Wikipedia

Ogrody Dessau-Wörlitz

Ogrody Dessau-Wörlitz (niem. Dessau-Wörlitzer Gartenreich) – kompleks zabytkowych ogrodów i parków w stylu angielskim wzdłuż Łaby i Muldy, pomiędzy Dessau a Wittenbergą w Saksonii-Anhalt.

Ogrody Dessau-Wörlitz[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Niemcy

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

II, IV

Numer ref.

534

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2000
na 24. sesji

Położenie na mapie Saksonii-Anhaltu
Mapa konturowa Saksonii-Anhaltu, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ogrody Dessau-Wörlitz”
Położenie na mapie Niemiec
Mapa konturowa Niemiec, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ogrody Dessau-Wörlitz”
Ziemia51°51′49″N 12°16′53″E/51,863611 12,281389
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Ogrody obejmują obszar 142 km² w obrębie Rezerwatu Biosfery Środkowej Łaby. W skład kompleksu wchodzą następujące parki i pałace: – w części zachodniej: Kühnauer Park wraz z pałacem Großkühnau, park i pałac Georgium wraz z Beckerbruch; – w części środkowej: park i pałac Luisium, park leśny Sieglitzer Berg oraz częściowo: Tiergarten i dzielnice Dessau-Roßlau Mildensee i Waldersee; – w części południowej: Möster Wiesen, pałac Mosigkau; a w części wschodniej: Fliederwall, park i pałac w Wörlitz, Schönitzer See wraz z Riesigk, Rehsen, park i pałac Oranienbaum oraz Griesen. Poszczególne parki i ogrody połączone są siecią alei i ścieżek w jedną całość – królestwo ogrodów (niem. Gartenreich).

Ogrody powstały w drugiej połowie XVIII w. za panowania księcia Leopolda III (1740–1817), pod wpływem doświadczeń ze wspólnej podróży z przyjacielem – architektem Friedrichem Wilhelmem von Erdmannsdorffem, tzw. Grand Tour po Włoszech, Niderlandach, Anglii i Francji. Pozostając pod wrażeniem ideałów oświeceniowych, postanowił stworzyć naturalistyczne krajobrazy na wzór ogrodów angielskich, gdzie parki krajobrazowe, ogrody i pola uprawne pełnią funkcje estetyczne, a zarazem użytkowe. Powstałe w latach 1769–1773 ogrody angielskie w Wörlitz były pierwszymi tego typu w Europie kontynentalnej.

W 2000 Ogrody Dessau-Wörlitz zostały wpisane na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO. Obecnie (2010) o pielęgnację i restaurację zabytkowych parków, budowli i zbiorów dzieł sztuki troszczy się Fundacja Kultury Dessau-Wörlitz (niem. Kulturstiftung Dessau-Wörlitz).

Historia

edytuj

Pierwszy park w regionie pomiędzy Dessau i Wörlitz powstał pod koniec XVII wieku[1]. W 1659 książę Jan Jerzy II z Anhalt-Dessau ożenił się z Henriettą Katarzyną Orańską, córką Fryderyka Henryka Orańskiego, która sprowadziła z Niderlandów zespół inżynierów i architektów pod kierownictwem Cornelisa Ryckwaerta z zamiarem wybudowania letniej rezydencji książęcej w Nischwitz – w 1673 przemianowanym na Oranienbaum[1]. W 1683 Ryckwaert zakończył prace nad stworzeniem barokowego kompleksu, obejmującego miasto, pałac i park[1].

Kolejne prace architektoniczne podjęto pod koniec XVII wieku za panowania księcia Leopolda III Fryderyka Franciszka (1758–1817), który po odejściu z armii pruskiej, poświęcił się odbudowie księstwa[2].

Po zakończeniu wojny siedmioletniej, w latach 1763–1764 książę odbył wraz ze swoim przyjacielem, architektem Friedrichem Wilhelmem von Erdmannsdorffem podróż studyjną do Anglii[3]. Wkrótce książę i von Erdmannsdorff odbyli roczną Grand Tour po Włoszech, Niderlandach, Francji i Anglii[3]. Pozostając pod wrażeniem angielskiej sztuki ogrodowej, Leopold III rozpoczął ok. 1765 pierwsze projekty ogrodowe w stylu angielskim.

W 1775 i 1785 książę odbył kolejne dwie podróże do Anglii[2]. Celem podróży obok zaznajomienia się z trendami w sztuce i architekturze były studia nad gospodarką, szczególnie nad angielskim rolnictwem, handlem, rzemiosłem oraz zapoznanie się z działalnością manufaktur[2]. Po powrocie do kraju, Leopold III wprowadził podpatrzone w Anglii nowe metody gospodarowania, m.in. nowoczesne techniki uprawy w rolnictwie i ogrodnictwie, zreorganizował armię i służbę zdrowia, zreformował system szkolny[2]. Za jego panowania Dessau stało się centrum myśli oświeceniowej[2].

Po ślubie z Luizą z Brandenburgii-Schwedt (1750–1811) w 1767, książę wybrał Wörlitz na swoją siedzibę, gdzie rozpoczął budowę nowego pałacu i ogrodów w stylu angielskim[3], zainspirowany ogrodami Stourhead, Stowe i Claremont, widzianymi podczas podróży po Anglii[4]. Duża część nieukończonego wówczas jeszcze założenia ogrodowego została zniszczona podczas powodzi w 1770, niemniej jednak prace kontynuowano[3]. Powstałe w latach 1769–1773 ogrody angielskie były pierwszymi tego typu w Europie kontynentalnej[1]. Głównym architektami kompleksu byli Friedrich Wilhelm von Erdmannsdorff[1] i Johann Friedrich Eyserbeck[5]. W latach 1769–1773 powstał pałac – pierwsza budowla w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec[6][1]. W 1774 wzniesiono Dom Gotycki (niem. Gothisches Haus), który zapoczątkował modę na architekturę neogotycką w Europie[1][6].

