Kosmatek pospolity[1] (Tropinota (Epicometis) hirta) – gatunek chrząszcza z rodziny poświętnikowatych i podrodziny kruszczycowatych. Zamieszkuje Europę, Afrykę Północną oraz zachodnią i środkową część Azji; ponadto zawleczony został do Ameryki Północnej.

Kosmatek pospolity
Tropinota hirta
(Poda, 1761)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

chrząszcze

Podrząd

chrząszcze wielożerne

Nadrodzina

żukokształtne

Rodzina

poświętnikowate

Podrodzina

kruszczycowate

Plemię

Cetoniini

Podplemię

Cetoniina

Rodzaj

Tropinota

Podrodzaj

Tropinota (Epicometis)

Gatunek

kosmatek pospolity

Taksonomia

edytuj

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1761 roku przez Nikolausa Podę von Neuhausa pod nazwą Scarabaeus hirtus. W taksonie Epicometis umieszczony został w 1842 roku przez Hermanna Burmeistera i stanowi jego gatunek typowy[2].

W obrębie omawianego gatunku wyróżnia się trzy podgatunki[2]:

  • Tropinota hirta crispa Petrovitz, 1971
  • Tropinota hirta hirta Poda von Neuhaus, 1761
  • Tropinota hirta hirtiformis Reitter, 1913

Morfologia

edytuj

Chrząszcz o owalnym w zarysie ciele długości od 8 do 11 mm, z wierzchu czarnym, pozbawionym metalicznego połysku, porośniętym długimi sterczącymi włoskami; na pokrywach występują plamki z białego, aksamitnego owłosienia o zmiennej liczbie, rozmiarach i położeniu, czasem zupełnie zanikłe. Głowę pokrywa ziarniste punktowanie. Przedplecze ma lekko pomarszczone punktowanie i pośrodku zaopatrzone jest w gładkie żeberko podłużne. Tarczka cechuje się trójkątnym zarysem. Spłaszczone pokrywy mają dobrze zaznaczone guzy barkowe i po pięć słabo zaznaczonych, punktowanych rzędów. Umiarkowanie wypukłe pygidium pokrywają silne, przechodzące w zmarszczki punkty oraz porastają długie włoski. Oprócz sternitów odwłoka spód ciała obrośnięty jest wełnistym owłosieniem. Odnóża przedniej pary mają trzy zęby na goleniach, a ich stopy są w przypadku samca trochę dłuższe niż w przypadku samicy[3].

Ekologia i występowanie

edytuj

Owad ten zasiedla głównie ciepłe tereny otwarte o bogatym w próchnicę, przepuszczalnym podłożu[4][5], w tym murawy kserotermiczne, nasłonecznione zbocza, łąki kwietne, polany, pobrzeża lasów i ogrody[6][4]. Cykl życiowy jest jednoroczny[4]. Podziemne larwyryzofagiczne i żerują na gnijących korzeniach roślin[3]. Przepoczwarczenie ma miejsce w glebie, zwykle w sierpniu, przy czym owad dorosły pozostaje w kokonie poczwarkowym do wiosny następnego roku[4]. Aktywne osobniki dorosłe spotyka się od kwietnia do sierpnia[6]. Żerują na nektarze kwiatów krzewów i roślin zielnych, najchętniej z rodziny astrowatych[4]. Preferują kwiaty o żółtym kolorze[7]. Podczas żerowania pyłek przyczepia się do włosków owada, który zatem przyczynia się do zapylenia kwiatów.

 
Imago na kwiecie

Gatunek pierwotnie palearktyczny[2], ale zawleczony także do nearktycznej Ameryki Północnej[1][4]. Podgatunek nominatywny znany jest z Maroka, Portugalii, Hiszpanii, Andory, Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji, europejskiej części Rosji, Kazachstanu i anatolijskiej części Turcji[2]. W Polsce spotykany jest wszędzie oprócz wyższych części gór[4], lokalnie liczny[5].

Podgatunek T. h. hirtiformis podawany jest z Gruzji, zachodniosyberyjskiej części Rosji, Kazachstanu, Turkmenistanu i Uzbekistanu. T. h. crispa jest endemitem tureckiego Izmiru[2].

Przypisy

edytuj
  1. a b Jiří Zahradník: Przewodnik: Owady. Warszawa: Multico, 2000, s. 182.
  2. a b c d e Ivan Löbl, Aleš Smetana (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 3. Scarabaeoidea – Scirtoidea – Dascilloidea – Buprestoidea – Byrrhoidea, Stenstrup: Apollo Books, 2006, s. 297-298, ISBN 87-88757-59-5.
  3. a b Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 51.
  4. a b c d e f g B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. 1983, seria: Katalog Fauny Polski t. XXIII z. 9.
  5. a b M. Bunalski i inni, Materiały do poznania rozmieszczenia chrząszczy (Coleoptera) Zachodniej Polski. Część 6. Kruszczyce (Scarabaeidae: Cetoniinae), „Wiadomości entomologiczne”, 2, 34, 2015, s. 12–29.
  6. a b Tropinota hirta – Kosmatek pospolity. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-04-14].
  7. Dawid Marczak, Radosław Mroczyński, Materiały do poznania fauny Kampinoskiego Parku Narodowego: Scarabaeidae. Część 1. Podrodziny: Melolonthinae, Sericinae, Rutelinae, Dynastinae i Cetoninae. [online] [dostęp 2017-05-12].

Bibliografia

edytuj
  • Pławilszczikow Klucz do oznaczania owadów
  • S. Bily Chrząszcze, wyd Delta