Wikipedia

Mihály Lajos Jeney

Mihály Lajos Jeney, [mih'aj loj'oʃ jenej], z franc. Louis Michel de Jeney, z ang. Lewis Michael Jeney, z niem. Ludwig Michael von Jeney (ur. 1723 lub 1724 w Siedmiogrodzie, zm. w 1797 w Péczu) – węgierski oficer huzarów i generał-major[1] armii austriackiej, kartograf.

de Jeney: Le Partisan ou l`art de faire la petite-guerre avec succés selon le génie de nos jours – strona tytułowa pierwszego wydania francuskiego z 1759

Życiorys edytuj

Mihály Lajos Jeney pochodził ze szlacheckiej rodziny protestanckiej, rozpoczął służbę wojskową jako huzar prawdopodobnie w czasie wojny z Turcją 1737-1739, w czasie wojny o sukcesję austriacką w pułku huzarów Barany'ego jako podoficer, docierając wraz z pułkiem do Francji[2]. Zachowała się w archiwum propozycja mianowania go na stopień porucznika w 1747[2]. W 1747-1754 służył w pułku huzarów Bercsényiego[2]. Od 1754 do 1758 w armii francuskiej w departamencie Dolny Ren jako kartograf. W czasie wojny siedmioletniej służył jako kapitan saperów w armii pruskiej 1758-1763, od 1760 do 1763 dowodził wschodnio-fryzyjskim ochotniczym batalionem (niem. Freibataillon Ludwig de Jeney – franc. Voluntaires d'Ostfriese)[3] – m.in. biorąc udział w bitwie pod Freibergiem.

29 sierpnia 1768 otrzymał awans na majora[2]. W 1787 mianowany na generał-majora i dowódcę twierdzy Alt-Gradisko.

Po wojnie siedmioletniej sporządził pierwsze mapy wojskowe Austro-Węgier (dzisiejsze terytorium Węgier, Austrii, Słowenii, Chorwacji i Rumunii – Siedmiogrodu) – w latach 1763-1787 w sumie 3324 arkuszy wojskowych map topograficznych w skali 1:28 000 i 1:96 000.

Szlak bojowy wschodnio-fryzyjskiego batalionu dowodzonego przez de Jeneya w 1762 edytuj

W 1762 wschodnio-fryzyjski ochotniczy batalion de Jeneya brał udział w bitwach i potyczkach[3]:

"Partyzant, czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey..." edytuj

Autor popularnego podręcznika taktyki wojskowej, wojny partyzanckiej (franc.: Le Partisan ou l`art de faire la petite-guerre avec succés selon le génie de nos jours), wydanie francuskie z 1759 z siedmioma planami we własnym wykonaniu[2]. "Partyzant..." ukazał się w szeregu wydań – m.in. wydanie angielskie Londyn 1760. Podręcznik ten był popularny w wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych, egzemplarz wydania angielskiego z 1760 znajdował się w podręcznej bibliotece George'a Washingtona – obecnie w jego rezydencji w Mount Vernon[5]. Wydanie polskie[6]: Partyzant, czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey, według zwyczaju wieku teraźnieyszego.... 1770 w czasie konfederacji barskiej[7].

