Kureczka hawajska
Kureczka hawajska[7] (Zapornia sandwichensis) – gatunek małego ptaka z rodziny chruścieli (Rallidae). Występował endemicznie na wyspie Hawaiʻi; po raz ostatni odnotowany w 1884 lub 1893. Wymarły.
| Zapornia sandwichensis[1] | |||
| (Gmelin, 1789) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
kureczka hawajska | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[6] | |||
 | |||
Taksonomia edytuj
Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego takson ten opisał Johann Friedrich Gmelin w 1789 w 13. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Rallus sandwichensis[2]. Wcześniej, w 1785, gatunek ten opisał John Latham pod zwyczajową angielską nazwą Sandwich Rail[2][8]. Kureczka hawajska bywała często umieszczana w rodzaju Porzana, ale obecnie (2021) zalicza się ją powszechnie do rodzaju Zapornia[7][9][10]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) uznaje ją za gatunek monotypowy[10], niektórzy autorzy rozróżniają jednak dwa podgatunki: Z. s. sandwichensis i Z. s. millsi[11]. Holotyp został odłowiony podczas podróży Cooka i przekazany do muzeum w Lejdzie[4]. Prócz Lejdy okaz podgatunku nominatywnego znajduje się również w zbiorach w Nowym Jorku, a szczątki subfosylne w Waszyngtonie. Okazy ptaków opisanych jako Z. s. millsi (znanych jest 5[12]) przechowywane są w kolekcjach w Cambridge, Honolulu, Tring i Wiedniu. Wszystkie 5 spreparowanych kureczek tego podgatunku zostało odłowionych dla Jamesa D. Millsa[11] przez rdzennego mieszkańca imieniem Hawelu[3].
Morfologia edytuj
Długość ciała wynosi około 14 cm[11]. Wymiary dla holotypu (oryginalne podane w calach z dokładnością do 0,1 cala ≈ 2,5 mm): długość górnej krawędzi dzioba 20 mm, długość skrzydła 71 mm, długość ogona 18 mm, długość skoku 33 mm[5]. Ciemię i pokrywy uszne brązowe z szarawym nalotem. Grzbiet, skrzydła i pokrywy nadogonowe brązowe. Pióra grzbietu mają ciemniejsze środki. Gardło białawe, na piersi barwa przechodzi w czerwonobrązową, na bokach ciała i pokrywach podogonowych w czekoladową. Dziób popielaty lub czarny, żuchwa po bokach żółta. Ptaki opisane jako Z. s. millsi wyróżniały się ciemnym, czerwonoczekoladowym grzbietem, ciemniejszymi środkami piór w niższej części grzbietu i brakiem ciemnych środków piór w pozostałej części grzbietu[11].
Zasięg i ekologia edytuj
Kureczki hawajskie zamieszkiwały endemicznie wyspę Hawaiʻi[13]. Ptaki podgatunku nominatywnego odłowiono w zawietrznej części wyspy[11], z okolic Kealakekua[12]. Pięć okazów Z. s. millsi pozyskano w części nawietrznej[11], między Hilo i Volcano[12]. Zasiedlały obszary porośnięte trawami i niskimi krzewami oraz przecinki leśne[11]. Ich obecność można było poznać po warkoczącym głosie, jaki z siebie wydawały. Rdzenni mieszkańcy potrafili go naśladować; według Palmera był bardzo podobny do głosu karliczki hawajskiej (Z. palmeri). Gniazda kureczek hawajskich znajdowały się na ziemi[3].
Status edytuj
IUCN uznaje kureczkę hawajską za gatunek wymarły (EX, Extinct)[13]. Pierwsze okazy pozyskano najprawdopodobniej 26 stycznia 1779, kiedy to kompania Cooka zakupiła od rolników uprawiających taro dwa ptaki. Kolejne 5 okazów pozyskano w latach 1859–1864[12]. W 1862 W.H. Pease określił kureczkę hawajską jako niemal wymarłą[11]. Ostatnie pewne stwierdzenie miało miejsce w 1884[12]. Hawelu poinformował Scotta B. Wilsona, że jednemu z listonoszy pomiędzy 1884 a 1887 rokiem przebiegła drogę właśnie kureczka hawajska[3]. Doniesienia z lat 1884–1893 są niepewne. Za wymarcie tych chruścieli odpowiada najprawdopodobniej drapieżnictwo ze strony szczurów, kotów, psów i ludzi[13]. Rothschild odnotował jednak, że kureczki hawajskie były w stanie uciec każdemu psu[3].
Przypisy edytuj
- ↑ a b Zapornia sandwichensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c Johann Friedrich Gmelin: Caroli a Linné ... Systema naturae per regna tria naturae. T. 1, cz. 2. 1789, s. 717.
- ↑ a b c d e f g h Walter Rothschild: The avifauna of Laysan and the neighbouring islands. 1893–1900, s. 241–243.
- ↑ a b Scott B. Wilson: Aves Hawaiienses. The birds of the Sandwich Islands. 1890–1899, s. Pl. 60.
- ↑ a b Richard Bowdler Sharpe: Catalogue of the Birds in the British Museum. T. 23. 1894, s. 336.
- ↑ Zapornia sandwichensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Rallidae Rafinesque, 1815 - chruściele - Rails and coots (Wersja: 2021-11-03). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-12-05].
- ↑ J. Latham: A general synopsis of birds. T. 3. Cz. 1. 1785, s. 236. (ang.).
- ↑ Hawaiian Rail (Zapornia sandwichensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [dostęp 2020-03-10].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v11.2). [dostęp 2021-12-05]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Julian P. Hume, Michael Walters: Extinct Birds. A&C Black, 2012, s. 103–104. ISBN 978-1-4081-5862-3.
- ↑ a b c d e HAWAIIAN RAIL Porzana sandwichensis. W: Pyle, R.L., & P. Pyle.: The Birds of the Hawaiian Islands: Occurrence, History, Distribution, and Status. Honolulu: B.P. Bishop Museum, 2009.
- ↑ a b c Hawaiian Rail Zapornia sandwichensis. BirdLife International. [dostęp 2017-04-12].