Naciek jaskiniowy

(Przekierowano z Nacieki jaskiniowe)

Naciek jaskiniowy, naciek krasowyosady powstające przez wytrącanie się substancji mineralnej z roztworu wodnego na powierzchni skały lub w próżniach w jej obrębie (jaskiniach, szczelinach), ale w kontakcie z powietrzem atmosferycznym. Nacieki powstają w obrębie jaskini krasowej (na stropie, ścianach, dnie) w wyniku strącania się lub krystalizacji minerałów: kalcytu, rzadziej gipsu lub aragonitu z wód krasowych, tworząc tzw. kras pozytywny[1].

Nacieki jaskiniowe: A – stalaktyt, B – makaron, C, D – stalagmit, E – stalagnat, F – nawis, G – draperia, H – heliktyt, I – stalaktyty, J, K – pizolity, L – polewa naciekowa, N – misa martwicowa

Typy nacieków jaskiniowych

edytuj

Mechanizm i czas powstawania

edytuj

Woda opadowa po przejściu przez glebę jest dość mocno nasycona dwutlenkiem węgla – wsiąkając w grunt, rozpuszcza tam wapień (dokładniej: kwas węglowy reaguje z wapieniem, tworząc rozpuszczalny kwaśny węglan wapnia), następnie migruje do jaskini. Tam się rozpręża. Węglan wapnia lepiej rozpuszcza się pod dużym ciśnieniem, a po spadku ciśnienia (rozprężenie) wytrąca się. Parowanie ma w tym zjawisku udział marginalny, gdyż prawie zawsze w jaskiniach panuje wilgotność zbliżona do 100%[1].

Jeśli nacieki zbudowane są z czystego kalcytu, wówczas są przeźroczyste i bezbarwne. Czysto przeźroczyste są jednak rzadkością. Domieszka pęcherzyków powietrza, lub występujące w naciekach mikropęknięcia i mikrokryształy powodują, że w zależności od ilości tych defektów nacieki stają się półprzeźroczyste lub białe. Jeśli woda zawiera domieszki związków żelaza, wówczas nacieki nabierają całej gamy barw od żółtej, przez bursztynową, czerwoną do brunatno-rdzawej. Związki żelaza w wodzie występują powszechnie, stąd też tak częste są te barwy stalaktytów. Zawarte w wodzie jony manganu powodują wybarwienie stalaktytów na ciemny kolor – od brunatnego po czarny[2].

Tworzenie się szaty naciekowej w jaskiniach trwa długo, nawet tysiące lat. Szybkość przyrastania nacieków zależy od warunków panujących w danej jaskini i jest bardzo różna. Badania w jaskiniach czeskich wykazały, że nacieki tworzą się tam ze średnią szybkością około 3 mm rocznie, a w USA 25 mm rocznie. Cieplejszy klimat sprzyja szybszemu przyrastaniu nacieków, zimniejszy spowalnia przyrost. Zmiany klimatu w danym miejscu powodują zmiany w szybkości przyrastania nacieków i tworzą się na nich różniące się od siebie warstwy przyrostów. Stąd też badając kolejne generacje nacieków metodami izotopowymi możemy określić wiek i historię powstania jaskini, a także otrzymujemy dane o genezie całego górotworu i klimacie w dawnych epokach geologicznych[1].

Formy naciekopodobne

edytuj

Oprócz typowych nacieków w jaskiniach powstają także twory przypominające nacieki, ale nie będące nimi. Są to:

  • błotne zamki – powstają gdy namulisko w wyniku erozji spowodowanej np. przepływem wody zostanie częściowo rozmyte i tworzą się w nim podobne do nacieków wytwory[2]
  • wulkany błotne – dziury wytworzone w namulisku przez wodę długotrwale skapującą ze stropu lub ściany jaskini, otoczone wałem powstającym z rozbryzgującego się namuliska[2]
  • wykapki – skapująca przez długi czas woda powoduje powstanie w namulisku, a nawet w spągu rurkowatego otworu[3].

Przypisy

edytuj
  1. a b c Powstawanie szaty naciekowej [online], Muzeum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego [dostęp 2020-01-05].
  2. a b c d e f g h Nacieki, [w:] Zakopiański Portal Internetowy [online] [dostęp 2020-01-05].
  3. Encyklopedia speleologiczna [online] [dostęp 2020-01-02].