Nataniel (Bojkikew)
Nataniel, imię świeckie Neszo Stojanow Bojkikew[1][2][3], rzadziej spotykany wariant imienia – Nedialko, spotykany wariant patronimiku – Stankow[2] (ur. 26 października 1818 lub 1820 w Kuczewiszte, zm. 18 września 1906 w Płowdiwie) – biskup Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego pochodzący z Macedonii, działacz bułgarskiego odrodzenia narodowego, działacz polityczny i społeczny, pisarz religijny i tłumacz.
| Neszo Stojanow Bojkikew Нешо Стоянов Бойкикев | |
| metropolita płowdiwski | |
| |
| Kraj działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
26 października 1818 lub 1820 |
| Data i miejsce śmierci |
18 września 1906 |
| Miejsce pochówku |
teren soboru Zaśnięcia Matki Bożej, Płowdiw |
| metropolita płowdiwski | |
| Okres sprawowania |
1891–1906 |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Inkardynacja | |
| Śluby zakonne |
27 czerwca 1839 |
| Diakonat |
20 listopada 1848 |
| Prezbiterat |
24 listopada 1848 |
| Nominacja biskupia |
1872 |
| Chirotonia biskupia |
24 września 1872 |
.svg){kind=small}
| |
Życiorys edytuj
Lata nauki edytuj
Znaczna część informacji o Natanielu pochodzi z jego „Autobiografii”, wydanej w 1909 r.[4].
Pochodził z rodziny chłopskiej z Kuczewiszte w regionie Skopje. Ukończył szkołę przycerkiewną przy monasterze Świętych Archaniołów Gabriela i Michała w Kuczewisztu, a w 1835 r. wyjechał na naukę do Samokowa do nauczyciela Nikoli Tondżorowa[5]. Tam nauczył się języków greckiego i cerkiewnosłowiańskiego. Później kontynuował naukę u Georgiego Samurkaszewa, nauczyciela z Prilepu. Następnie podjął decyzję o wstąpieniu do monasteru. Jego rodzina była temu przeciwna i w 1837 r. Neszo Bojkikew zaręczył się z chłopką z rodzinnej wsi, jednak jeszcze w tym samym roku bez wiedzy rodziny wyjechał na Athos i 27 czerwca 1839 r. został postrzyżony na mnicha, przyjmując imię Nataniel, w bułgarskim klasztorze Zografu[2]. Dzięki pomocy przełożonego klasztoru, archimandryty Anatola, uzyskał możliwość wyjazdu na naukę teologii w Rosji[6]. W 1839 r. został przyjęty do szkoły duchownej w Kiszyniowie. Latem 1840 r. udał się do Odessy, gdzie poznał bułgarskich działaczy oświatowych Zachariję Kniażeskiego i Wasila Apriłowa, za sprawą których włączył się w życie kulturalne Bułgarów w Rosji[2]. W 1843 r. brał udział w zgromadzeniu bułgarskich studentów przebywających w Odessie, podczas którego postanowiono aktywnie walczyć o restytucję niezależnej Bułgarskiej Cerkwi Prawosławnej, oddzielenie jej od Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[2].
W 1843 r. ukończył szkołę duchowną w Kiszyniowie i wstąpił do miejscowego seminarium duchownego. W 1845 r. uzyskał zgodę na przeniesienie do analogicznej szkoły w Odessie, którą ukończył w 1847 r. Święty Synod nie przyznał mu stypendium na dalszą naukę na Kijowskiej Akademii Duchownej, lecz mnich Nataniel mimo to zgłosił się na egzaminy wstępne na tę uczelnię, zdał je i został, dzięki wstawiennictwu metropolity kijowskiego Filareta, zaliczony w poczet studentów specjalną decyzją Synodu, pod nazwiskiem Stojanowicz[2]. Latem 1848 r. podróżował po Besarabii, rozpowszechniając wśród miejscowych Bułgarów swoje tłumaczenia literatury cerkiewnej. W Akkermanie został zatrzymany przez policję jako podejrzany o prowadzenie agitacji rewolucyjnej i trafił do aresztu w Odessie, skąd został zwolniony dzięki interwencji arcybiskupa chersońskiego i taurydzkiego Innocentego[2]. 20 listopada 1848 r. metropolita kijowski Filaret wyświęcił go na hierodiakona, zaś 24 listopada - na hieromnicha[2]. Jako student hieromnich Nataniel korespondował z bułgarskimi działaczami narodowymi z Imperium Osmańskiego oraz tłumaczył dla Kancelarii Cesarskiej w Petersburgu artykułu z bułgarskiego pisma Carigradski westnik dotyczące sytuacji na ziemiach bułgarskich. W 1852 r. ukończył Kijowską Akademię Duchowną ze stopniem kandydata teologii, na podstawie dysertacji, w której dowodził historycznych i kanonicznych podstaw dla niezależności Cerkwi bułgarskiej od Patriarchatu Konstantynopolitańskiego[2].
