Nemezjusz z Emesy
Nemezjusz z Emesy (IV w. n.e.) (stgr. Νεμέσιος Ἐμέσης, łac. Nemesius Emesenus) – biskup Emesy, starożytny teolog i filozof chrześcijański, łączący wątki chrześcijańskie i neoplatońskie. Autor wpływowego w starożytności i średniowieczu dzieła O naturze człowieka.
Życiorys
edytujNiewiele wiadomo o jego życiu. Większość informacji opiera się na jego jedynym znanym utworze: „O naturze człowieka”. Na tej podstawie wnioskuje się, że był biskupem Emesy. Lata jego życia są nieznane, i próbuje się je określać w oparciu o wskazówki z jego dzieła. Nemezjusz wspomina w nim zmarłych przed 400 r.n.e. Eunomiusza z Kyziku i Apolinarego z Laodycei. Dodatkowo, w utworze brakuje wzmianki o potępieniu poglądów Orygenesa (399 r.n.e. w Aleksandrii i 400 r.n.e. w Rzymie). Stąd, wnioskuje się, że „O naturze człowieka” napisane zostało pod koniec IV, lub na samym początku V w.n.e[1].
Z dzieła wynika też, że był osobą gruntownie wykształconą, nie tylko w teologii, ale również w filozofii przyrody i medycynie[2].
Filozofia
edytujFilozofia Nemezjusza jest syntezą teologii chrześcijańskiej i poklasycznej filozofii greckiej. Spośród myślicieli chrześcijańskich największy wpływ na niego mieli Orygenes i Apolinary z Laodycei[3].
Dzieło stanowi pierwszy systematyczny wykład antropologii filozoficznej ujętej z chrześcijańskiego punktu widzenia (stąd Nemezjusz bywa nazywany ojcem chrześcijańskiej antropologii)[4]. Antropologia łączona jest tutaj z szerokim wykładem filozofii przyrody. Człowiek opisywany jest przez Nemezjusza jako sytuujący się pomiędzy światem zmysłowym, do którego należą wszystkie inne istoty śmiertelne, a światem nadzmysłowym, dającym się tylko pojąć i do którego należą istoty nieśmiertelne i rozumne[3]. Jest tak dlatego, że człowiek wyposażony jest w duszę, oraz cechuje się godnością[3].
W swojej psychologii filozoficznej Nemezjusz przeprowadza szczegółową analizę części rozumnych i bezrozumnych duszy. Wyróżnia w jej ramach różne władze: wyobraźnię, intelekt, pamięć, a także sterowanie funkcjami organicznymi, gniewliwość i pożądliwość. Jego dzieło zawiera rozbudowaną analizę namiętności duszy. Następnie, idąc za Hipokratesem, Galenem, Ammoniuszem Sakkasem i Porfiriuszem opisuje, jak dusza łączy się z władzami ciała. Idąc za Platonem Nemezjusz traktuje duszę jako samodzielną, istniejącą autonomicznie rozumną substancję niecielesną. Jest ona nieśmiertelna i nie ulega zniszczeniu wraz z ciałem[5]. Dusza i ciało stanowią jedność, ale nie jako zmieszanie, czy entelechia Arystotelesa. Dusza „modyfikuje wszystko, z czym się styka, sama pozostając niezmieniona”[6], tak jak Słońce zmienia powietrze w światło. Sama dusza może się od ciała oddzielić (np. podczas snu lub po śmierci) i zachowuje od niego stałą odrębność[7][8].
Ważną cechą filozofii Nemezjusza było połączenie antropologii z filozofią przyrody. Jego dzieło funkcjonowało w średniowieczu pod tytułem Premnon physikon – „pień poznania przyrody”[9]. Badanie człowieka i jego natury jest tu wstępem do badania całego świata, a człowiek jest opisywany jako mikrokosmos[10].
Nemezjusza uważa się za jednego z twórców „doktryny komorowej” mózgu. Zgodnie z nią komory mózgu odpowiadają za jego różne władze, a ich działanie umożliwia pompowana w nich dusza[11].
Recepcja
edytujW średniowieczu dzieło Nemezjusza przypisywane było Grzegorzowi z Nyssy (skrybowie mylili Nissenus z Nemesius)[3][9]. Było bardzo popularne i przyczyniło się do stworzenia reputacji Grzegorza z Nyssy jako ważnego filozofa. Odwoływali się do niego Jan z Damaszku, Wilhelm z Conches, Adelard z Bath, Wilhelm z Saint Thierry, Albert Wielki, Piotr Lombard czy Tomasz z Akwinu[3]. Znane są dwa średniowieczne tłumaczenia na łacinę: Alfanusa z Salerno (poł. XI w.) i Burgundia z Pizy (XII w.)[3].
Nemezjusz cieszył się autorytetem w Kościołach wschodnich. Był tłumaczony na język syryjski i ormiański[9].
Dzieła
edytuj- (pl) 1982 "O naturze ludzkiej", tłum. Andrzej Kempfi.
Przypisy
edytuj- ↑ Palanciuc i Chase 2005 ↓, s. 626-627.
- ↑ Palanciuc i Chase 2005 ↓, s. 626-628.
- ↑ a b c d e f Gondek 2000 ↓, s. 572.
- ↑ Palanciuc i Chase 2005 ↓, s. 628.
- ↑ Gondek 2000 ↓, s. 572-573.
- ↑ Nemezjusz, O naturze ludzkiej, III 21.
- ↑ Gondek 2000 ↓, s. 573.
- ↑ Swieżawski 2000 ↓, s. 327.
- ↑ a b c Swieżawski 2000 ↓, s. 324.
- ↑ Swieżawski 2000 ↓, s. 324-325.
- ↑ Philip van der Eijk , Nemesius of Emesa and early brain mapping, „The Lancet”, 372 (9637), 2008 .
Bibliografia
edytuj- Maria Joanna Gondek , Nemezjusz z Emezy, [w:] Powszechna Encyklopedia Filozofii, t. 7, Lublin: Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, 2000, s. 572-574 .
- Ana Palanciuc , Michael Chase , Némésius d’Émèse, [w:] Richard Goulet (red.), Dictionnaire des philosophes antiques, t. 4, Paris 2005, s. 625–654 .
- Stefan Swieżawski , Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Warszawa – Wrocław: PWN, 2000, s. 324-329 .
Linki zewnętrzne
edytuj- Maria Joanna Gondek, Nemezjusz z Emezy, Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, ptta.pl [dostęp 2024-05-16].
- ISNI: 0000000102252787
- VIAF: 42630277, 446154380930130290459, 300592698, 66149542600500300776, 55149542585800300492, 748159234593303372114, 111352825, 2196168048982738410009
- LCCN: n82088706
- GND: 118586955
- LIBRIS: 1zcfhz1k3cr6hfr
- BnF: 12085899d
- SUDOC: 027364739
- SBN: VIAV085778
- NLA: 35681054
- NKC: jx20111101008
- BNE: XX1371407
- NTA: 070478260
- BIBSYS: 90147721
- CiNii: DA04830815
- Open Library: OL978336A
- PLWABN: 9810569155605606
- NUKAT: n99010039
- J9U: 987007265962405171
- CANTIC: a10130044
- NSK: 000712986
- ΕΒΕ: 45740
- LIH: LNB:BjEX;=Bf