Wikipedia

Odznaczeni Orderem Orła Białego w latach 1939–1990

lista w projekcie Wikimedia

Odznaczeni Orderem Orła Białego w latach 1939–1990 – kawalerowie Orderu Orła Białego, którym został on przyznany na mocy postanowienia kolejnych Prezydentów Rzeczypospolitej Polskiej na Obczyźnie w latach 1939–1990, będących legalnymi sukcesorami prezydenta II RP Ignacego Mościckiego, zmuszonego do opuszczenia Polski po agresji niemiecko-sowieckiej na Polskę we wrześniu 1939 i okupacji całego terytorium Polski przez III Rzeszę i ZSRR. Każdy Prezydent RP na wychodźstwie był z urzędu również kawalerem tego orderu.

Order Orła Białego
Awers
Awers odznaki orderowej z 1921 roku
Baretka
Baretka w latach 1921–1990

Rys historyczny

edytuj

Ustanowiony w 1705 Order Orła Białego[1] został odnowiony przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w 1921 jako najwyższe odznaczenie państwowe Rzeczypospolitej Polskiej. Nadawany był w celu nagradzania znamienitych zasług zarówno cywilnych jak i wojskowych, położonych w czasie pokoju lub wojny dla chwały i pożytku Rzeczypospolitej. Mógł być przyznawany osobom, które istotnie i wybitnie przyczyniły się do odzyskania lub utrwalenia niepodległości i zjednoczenia Polski albo do jej rozkwitu, zarówno obywatelom polskim jak i cudzoziemcom, również pośmiertnie[2][3][4].

1 września 1939 roku Polska została napadnięta przez hitlerowskie Niemcy. Zgodna z ustaleniami paktu Ribbentrop-Mołotow agresja sowiecka 17 września 1939 spowodowała opuszczenie kraju tego samego dnia przez prezydenta Ignacego Mościckiego, który przekroczył wraz z rządem granicę z Rumunią, gdzie w dwa dni potem został internowany i dnia 30 września złożył urząd, nominując uprzednio na swoje stanowisko przebywającego w Paryżu Władysława Raczkiewicza[5][6].

Ponieważ ciągłość Państwa Polskiego nie została przerwana i kontynuowano nadawanie orderów i odznaczeń[7], Order Orła Białego pozostał najważniejszym polskim odznaczeniem, chociaż nadawano go odtąd poza granicami kraju[8]. Po pokonaniu Niemiec hitlerowskich i ustanowieniu w Polsce władzy komunistycznej polski rząd na uchodźstwie utracił poparcie międzynarodowe, ale działał do odzyskania suwerenności i wyborów prezydenckich w 1990 roku[9]. Nie licząc kolejnych sześciu Prezydentów RP na Obczyźnie, w latach 1939–1990 Orderem Orła Białego odznaczono łącznie dziesięć osób, w tym czterech obcokrajowców i cztery osoby pośmiertnie. Jedynie dwóch Polaków uhonorowano tym orderem za życia: księcia Eustachego Kajetana Sapiehę i kardynała Władysława Rubina, który odznaczenie otrzymał na dwa miesiące przed śmiercią[10]. Wykonaniem insygniów zajmowała się londyńska firma „Spink and Son Ltd.”[11].

W okresie PRL order ten nie był przyznawany. Dekret PKWN z 22 grudnia 1944 o orderach, odznaczeniach oraz medalach wymieniał Order Orła Białego jako jedno z odznaczeń państwowych, nadawanych przez Prezydium KRN, lecz nikomu nie został on nadany (choć w pewnym momencie rozważano przyznanie Orderu Orła Białego przywódcy ZSRR Józefowi Stalinowi[12]). Formalnie odznaczenie to zostało w PRL zniesione na mocy ustawy z 17 lutego 1960 o orderach i odznaczeniach, która zgodnie ze swym art. 29 uchyliła dotychczasowe przepisy, którymi ustanowione zostały ordery i odznaczenia, zatem również ustawę z 4 lutego 1921 o ustanowieniu Orderu Orła Białego[13]. W randzie najwyższego odznaczenia państwowego zastąpił go odtąd ustanowiony w 1949 Order Budowniczych Polski Ludowej.

W III RP order został przywrócony na mocy nowej ustawy o orderach i odznaczeniach, obowiązującej od 23 grudnia 1992[14].

Statystyka odznaczeń

edytuj
Liczba odznaczonych obejmuje Prezydentów RP[10]
Prezydent
(kawaler orderu) 		Lata
urzędowania 		Liczba
odznaczonych 		Dane szczegółowe
Polacy Cudzoziemcy Żyjącym Pośmiertnie
1. Władysław Raczkiewicz 1939–1947 5 3 2 3 2
2. August Zaleski 1947–1972 6 4 2 4 2
3. Stanisław Ostrowski 1972–1979 1 1 0 1 0
4. Edward Bernard Raczyński 1979–1986 1 1 0 1 0
5. Kazimierz Sabbat 1986–1989 1 1 0 1 0
6. Ryszard Kaczorowski 1989–1990 2 2 0 2 0
Razem 16 12 4 12 4