Podróże po Europie i działalność na rzecz bułgarskiego odrodzenia narodowego edytuj
W 1852 r. odwiedził Ławrę Troicko-Siergijewską i Moskiewską Akademię Duchowną, spotkał się z metropolitą moskiewskim Filaretem, wziął udział w pogrzebie Nikołaja Gogola. W Petersburgu natomiast rozmawiał z metropolitą Nikanorem, rektorem Petersburskiej Akademii Duchownej archimandrytą Makarym, oberprokuratorem Świętego Synodu Nikołajem Protasowem oraz wysoko postawionymi przedstawicielami administracji państwowej. Podczas tej podróży zabiegał o pomoc rosyjską dla Bułgarów w procesie walki o odnowienie autokefalii Bułgarskiego Kościoła Prawosławnego[2]. W tym samym roku był w Pradze, gdzie spotkał się Pavolem Šafárikiem i innymi slawistami[2]. Odbył następnie podróż do Wiednia, Budapesztu, do głównych centrów Serbskiego Kościoła Prawosławnego w Austrii (Sremski Karlovci i monastery na Fruškiej gorze), był w Belgradzie, Braile i Gałaczu[2]. W 1853 r. wrócił do macierzystego klasztoru Zografu, jednak już w 1854 r. wyjechał do jego placówki filialnej, monasteru Dobrovăţ. Jego przełożonym pozostawał do 1863 r., gdy władze Zjednoczonych Księstw Mołdawii i Wołoszczyzny ogłosiły sekularyzację majątków monasterskich. Wobec likwidacji klasztoru Nataniel zamieszkał w pobliżu Jass jako osoba prywatna, zajmując się przekładami i działając w miejscowej społeczności bułgarskiej[2]. W 1869 r. współtworzył w Braile Bułgarskie Towarzystwo Literackie[2].
Biskup edytuj
W 1870 r. poparł powstanie Egzarchatu Bułgarskiego - struktury kościelnej niezależnej od Patriarchatu Konstantynopola. W 1872 r. otrzymał nominację na metropolitę ochrydzkiego w tej jurysdykcji. Chirotonię biskupią przyjął 24 września tegoż roku w cerkwi św. Szczepana w Konstantynopolu[2] z rąk egzarchy bułgarskiego Antyma[7][1], po czym oczekiwał pół roku na sułtański berat zezwalający mu na podjęcie działalności duszpasterskiej w Ochrydzie. Ostatecznie przybył do Ochrydy w kwietniu 1874 r., uroczyście witany przez tysiące wiernych słowiańskiego pochodzenia[2]. Przebywając w Konstantynopolu, stworzył kolejny traktat, w którym dowodził praw Cerkwi Bułgarskiej do całkowitej niezależności, powołując się na tradycję Arcybiskupstwa Ochrydzkiego[2].
W 1877 r., po wybuchu wojny rosyjsko-tureckiej, sułtan zawezwał go do Konstantynopola, podejrzewając go o nielojalność[2].
Metropolita Nataniel negatywnie przyjął postanowienia pokoju berlińskiego, pozostawiające Macedonię poza granicami państwa bułgarskiego. Był jednym z organizatorów powstania zbrojnego w Kresnie i zbrojnej walki o przyłączenie Macedonii do Bułgarii[2]. Razem ze Stefanem Stambołowem i Dymitrem Georgiewem kierował komitetami, które zamierzały przerzucić do Macedonii oddziały (czety) z Bułgarii i wywołać masowe wystąpienie antytureckie. Początkowo jego działania miały poparcie komisarza carskiego kierującego tymczasową administracją Księstwa Bułgarskiego Aleksandra Dondukowa-Korsakowa, jednak ostatecznie Rosja zabroniła udzielania dalszego takiego wsparcia, w obawie o nowy wielki konflikt zbrojny na Bałkanach. Wobec nieuchronnej klęski powstańców w 1879 r. Nataniel nakazał im złożyć broń[2].
Nie mając możliwości powrotu do Ochrydy[2], w 1879 r. metropolita przyjął obowiązki zarządzającego eparchią łowecką w zastępstwie przebywającego w Konstantynopolu egzarchy bułgarskiego Józefa[1]. W 1891 r. został natomiast przeniesiony do eparchii płowdiwskiej, którą zarządzał do końca życia. Został pochowany na terenie soboru Zaśnięcia Matki Bożej w Płowdiwie[2].
Dorobek pisarski i tłumaczeniowy edytuj
Jeszcze jako uczeń Georgiego Samurkaszewa przyszły metropolita razem z nim przetłumaczył na język bułgarski antysemicki traktat Înfruntarea jidovilor autorstwa mnicha Neofita, byłego rabina, który przeszedł na prawosławie i wstąpił do klasztoru Neamț[2]. W 1840 r. przełożył z języka rosyjskiego na bułgarski Krótki katechizm oraz Pouczenie biskupa dla nowowyświęconego kapłana metropolity moskiewskiego Filareta. Razem z Zachariją Kniażeskim przetłumaczył też zbiór pouczeń Zwierciadło chrześcijańskie[2]. Przebywając w Rosji, przetłumaczył również i wydał w 1853 r. w Pradze Ukazanie drogi do Królestwa Niebieskiego Innocentego (Wieniaminowa-Popowa) oraz pouczenia Tichona Zadońskiego[2]. W 1858 r. w Konstantynopolu wydał tłumaczenie żywotu św. Dymitra Basarbowskiego[2]. W 1864 r. ukazał się jego przekład Kratkogo objasnienija Bożestwiennoj Liturgii[2]. Jako A. Bogdan, N. Bogdan i Bogdan Bogomolec regularnie publikował w bułgarskiej prasie artykuły dotyczące bieżącego życia cerkiewnego. Spisał też swoją autobiografię, doprowadzoną do momentu powołania na katedrę płowdiwską, wydaną pośmiertnie[2].
Jego bratem był działacz rewolucyjny Złatan Bojkikew[2].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c Личен фонд - Охридски, Натанаил (Нешо Стоянов), archiv.cl.bas.bg [dostęp 2023-04-10].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac НАФАНАИЛ, www.pravenc.ru [dostęp 2023-04-11].
- ↑ Dimitar Bechev, Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Scarecrow Press, 13 kwietnia 2009, ISBN 978-0-8108-6295-1 [dostęp 2023-04-11] (ang.).
- ↑ Жизнеописание митрополита Охридско-Пловдивскаго Натанаила (Автобиографични бележки). „Сборник за народни умотворения наука и книжнина”. XXV, 1909.
- ↑ Илия Галчев: Българското самосъзнание на населението в Македония през Възраждането. София: Университетско издателство „Св. Климент Охридски“, 2000, s. 97. ISBN 9540722462.
- ↑ Симеон Радев: Македония и Българското възраждане, Том І и ІІ. София: Издателство „Захарий Стоянов“, Фондация ВМРО, 2013, s. 67.
- ↑ Józef egzarcha Bułgarii: Дневник. София: Военноиздателски комплекс „Св. Георги Победоносец“, Университетско издателство „Св. Климент Охридски“, 1992, s. 55. ISBN 954-509-042-1.