Katatonia, także zespół katatoniczny (od gr. katá- w złożeniach oznaczające „w dół” lub stosowane jako wzmocnienie; tonikós „napięty”) – zespół psychopatologiczny, charakteryzujący się występowaniem zwiększonej lub zmniejszonej aktywności ruchowej, którym towarzyszy utrudnienie lub zniesienie kontaktu osoby z otoczeniem[1]. Sam termin katatonia oznacza wzrost spoczynkowego napięcia mięśni, zanikający podczas wykonywania ruchów biernych lub czynnych[1].

Katatonia
Ilustracja
Pacjent w stuporze katatonicznym
Klasyfikacje
MeSH

D002389

Choć historycznie katatonia była wiązana ze schizofrenią (schizofrenia katatoniczna, 30% przypadków[2]), obecnie wiadomo, że objawy zespołu katatonicznego są niespecyficzne i mogą występować w wielu zaburzeniach psychicznych i stanach neurologicznych. Oprócz tego może pojawić się w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej i depresji (łącznie 43% przypadków[2]), zespołu stresu pourazowego, narkolepsji, w wyniku nadużywania bądź przedawkowania narkotyków, jako następstwo chorób i organicznych uszkodzeń mózgu, a także w licznych chorobach somatycznych (np. w hipowitaminozach, niewydolności wątroby)[1].

Postaci katatoniczne schizofrenii występują rzadziej w krajach rozwiniętych.

Pojęcie katatonii wprowadził w 1874 roku Karl Ludwig Kahlbaum.

Objawy

edytuj

Katatonia może przebiegać ze stuporem (zahamowaniem ruchowym) bądź pobudzeniem ruchowym. Stupor katatoniczny charakteryzuje się znieruchomieniem, podczas którego pacjenci zastygają w niezwykłych pozach (giętkość woskowa), nie mówią (mutyzm) bądź wykonują wciąż ten sam ruch (stereotypia), odmawiają przyjmowania posiłków i płynów[2]. Pobudzenie katatoniczne objawia się z kolei dziwaczną, pozbawioną celowości aktywnością i impulsywnością.

Rozpoznanie

edytuj

Według klasyfikacji DSM-5, rozpoznanie "Katatonia powiązana z innym zaburzeniem psychicznym" (kod 293.89 [F06.1]) może być postawione, jeśli w obrazie klinicznym dominują przynajmniej trzy z poniższych objawów[3]:

  • stupor (i.e., brak aktywności psychoruchowej; pacjent nie nawiązuje aktywnego kontaktu z otoczeniem)
  • katalepsja (i.e., zesztywnienie mięśni powodujące znieruchomienie i bierne utrzymywanie w pozycji wbrew sile grawitacji)
  • giętkość woskowa (i.e., pacjent pozwala przeprowadzającemu badanie zmienić jego pozę, w której zastyga)
  • mutyzm (i.e., brak, lub ograniczona odpowiedź słowna [wykluczyć ten punkt, jeśli pacjent cierpi na afazję])
  • negatywizm (i.e., pacjent nie reaguje ani na instrukcje, ani na bodźce, bądź wykonuje odwrotne działanie)
  • posturyzm (i.e., spontaniczne i aktywne utrzymywanie dziwacznych, często niewygodnych pozycji ciała przeciw sile grawitacji)
  • manieryzmy (i.e., wielokrotne powtarzanie dziwnych, pozornie celowych ruchów, ale wykonywanych w złych sytuacjach)
  • stereotypie (i.e., patologicznie częste powtarzanie pozbawionych celu ruchów)
  • agitacja (pobudzenie katatoniczne), niewywołana bodźcem zewnętrznym
  • grymasy (i.e., robienie dziecięcych grymasów)
  • echolalia (i.e., naśladowanie czyjejś mowy)
  • echopraksja (i.e., powtarzanie czyichś ruchów)

Leczenie

edytuj

Początkowe leczenie skupia się na złagodzeniu objawów. Pierwszą linią leczenia są benzodiazepiny, często stosowane w wysokich dawkach. Podana domięśniowo próbna dawka lorazepamu często pozwala osiągnąć widoczną poprawę już w ciągu pół godziny od rozpoczęcia terapii. We Francji do postawienia diagnozy używa się zolpidemu, uzyskując pierwszą odpowiedź terapeutyczną w tym samym czasie. Celem definitywnego wyleczenia należy rozpocząć terapię choroby będącej przyczyną katatonii[4].

Terapia elektrowstrząsami jest efektywnym sposobem leczenia katatonii, jednakże wskazuje się na potrzebę przeprowadzenia wysokiej jakości badań z randomizowanych kontrolowanych badań klinicznych, celem oceny skuteczności, tolerancji i wskazań do tej terapii w katatonii[5].

Leki przeciwpsychotyczne muszą być podawane z dużą dozą ostrożności, ponieważ mogą pogorszyć katatonię, a nawet wywołać złośliwy zespół neuroleptyczny, niebezpieczne powikłanie, podobne w swoim przebiegu do katatonii i wymagające natychmiastowego odstawienia leków przeciwpsychotycznych[4].

Klasyfikacja ICD10

edytuj
kod ICD10 nazwa choroby
ICD-10: F06.1 Organiczne zaburzenia katatoniczne
ICD-10: F20.2 Schizofrenia katatoniczna

Klasyfikacja DSM-IV

edytuj
kod DSM-IV nazwa choroby
293.89 Zaburzenie katatoniczne spowodowane ogólnym stanem zdrowia
295.20 Schizofrenia katatoniczna

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c Marek Jarema, Bogdan Barbaro, Psychiatria : podręcznik dla studentów medycyny, wyd. 2 uaktualnione i rozsz., Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2016, ISBN 978-83-200-5022-6, OCLC 939908303 [dostęp 2020-04-20].
  2. a b c Agata Świerkosz, Zaburzenia dysocjacyjne czy psychotyczne? Stupor u 23-letniej pacjentki, „Psychiatria”, 12 (3), 2015, s. 201-207 [dostęp 2020-04-20].
  3. American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wyd. piąta edycja, Arlington, VA: American Psychiatric Publishing, 2013, s. 119–121, ISBN 978-0-89042-555-8.
  4. a b Michael Alan Taylor, Catatonia : a clinician's guide to diagnosis and treatment, Cambridge: Cambridge University Press, 2003, ISBN 0-511-06198-6, OCLC 57254202 [dostęp 2020-04-21].
  5. Arnaud Leroy i inni, Is electroconvulsive therapy an evidence-based treatment for catatonia? A systematic review and meta-analysis, „European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience”, 268 (7), 2017, s. 675–687, DOI10.1007/s00406-017-0819-5, ISSN 0940-1334, PMID28639007, OCLC 752641911.

Bibliografia

edytuj
  • Alasdair D. Cameron: Psychiatria. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2009, s. 34–35, seria: Crash Course. ISBN 978-83-8958-176-1.