Wikipedia

Maciej Słomczyński

pisarz polski, tłumacz

Maciej Słomczyński (ur. 10 kwietnia 1920[1][2] w Warszawie, zm. 20 marca 1998 w Krakowie) – polski pisarz i tłumacz. Swoje powieści kryminalne podpisywał pseudonimem Joe Alex.

Maciej Słomczyński
Joe Alex, Kazimierz Kwaśniewski, Józef Aleks
Data i miejsce urodzenia

10 kwietnia 1920
Warszawa

Data i miejsce śmierci

20 marca 1998
Kraków

Narodowość

polska

Język

polski

Dziedzina sztuki

powieści sensacyjne, kryminalne i milicyjne, dramat, scenariusz, tłumaczenia

Ważne dzieła
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Życiorys

edytuj

Był synem amerykańskiego reżysera i producenta filmowego Meriana C. Coopera i Marjorie Crosby, Angielki (później Marjorie Crosby-Słomczyńska). Nazwisko Słomczyński nosił po ojczymie, Aleksandrze Słomczyńskim, za którego wyszła jego matka, kiedy nie zdecydowała się na wyjazd do USA z Cooperem[3]. Biologiczne ojcostwo Coopera jest jednak kwestionowane, m.in. przez rodzinę[4]. Uczęszczał do gimnazjum pijarów w Rakowicach. W lipcu 1939 jako ekstern zdał maturę w Wejherowie[5].

Podczas okupacji niemieckiej, w 1941 wstąpił do Konfederacji Narodu, w 1943 znalazł się w Armii Krajowej. Został aresztowany w 1944 i osadzony na Pawiaku, skąd uciekł. Ponownie schwytany został deportowany do obozu pracy w Austrii, udało mu się stamtąd uciec do Szwajcarii. Następnie pracował dla 3 Armii USA pod wodzą gen. George’a Pattona i amerykańskiej żandarmerii w Paryżu.

Na stałe powrócił do Polski w 1947 r., mieszkał w Łodzi, a później w Krakowie. Swój pierwszy tekst, Ballada o kucharzu i literacie, opublikował w łódzkim tygodniku „Tydzień”. W 1947 wydał zbiór wierszy dla dzieci, Makówka z Milanówka.

W czasach stalinowskich w Polsce Ludowej był prześladowany: poddany inwigilacji jako prawdopodobny angielski szpieg. Od grudnia 1952 przez kilkanaście miesięcy był tajnym współpracownikiem organów bezpieczeństwa publicznego, ps. „Maciek”, a następnie „Włodek”[6][7]. Aby zerwać kontakt, wyjechał do Gdańska. W następnych latach wielokrotnie odmawiał współpracy. Ponownie próbowano go zwerbować w 1972, lecz bezskutecznie, a w efekcie Słomczyński sam stał się obiektem intensywnej inwigilacji o kryptonimie „Kent”[6][8].

W 1953 był sygnatariuszem Rezolucji Związku Literatów Polskich w Krakowie w sprawie procesu krakowskiego.

Autor napisanej w 1957 powieści rozliczeniowej „Cassiopeia”, w której prezentuje postawy środowiska twórczego wobec komunizmu i powody, jakie skłaniały sporą część tego środowiska do służby nowemu ustrojowi (książka nie została wydana ze względów politycznych).

Przełożył m.in. Ulissesa i Podróże Guliwera, jako jedyna osoba na świecie przetłumaczył wszystkie dzieła Williama Szekspira. Jego przekłady Szekspira są jednak poddawane krytyce za brak zrozumiałości i wierności[9][10].

Od 1947 był członkiem Związku Literatów Polskich[11], od 1947 członkiem (od 1972 członkiem honorowym) Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, w 1973 został członkiem Irish Institute, w 1975 współzałożył Międzynarodowe Stowarzyszenie Pisarzy Kryminalnych oraz został członkiem PEN Clubu[5]. Założyciel James Joyce Foundation (USA), wiceprezes 1973–1977, członek zarządu (od 1977). Był też członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, Rotary Club, wiceprezesem międzynarodowego stowarzyszenia „Fundacja Jamesa Joyce’a”.

Joe Alex i Kazimierz Kwaśniewski

edytuj
Osobny artykuł: Joe Alex.

Był autorem powieści sensacyjnych i kryminalnych, publikował pod pseudonimami Joe Alex (także Józef Aleks) i Kazimierz Kwaśniewski (powieści milicyjne). Jako Joe Alex był autorem scenariuszy filmowych, sztuk teatralnych (Panny z Acheronu) oraz widowisk i audycji telewizyjnych. Kryminały Joe Alexa zostały przetłumaczone na 13 języków: białoruski, bułgarski, czeski, litewski, łotewski, niemiecki, rosyjski, rumuński, serbsko-chorwacki, słowacki, słoweński, ukraiński i węgierski.

Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Macieja Słomczyńskiego.

Życie prywatne

edytuj
 
Grób Macieja Słomczyńskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Był trzykrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną była Barbara, z domu Targońska. Po raz drugi ożenił się z Lidią, z domu Zamkow, aktorką i reżyserką teatralną. Po rozwodzie z nią[12], ożenił się po raz trzeci z Teresą z Grzybowskich[5], córką Konstantego, prawnika i historyka, oraz Krystyny z Estreicherów, pisarki[13].

