Ksiądz

duchowny niektórych wyznań chrześcijańskich

Ksiądz – we współczesnym rozumieniu tego słowa – duchowny chrześcijański. W Kościele katolickim, Cerkwi prawosławnej oraz Kościele luterańskim potoczne określenie prezbitera[1]. W niektórych Kościołach protestanckich osoba, której powierzono urząd kościelny poprzez ordynację.

Księża katoliccy w Rzymie, 2005 rok

Pochodzenie słowa

edytuj

Samo słowo „ksiądz” wywodzi się ze słowiańskiego kniędz (*kъnędzь) i pierwotnie termin ten oznaczał władcę, naczelnika plemiennego[2] (z tego samego źródła wywodzą się ruskie kniaź, czeskie kníže czy południowosłowiańskie knez). Słowo *kъnędzь do słowiańszczyzny zostało zapożyczone z pragermańskiego kuning lub kunung (*kuningaz, *kunungaz) – „książę, naczelnik plemienny” (kuning → kŭnęgŭ → kъnęgъ → kъnędzь). W polszczyźnie słowo uległo dalszym przekształceniom (zanik jerów, zmiana nagłosowego kń- w kś- itd.) w formę ksiądz. W litewskim pozostało jako kunigas.

We wczesnym średniowieczu zaczęto tak określać ludzi możnych i wpływowych. Od XIII wieku słowem tym nazywano też niekoronowanych władców jako odpowiednik łacińskiego słowa dux lub princeps, np. wielki ksiądz litewski (dziś w tym znaczeniu występuje polska forma książę, która pierwotnie znaczyła młodego władcę – książę od ksiądz (władca) jak koźlę od kozieł czy chłopię od chłop). W dawnej polszczyźnie zapisywano to słowo jako xiądz.

Znaczenie „duchowny” jest najpóźniejsze (prawdopodobnie przyszło do polszczyzny pod wpływem czeskim). Z początku, od II połowy XIV wieku, było stosowane jedynie wobec biskupów (zwanych wówczas często książętami Kościoła). Z czasem tytułu tego zaczęli używać opaci, prałaci i proboszczowie, a później też pozostali duchowni (w tym również niekatoliccy)[3]. W nowożytnej polszczyźnie stało się powszechnie używanym potocznym określeniem prezbitera.

Żeńskim odpowiednikiem słowa ksiądz jest ksieni.

Inne określenia duchownych

edytuj

W niektórych nurtach chrześcijańskich preferowane są lub stosowane zamiennie inne tytuły duchownych, takie jak np.: batiuszka (dawn. pop), pastor (łac. pasterz), starszy, kapłan (mariawici), minister bądź ojciec.

Zobacz też

edytuj
 
Ksiądz katolicki (prezbiter) Kazimierz Panuś w stroju duchownym
 
Ksiądz luterański (pastor) Dariusz Chwastek w stroju duchownym
 
Ksiądz prawosławny (pot. batiuszka) Jan Antonowicz w stroju liturgicznym

Przypisy

edytuj
  1. ksiądz, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-06-07].
  2. Maksymilian Nagalski: Ksiądz...czyli kto?. musyjne.pl, 2020-01-17. [dostęp 2020-04-26].
  3. Ksieni [online], 24kurier.pl [dostęp 2023-03-31] (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj