Kowal bezskrzydły
Kowal bezskrzydły, kowal dwuplamek (Pyrrhocoris apterus), zwany potocznie „tramwajarzem”[1] lub „doktorkiem”[2] – gatunek pluskwiaka z rodziny kowalowatych (Pyrrhocoridae), pospolity w Polsce. Ze względu na łatwość hodowli bywa wykorzystywany do badań laboratoryjnych[3][4].
| Pyrrhocoris apterus | |
| (Linnaeus, 1758) | |
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| (bez rangi) | pierwouste |
| Nadtyp | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
kowal bezskrzydły |
Morfologia
edytujOsiąga długość około 1 cm. Jego czułki są dość długie i czteroczłonowe, odnóża proporcjonalne do długości ciała, stopy trzyczłonowe, a na pazurkach znajdują się powierzchnie czepne – przylgi. Przetchlinki leżą na brzusznej stronie odwłoka, przyoczka nie występują. Jak wszystkie kowalowate, gatunek ten posiada trichobotria, czyli włoski czuciowe rejestrujące ruchy powietrza[3]. Skrzydła są częściowo uwstecznione[5].
Jego głowa, czułki, tarczka, międzykrywki, odnóża i odwłok są czarne, natomiast przedplecze jest czerwone, z wyraźną czarną plamą w części środkowej. Na odwłoku znajduje się charakterystyczny czerwono-czarny wzór. Wewnątrz gatunku występuje zjawisko polimorfizmu objawiające się silnym uwstecznieniem tylnych skrzydeł u części osobników[3].
Występowanie
edytujJest jednym z niewielu kowalowatych występujących niemal w całej Palearktyce[3][4] (większość gatunków pokrewnych występuje przede wszystkim w strefach paleotropikalnych i subtropikalnych). Jego wschodni zasięg występowania sięga południowych regionów wschodniej Syberii (do podnóża Ałtaju), południowo-zachodniej Mongolii i północno-zachodnich Chin. Występuje także na terenie Stanów Zjednoczonych, w Ameryce Środkowej, Europie oraz Indiach[4].
Często pojawia się w dużych gromadach u podstawy pni drzew liściastych, szczególnie lipy[1][6]. Jest gatunkiem zazwyczaj nieszkodliwym dla środowiska (w tym dla ludzi, nie kąsa[1]), choć może uszkadzać młode drzewka w szkółkach i wyrządzać szkody w winnicach[6]. Występuje w grupach, co służy jako strategia odstraszania drapieżnych ptaków[5].
Ekologia
edytujPożywienie
edytuj
Kowale bezskrzydłe żywią się opadłymi nasionami (głównie lipy)[1][7], owocami, a także sokami martwych owadów, chorych gąsienic, dżdżownic, ślimaków[7]. Sporadycznie spożywają odchody[5], niekiedy również dochodzi u nich do kanibalizmu[1]. Pokarm wysysają za pomocą kłujki.
Sam kowal rzadko staje się łupem dla innych zwierząt, gdyż jest wstrętny w smaku[8]. Jedynie borsuki czasami żywią się tymi owadami[1].
Rozmnażanie
edytuj
Samice składają jaja do ziemi, mchu lub między zalegające ziemię liście. Larwy wykluwają się w czerwcu, zimują imago, w pełni wykształcone osobniki po przepoczwarzeniu. Wczesną wiosną owady te budzą się i gromadzą w nasłonecznionych miejscach.
Ich kopulacja trwa długo – często ponad 12 godzin, niekiedy nawet do 7 dni[9], co jest sposobem samca na zapobieganie dostępu do samicy przez konkurentów[5]. Z tego powodu często kowale spotykane są sczepione tylnymi częściami ciała[4], stąd bywają popularnie nazywane tramwajami.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f Kacper Kowalczyk: Kowal bezskrzydły – opis, występowanie i zdjęcia. Owad kowal bezskrzydły ciekawostki. Ekologia.pl. [dostęp 2017-10-04].
- ↑ Tramwajarze, a może doktorki? Te owady wzbudzają wiele kontrowersji. Leśnicy wyjaśniają [online], gazetapl, 28 lutego 2023 [dostęp 2024-05-03] (pol.).
- ↑ a b c d Barbara Lis. Płaszczyńcowate – Piesmatidae, smukleńcowate – Berytidae, kowalowate – Pyrrhocoridae. „Klucze do oznaczania owadów Polski”. 18 (9), s. 28–33, 2007.
- ↑ a b c d
Radomir Socha. Pyrrhocoris apterus (Heteroptera) – an experimental model species: A review. „European Journal of Entomology”. 90, s. 241–286, 1993. ISSN 1210-5759. [dostęp 2016-03-26]. (ang.).
- ↑ a b c d Adam Wajrak: Kowal kłuje lipę. Wyborcza.pl, 2013-07-18. [dostęp 2017-09-12].
- ↑ a b Václav Jan Staněk: Wielki atlas owadów. Warszawa: PWRiL, 1972, s. 105. ISBN 83-09-00903-8.
- ↑ a b Józef Banaszak: Przegląd systematyczny owadów. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane WSP, 1994, s. 50. ISBN 83-7096-099-5.
- ↑ Marek W. Kozłowski: Owady Polski. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2008, s. 121–125. ISBN 978-83-7073-666-8.
- ↑ Gerhard Schöfl, Michael Taborsky. Prolonged tandem formation in firebugs (Pyrrhocoris apterus) serves mate-guarding. „Behavioral Ecology and Sociobiology”. 52 (5), s. 426–433, 2002. DOI: 10.1007/s00265-002-0524-9. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Henryk Sandner: Owady. Warszawa: PWN, 1990. ISBN 83-01-08369-7.