Dzieci: Maciej Marian (ur. 1944)[8], dziennikarz, Piotr (ur. 1956), Wojciech (ur. 1962), matematyk, Małgorzata (ur. 1966), biolożka molekularna[5].

Został pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim w alei zasłużonych (kwatera LXIX pas B-2-12)[14].

Twórczość

edytuj

Pod własnym nazwiskiem

edytuj
  • Lądujemy 6 czerwca (Księgarnia Naukowa, Łódź 1947)
  • Zadanie porucznika Kenta (Księgarnia Naukowa, Łódź 1947)
  • Fabryka śmierci
  • Szary cień
  • Opowiadania o sprawach osobistych (Iskry, Warszawa 1953)
  • Opowiadania o dalekich drogach (Wydawnictwo Literackie Kraków 1954)
  • Marsz ołowianych żołnierzy (Nasza Księgarnia, Warszawa 1965)

Jako Joe Alex

edytuj

Jako Kazimierz Kwaśniewski

edytuj

Scenariusze filmowe

edytuj

Przekłady

edytuj

Nagrody i odznaczenia

edytuj

W 1972 otrzymał nagrodę literacką ZAiKS-u dla tłumaczy[15], w 1975 nagrodę PEN-Clubu, w 1977 nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku[16], w 1980 Nagrodę Miasta Krakowa za „twórczość literacką i przekładową”[5][17], a w 1996 nagrodę Wojewody Krakowskiego[16].

Postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z dnia 11 listopada 1997, w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej, został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski[18].

Upamiętnienie

edytuj

W 2004 została ustanowiona Nagroda im. Macieja Słomczyńskiego, za najlepsze prace literackie z kręgu słuchaczy i absolwentów SLA.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ 3.04.2016 - Zagadka Macieja Słomczyńskiego, [w:] Radio Szczecin [online], 3 kwietnia 2016 [dostęp 2024-01-13].
  2. ↑ Dokładny rok jego urodzenia, 1920 lub 1922, jest przedmiotem sporu nawet wśród członków jego najbliższej rodziny. Datę 1922 postuluje córka Macieja Słomczyńskiego.
  3. ↑ Hollender B., Film o Amerykaninie, który walczył za Polskę, Rzeczpospolita, nr 150, 29 czerwca 2007 r., str. A13.
  4. ↑ Starszy brat Macieja, Wojciech, uważa, że „Matka wystąpiła z tą informacją dopiero w czasie drugiej wojny światowej (...) aby bratu, wówczas opuszczającemu Polskę, stworzyć lepsze perspektywy urządzenia się na Zachodzie” – podaje Justyna Zarzycka w artykule Nie mogłem być inny. Zagadka Macieja Słomczyńskiego, Słomczyńska-Pierzchalska, Małgorzata, Gazeta Wyborcza, 18 września 2003 r., dostępne w Internecie, dostęp 2008-03-29, 18:33.
  5. ↑ a b c d e Maciej Słomczyński, [w:] Encyklopedia Krakowa [online] [dostęp 2024-01-12].
  6. ↑ a b Zasłużony współpracownik [online], Dziennik Polski, 13 kwietnia 2007 [dostęp 2024-05-10].
  7. ↑ Cecylia Kuta, Tajny współpracownik „Kwaśniewski”/„Lotos”/„Biecki” — studium przypadku, „Dzieje Najnowsze”, 45 (2), 2013, s. 251–259 [dostęp 2024-05-10].
  8. ↑ a b Wszechstronny donosiciel [online], Dziennik Polski, 20 kwietnia 2007 [dostęp 2025-06-07].
  9. ↑ Anna Staniewska, Maciej Słomczyński vs. William Shakespeare, „Puls”, marzec 1983 [dostęp 2012-04-25] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-25].
  10. ↑ Barańczak, Stanisław. 2004. „Ocalone w tłumaczeniu”. Wyd. a5, Kraków.
  11. ↑ Maria Jadwiga Minakowska, Maciej ?Joe Alex? Słomczyński [online], www.sejm-wielki.pl [dostęp 2025-06-07] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-19].
  12. ↑ Justyna Zarzycka, Nie mogłem być inny. Zagadka Macieja Słomczyńskiego, Słomczyńska-Pierzchalska, Małgorzata [online], wyborcza.pl, 18 września 2003 [dostęp 2024-01-12].
  13. ↑ Dzieje rodu Estreicherów [online], polskieradio.pl, 21 marca 2013 [dostęp 2024-01-16].
  14. ↑ Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. Internetowy lokalizator grobów. Maciej Słomczyński. rakowice.eu. [dostęp 2021-05-27].
  15. ↑ Laureaci Nagród ZAiKS-u [online], www.zaiks.org.pl [dostęp 2025-06-07].
  16. ↑ a b Maciej Słomczyński w bazie filmpolski.pl
  17. ↑ Wpisani w kulturę miasta, [w:] „Dziennik Polski”, s. 1, nr 112, 19 maja 1980.
  18. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 listopada 1997 r. o nadaniu orderów (M.P. z 1998 r. nr 6, poz. 110).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Maciej_Słomczyński&oldid=76961831”