Odznaczeni

edytuj
Chronologicznie, numeracja od 1705 roku[10]
Nr Odznaczony Profesja i funkcja Postanowienie Uwagi
1305.   Władysław Raczkiewicz prawnik, polityk BBWR, prezydent Polski 30 września 1939 ex officio
1306.   Herman Lieberman prawnik, polityk PPS, minister 21 października 1941[15] pośmiertnie
1307.   Manuel Ávila Camacho wojskowy, prezydent Meksyku  grudzień 1942 obcokrajowiec
1308.   Władysław Sikorski wojskowy, polityk SPD, premier 14 lipca 1943[16] pośmiertnie
1309.   Biszara al-Churi prawnik, prezydent Libanu 17 października 1946 obcokrajowiec
1310.   August Zaleski dyplomata, polityk BBWR, prezydent Polski 9 czerwca 1947 ex officio
1311.   Abd al-Ilah wojskowy, emir, regent Iraku 20 października 1947[17] obcokrajowiec
1312.   Tadeusz Tomaszewski prawnik, polityk PPS, premier 11 sierpnia 1950[18] pośmiertnie
1313.   Carlo Chiarlo włoski kardynał, nuncjusz apostolski 20 lutego 1951[19] obcokrajowiec
1314.   Eustachy Sapieha książę, polityk BBWR, dyplomata 7 sierpnia 1959[20] –
1315.   Michał Tadeusz Tokarzewski-Karaszewicz wojskowy, twórca konspiracyjnej SZP 23 maja 1964 pośmiertnie
1316.   Stanisław Ostrowski lekarz, polityk BBWR, prezydent Polski 9 kwietnia 1972 ex officio
1317.   Edward Bernard Raczyński prawnik, dyplomata, prezydent Polski 8 kwietnia 1979 ex officio
1318.   Kazimierz Sabbat przedsiębiorca, działacz polonijny, prezydent Polski 8 kwietnia 1986 ex officio
1319.   Ryszard Kaczorowski księgowy, działacz polonijny, prezydent Polski 19 lipca 1989 ex officio
1320. – Władysław Rubin duchowny, kardynał, działacz polonijny 30 września 1990 –

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Krzysztof Filipow: Falerystyka polska XVII–XIX wieku. Białystok: Ośrodek Badań Historii Wojskowej, 2003, s. 43. ISBN 83-86232-46-3.
  2. ↑ Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa – Kraków: Główna Księgarnia Wojskowa, s. 222.
  3. ↑ Kazimierz Sejda: Ordery, odznaczenia i medale Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: 1932, s. 13–19.
  4. ↑ Art. 1, 2 i 11 ustawy z dnia 4 lutego 1921 roku o ustanowieniu orderu „Orła Białego” (Dz.U. z 1921 r. nr 24, poz. 136).
  5. ↑ Andrzej Chojnowski: Prezydenci i premierzy Drugiej Rzeczypospolitej. Wrocław – Warszawa – Kraków: Ossolineum, 1992, s. 229. ISBN 83-04-03854-4
  6. ↑ Jacek Piotrowski (oprac.): Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939–1947. T. I. Wrocław: UWr, 2004, s. 13, 51. ISBN 83-229-2566-2.
  7. ↑ Zbigniew Krotke: Polski Krzyż Zasługi 1923–2000. Białystok-Lublin: PTN, 2010, s. 83. ISBN 978-83-896162-1-0.
  8. ↑ Zbigniew Puchalski, Ireneusz J. Wojciechowski: Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie. Warszawa: KAW, 1987, s. 110. ISBN 83-03-02143-5.
  9. ↑ rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2017-07-18].
  10. ↑ a b c Marta Męclewska (oprac.): Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705–2008. Zamek Królewski w Warszawie, 2008, s. 307–309. ISBN 978-83-7022-178-2.
  11. ↑ Stefan Oberleitner: Polskie ordery, odznaczenia i niektóre wyróżnienia zaszczytne 1705–1990. Vademecum dla kolekcjonerów.. T. I. Zielona Góra: Kanion, 1992, s. 305–310. ISBN 83-85571-00-7.
  12. ↑ Krzysztof Filipow: Order Orła Białego. Białystok: Wyd. „Łuk”, 1995, s. 44, 50-55, 60-61
  13. ↑ Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66
  14. ↑ Art. 38 ustawy z dnia 16 października 1992 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 2022 r. poz. 1031) oraz art. 1 ustawy z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451).
  15. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 21 października 1941 r. o nadaniu orderu „Orła Białego” (Dz.U.R.P. z 1941 r. Nr 7, str. 52)
  16. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 14 lipca 1943 r. o nadaniu orderu „Orła Białego” (Dz.U.R.P. z 1943 r. Nr 8, str. 60)
  17. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 października 1947 r. o nadaniu orderu „Orła Białego”
  18. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 sierpnia 1950 r. o nadaniu orderu „Orła Białego” (Dz.U.R.P. z 1950 r. Nr 1, str. 1)
  19. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 20 lutego 1951 r. o nadaniu orderu „Orła Białego” (Dz.U.R.P. z 1941 r. Nr 24, poz. 136)
  20. ↑ Zarządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 sierpnia 1957 r. o nadaniu orderu „Orła Białego” (Dz.U.R.P. z 1960 r. Nr 3)

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Odznaczeni_Orderem_Orła_Białego_w_latach_1939–1990&oldid=71691167”