy |
wieś Kaali |
Położenie na mapie Estonii  | |
Położenie na mapie Saremy  | |
 58°22′22″N 22°40′10″E/58,372778 22,669444
| |
Pochodzenie krateru
edytujWiek kraterów jest oceniany na około 4000 lat[1]. Zostały one utworzone przez upadek żelaznego meteoroidu typu IAB, o początkowej masie rzędu 1000 ton, który wtargnął w atmosferę z północnego wschodu pod kątem około 35°. Największy fragment o masie około 450 ton uderzył w podłoże z sylurskich dolomitów, tworząc główny krater[2]. W miejscu spadku zostało znalezione łącznie 2,5 kilograma meteorytów.
Okoliczny materiał skalny nie zawiera osadów morskich, zatem kratery nie mogły powstać wcześniej niż 10 000 lat temu, gdy Sarema wynurzyła się z Bałtyku. Datowanie na podstawie osadów torfowych pozwoliło oszacować ich powstanie na rok około 5500 p.n.e. Nowsze pomiary (datowanie radiowęglowe torfu wzbogaconego w iryd) wskazują, że uderzenie miało miejsce 800–400 lat p.n.e[2].
Skutki środowiskowe i kulturowe
edytujUderzenie, które utworzyło krater i jezioro Kaalijärv wyzwoliło energię ∼20 kiloton trotylu[2], czyli taką jak bomba atomowa, która zniszczyła Nagasaki. Pożary lasów wywołane przez ten upadek rozprzestrzeniły się na co najmniej 6 km na północny zachód od miejsca uderzenia[2].
Oprócz skutków środowiskowych impakt ten miał wielkie znaczenie dla ludów zamieszkujących przyległe obszary. Sarema była zamieszkana od mezolitu, a uderzenie nastąpiło prawdopodobnie w epoce brązu, gdy populacja ludzka była już względnie duża. Opisy zjawisk, które prawdopodobnie są zapisem skutków upadku meteorytu, występują w folklorze ludów bałtycko-fińskich, a także w eposach Kalevala i Kalevipoeg[3][4]. Według interpretacji Lennarta Meri, Sarema to wyspa Ultima Thule odwiedzona przez Pyteasza z Massalii, na której miejscowi mieli mu pokazać „grób, w który upadło martwe Słońce”; także inne klasyczne teksty historyczne (Tacyta, Apolloniusza Rodyjskiego) mogą odnosić się do pamięci o tym wydarzeniu[2][3][5].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Kaalijärv. Earth Impact Database. [dostęp 2013-06-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Siim Veski, Atko Heinsalu, Kalle Kirsimäe, Anneli Poska i inni. Ecological catastrophe in connection with the impact of the Kaali meteorite about 800–400 BC on the island of Saaremaa, Estonia. „Meteoritics & Planetary Science”. 36 (3), s. 1367–1375, 2001. [dostęp 2013-06-03].
- ↑ a b Lennart Meri: Hõbevalge. Tallinn, Estonia: Eesti Raamat, 1976.
- ↑ T. Jaakkola, red. U. Haenni i I. Tuominen.. The Kaali giant meteorite fall in the Finnish-Estonian folklore. „6th Soviet-Finnish Astronomical Meeting”, 10-15 listopada 1986. Tallinn: Obserwatorium astronomiczne w Tartu. [dostęp 2013-06-03].
- ↑ The Physical and Social Effects of the Kaali Meteorite Impact — a Review. W: Comet/Asteroid Impacts and Human Society. An Interdisciplinary Approach. Springer Berlin Heidelberg, 2007, s. 265-275. DOI: 10.1007/978-3-540-32711-0_15. ISBN 978-3-540-32709-7.