Morze Azowskie
Morze Azowskie (ros. Азовское море; ukr. Азовське море, krymskotat. Azaq deñizi) – część Morza Czarnego w jego północnej części, znajdująca się u wybrzeży Ukrainy oraz Rosji.
 Morze Azowskie widziane z satelity | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwa | |
| Powierzchnia |
37 605 km² |
| Średnia głębokość |
7 m |
| Największa głębia |
13,5 m |
| Zasolenie | |
| Temperatura |
od -1 do 27 °C |
| Typ morza |
śródlądowe |
Położenie na mapie Morza Czarnego  | |
 46°N 37°E/46,000000 37,000000
| |
Geografia
edytuj
Od Morza Czarnego oddzielone jest przez Półwysep Kerczeński (część Krymu) na południu i południowym zachodzie oraz Tamański na południu i południowym wschodzie. Łączy się z nim przez Cieśninę Kerczeńską znajdującą się pomiędzy tymi dwoma półwyspami. Na południowym zachodzie szperk Mierzei Arabackiej odcina limany Sywasza od wód Morza Azowskiego.
Powierzchnia morza wynosi blisko 38 tys. km², średnia głębokość 7 m, a maksymalna dochodzi do 13,5 m. Temperatura wód powierzchniowych wynosi ok. 1 °C zimą i 25–27 °C latem, a zasolenie waha się pomiędzy 2 a 14‰. Główne zatoki to: Obyticzna, Arabacka, Termiucka, Berdiańska, Kazantypska, Taganroska, Jasieńska.
Do Morza Azowskiego uchodzą Don i Kubań. Głównymi portami są: Taganrog, Jejsk (Rosja) oraz Berdiańsk, Mariupol (Ukraina). Rozwinięty jest połów sandaczy, sardeli i śledziowatych[2]. Wody morza są stosunkowo mocno zanieczyszczone[3].
Historia
edytuj
Zgodnie z teorią Ryana-Pitmana powstało około 5600 roku p.n.e. wskutek zalania leżącego ówcześnie około 120 m p.p.m. słodkowodnego Morza Czarnego wodami Morza Śródziemnego i powiększenia jego obszaru głównie na północ, północny zachód i zachód. Wysuwane są przypuszczenia, że powódź ta zainspirowała mity o Potopie spotykane u ludów Europy i Bliskiego Wschodu, w tym w Biblii.
W starożytności (ok. VII w. p.n.e. – IV w. n.e.) nosiło nazwy Jeziora Meockiego lub Meotydy (starogr. ἡ Μαιῶτις λίμνη, łac. Palus Maeotis, Maeotica, Maeotius, Maeotis Lacus[4]) pochodzące od Meotów[5] a także Cimmeriae Paludes, Cimmericum od starogreckiej oraz łacińskiej nazwy Krymu a także Morza Bosporskiego (łac. Bosporicum Mare) od Królestwa Bosporu[6]. Pliniusz Starszy w „Historii naturalnej” na określenie współczesnego Morza Azowskiego używał również scytyjskiej nazwy Temerinda, którą tłumaczył jako matkę mórz (łac. Mater Maris)[7].
Rejon Morza Azowskiego zajmowany był przez nomadzkie plemiona sarmackie – Roksolanów, Aorsów i Alanów[8] wypartych przez Hunów[9]. Około połowy III w. n.e. pojawiło się nad nim wschodniogermańskie (skandynawskie) plemię Herulów.
Pod koniec lat 70. VI w. wybrzeże Morza Azowskiego znalazło się w granicach będącego u szczytu swej potęgi pierwszego kaganatu tureckiego – imperium wschodnich ludów turkuckich, którzy w 576 roku wsparci przez Utigurów zaatakowali ziemie Bizancjum zdobywając m.in. Krym, skąd zostali wyparci[10]. W okresie od VI do połowy VII wieku Morze Azowskie stało się morzem wewnętrznym Wielkiej Bułgarii – ziem zamieszkałych przez plemiona protobułgarskie[11].
W latach między 630 a 650 na ziemie Wielkiej Bułgarii swoją ekspansję skierowali Chazarowie. Zwyciężyli oni w wojnie z plemionami protobułgarskimi i zajmując ich tereny, zmusili część z nich ich do ucieczki[12]. Na zdobytych terenach utworzyli własne państwo zwane Kaganatem Chazarskim – konglomerat etniczny (m.in. Alanowie, Goci, Protobułgarzy, Madziarowie, Pieczyngowie, Rusowie, Oguzowie[13]), będące typowym przykładem imperium wojskowo-administracyjnego, nieposiadającego jednolitej gospodarki i opierającym swoje istnienie na przemocy. W ocenie niektórych historyków wywarli ujemny wpływ na rozwój kultury w Europie Wschodniej[14]. Wokół typowych dla plemion koczowniczych zimowisk zaczęły powstawać osiedla o charakterze miejskim, korzystając z dogodnych warunków, tzn. położenia na szlakach handlowych. Zamieszkane były przez zróżnicowaną etnicznie ludność: kupców i rzemieślników. Od 2. połowy VII wieku nastąpiło odrodzenie się starych miast greckich (dzisiejsze: Kercz, Tmutarakań, Fanagoria), zniszczonych wcześniej przez Hunów. Nastąpił intensywny rozwój rzemiosła w miastach oraz rolnictwa i hodowli na prowincji[15].
Przypisy
edytuj- ↑ średnia dla lat 1922-1989; Aleksey N. Kosarev, Andrey G. Kostianoy, Tamara A. Shiganova The Sea of Azov [w:] Handbook of Environmental Chemistry, Volume 5: Water Pollution, wrzesień 2007, str. 9-11
- ↑ Azowskie Morze – WIEM, darmowa encyklopedia. portalwiedzy.onet.pl. [dostęp 2015-11-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-14)].
- ↑ Azowskie, Morze, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-11-11].
- ↑ Pliniusz Starszy Naturalis Historia wyd. 77–79 n.e.
- ↑ (ros.) МЕОТИДА [w:] Большой энциклопедический словарь: МЕОТИДА
- ↑ Gelliusz Noctes Atticae (Noce attyckie)
- ↑ (ang.) MAEOTIS PALUS [w:] William Smith Dictionary of Greek and Roman Geography, illustrated by numerous engravings on wood
- ↑ „Kronika Wcześniejszej Dynastii Han”, Strabon – Geographica hypomnemata (Γεωγραφικά ὑπομνήματα), ok. 21 n.e.
- ↑ Klaudiusz Ptolemeusz
- ↑ Lew Gumilow: Dzieje dawnych Turków. s. 48-50.
- ↑ Teofan Wyznawca, Nicefor
- ↑ Wasilewski T.: Historia Bułgarii..., s. 33
- ↑ Miśkiewicz M.: Europa wczesnego średniowiecza..., s. 60–61.
- ↑ A. Smirnow: Z odległej przeszłości ludów środkowego Powołża... s. 45–46.
- ↑ N. Jakowlenko: Historia Ukrainy. Od czasów najdawniejszych... s. 88.
Bibliografia
edytuj- Azowskie, Morze, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-05-22].
- Sea of Azov, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).