Partyzant... – de Jeneya w przekładach edytuj

  • L. M. [Louis Michel] de Jeney: Le Partisan ou l`art de faire la petite-guerre avec succés selon le génie de nos jours. Détaillé Sur des Plans propres á faciliter l`intelligence des Dispositions & de tous les Mouvemens nécessaires aux Troupes Legéres, pour réussir dans leurs Marches, leurs Embuscades, leurs Attaques & leurs Rétraites. Avec une Mèthode aisée pour Guèrir promptement les facheux aux Hommes & aux Chevaux durant la Campagne, Par Mr. de Jeney, Capitaine, ci-devant Ingenieur-Géographe dans l` Etat-major de l`Armée Francoise sur le Bas-Rhin.. Le Haye: Constapel, 1759, s. 176. OCLC 84045156. (fr.).
  • L. M. [Lewis Michael] de Jeney: The Partisan, or the Art of Making War in Detachment..."translated from the French of Mr. de Jeney, by an Officer of the Army" [Thomas Ellis]. London: R. Griffits, 1760, s. 143. OCLC 316761168. (ang.).
  • de Jeney: Partyzant, czyli sztuka prowadzenia pomyślnie woyny podjazdowey, według zwyczaju wieku teraźnieyszego. Z przydatkiem ułożonych plant, ułatwiaiących poięcie, dyspozycye, y wszystkie potrzebne obroty woysk letkich w odprawianiu marszów, czynieniu zasadzek, attaków, y reyterady, jako y z sposobami łatwemi leczenia zdarzaiących się przypadków y chorób pod czas Kampanii tak ludziom iako y koniom, przez … sławnego Indzeniera y Kapitana Woysk Francuzkich, wydany, a teraz na polski ięzyk przetłumaczony.. Supraśl: X.X. Bazylianie, 1770, s. 199. OCLC 312567875. (pol.).
  • von Jeney: Der Partheygänger oder die Kunst den kleinen Krieg zu führen. Stuttgart: Cotta, 1765, s. 123. OCLC 46237682. (niem.).
  • de Jeney: A portyázó, avagy a kisháború sikerrel való megvívásának mestersége korunk géniusza szerint. Hága, 1759 (red. József Zachar). Budapest: Magvető Kiadó, 1986, s. 293. OCLC 28185292. (węg.).

Literatura edytuj

  • Jozef Paldus: Die militärischen Aufnahmen im Bereiche der Habsburgischen Länder aus der Zeit Kaiser Joseph II. Wien: Alfred Hölder, 1918.
  • József Zachar: “Ein ungarischer Klassiker über den Kleinkrieg: Das Werk «Le partisan» von L.M. v. Jeney, erschienen 1759 im Haag”, Acta de la Commission internationale d’histoire militaire, n° 13. Helsinki: 1991.
  • Annamária Jankó: An outstanding person of the 1st military survey: Mihály Lajos Jeney. Budapest: War History Institute and Museum.
  • Eduard Lange: Die soldaten Friedrich's des Grossen. Leipzig: Mendelssohn, 1852, s. 599. OCLC 610057850. s. 415

Przypisy edytuj

  1. ↑ odpowiada to polskiemu stopniowi generał dywizji
  2. ↑ a b c d e Annamária Jankó: An outstanding person of the 1st military survey: Mihály Lajos Jeney (hu.: JENEY MIHÁLY LAJOS, AZ I. KATONAI FELMÉRÉS KIEMELKEDŐ ALAKJA). [dostęp 2010-01-20]. (ang.).
  3. ↑ a b s. 339 [w:] Günther Gieraths: Die Kampfhandlungen der brandenburgisch-preußischen Armee. T. 8. Berlin: 1964, s. 592. (niem.).
  4. ↑ Geschichte des siebenjährigen Krieges: in einer Reihe. T. 6. Berlin: 1841. (niem.).
  5. ↑ Education Center Highlights – First in War. George Washington Mont Vernon. [dostęp 2010-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (26 stycznia 2010)]. (ang.).
  6. ↑ w spisie Feliksa Bentkowskiego Historia literatury polskiej wystawionej w spisie dzieł drukiem ogłoszonych Warszawa, Wilno 1814, dział: "Dzieła o woyskowości" Tom II, str. 563
  7. ↑ czas wydania, tematyka, lokalizacja drukarni (inne regulaminy w tym okresie były drukowane w Warszawie), wiąże wydanie książki z podręcznikiem wydanym na potrzeby konfederacji barskiej. Z przywódców konfederacji, działających na tym terenie, którego inicjatywie można by przypisać wydanie książki jest Kazimierz Pułaski – (hipoteza)

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Mihály_Lajos_Jeney&oldid=67649855”