Na przestrzeni kolejnych czterech dekad ogrody rozbudowywano, wznosząc kolejne rezydencje i obiekty małej architektury[1]. W 1780 powstały zespoły pałacowo-parkowe Georgium – nazwany ku czci młodszego brata Leopolda III Jana Jerzego (1748-1811)[7] i Luisium – nazwane ku czci żony Leopolda III Luizy[7], oraz park leśny Sieglitzer Berg[6]. Przebudowano również istniejące już obiekty w Oranienbaum, gdzie założono ogród chiński zgodnie z teorią brytyjskiego architekta Williama Chambersa[1]. W 1805 powstał Kühnauer Park[6]. Równolegle wytyczono aleje i ścieżki, które połączyły wszystkie ogrody w jedną całość[1] – królestwo ogrodów (niem. Gartenreich)[6].

Następcy Leopolda III dbali o zachowanie ogrodów w jak najlepszym stanie[1]. Dopiero budowa autostrady (1937–1938) i linii kolejowej dla potrzeb elektrowni w Vockerode (1937–1942) podzieliła kompleks na cztery części[1]. Pomimo znacznych zniszczeń wojennych w Dassau, ogrody nie poniosły większych strat[1].

W 1988 Ogrody Dessau-Wörlitz (142km²[1]) zostały objęte ochroną w ramach Rezerwatu Biosfery Środkowej Łaby[8], a w 2000 wpisane na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO. Obecnie (2010) o pielęgnację i odnowienie zabytkowych parków, budowli i zbiorów dzieł sztuki troszczy się Fundacja Kultury Dessau-Wörlitz (niem. Kulturstiftung Dessau-Wörlitz).

Pałace i ogrody

edytuj
Zdjęcie Obiekt Budowa Opis
 
 Pałac i park Wörlitz 1769–1773 Pierwszy pałac wzniesiony w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec[9]. Zbudowany według projektu Erdmannsdorffa jako angielski dom wiejski, otoczony parkiem w stylu angielskim – pierwszym tego typu w Europie kontynentalnej[9]. Na terenie parku znajduje się Dom Gotycki (niem. Gotisches Haus), wzniesiony według projektu Erdmannsdorffa w 1773[10]. We wschodniej części parku leży wyspa Stein z jedynym sztucznym wulkanem w Europie – topografia wyspy nawiązuje do neapolitańskiej[11].
 
 Georgium koniec XVIII w. Niewielki pałac w stylu klasycystycznym według projektu Erdmannsdorffa, otoczony przez ogród angielski z licznymi obiektami małej architektury[12]. Na terenie parku znajdują się m.in. Rzymskie Ruiny na wzór świątyni Concordii w Rzymie[1] i monopteros[12]. W parku wzniesiono również mauzoleum (1894–1898) dla rodziny książęcej[13].
 
 Pałac Mosigkau ok. 1750 Rokokowy pałac, zbudowany jako letnia rezydencja dla Anny Wilhelminy, córki Leopolda I[14]. W pałacowym Corps De Logis znajduje się galeria z malarstwem flamandzkim i holenderskim, m.in. Antoona van Dycka, Petera Paula Rubensa, Jana Brueghla starszego, Jacoba Jordaensa, Hendrika Goltziusa i Gerrita van Honthorsta[14].
 
 Oranienbaum koniec XVII w. Miasto, pałac i park w stylu holenderskiego baroku, zbudowany przez Cornelisa Ryckwaerta[15]. W latach 80. XVIII w. książę Leopold III urządził wiele pałacowych wnętrz w stylu chińskim i przebudował cześć ogrodu barokowego również w stylu chińskim, wznosząc liczne mosty, pagodę – na wzór Kew Gardens pod Londynem[16] i herbaciarnię[15].
 
 Luisium 1774–1778 Pałac w stylu klasycystycznym – sześcienna bryła zwieńczona belwederem[17] – zaprojektowany przez Erdmannsdorffa na zlecenie Leopolda III dla jego żony Luizy[18]; otoczony 14-hektarowym parkiem angielskim[17]. W parku znajdują się m.in. neogotycki Schlangenhaus (pol. Dom Węży) (1794–1795), oranżeria (1771–1881), ruiny rzymskiego łuku tryumfalnego[19].
 
 Pałac Großkühnau 1780 Pałac zbudowany dla księcia Alberta z Anhaltu-Dessau[20], otoczony 77,5-hektarowym parkiem Kühnau rozciągającym się wzdłuż południowego brzegu Jeziora Kühnau[1]. Na terenie parku znajduje się winnica z niewielkim pałacem na wzgórzu (niem. Weinbergschlösschen), warzywnik oraz pierwszy na terenie Niemiec kościół w stylu neoromańskim i bizantyjskim[20].
 
 Park leśny Sieglitzer Berg 1777 Park leśny (25.1ha) na stokach wzgórza w zakolu Łaby na zachód od Vockerode[1]. Niewielki dom w stylu klasycystycznym według projektu Erdmannsdorffa na wzór rzymskiej świątyni tzw. Solitude, gdzie książę prowadził negocjacje dyplomatyczne, nie zachował się do naszych czasów[21].

Zobacz też

edytuj
Wykaz literatury uzupełniającej: Ogrody Dessau-Wörlitz.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Dessau-Wörlitz (Germany). whc.unesco.org. [dostęp 2010-06-30]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e Erhard Hirsch: Leopold III. Friedrich Franz („Vater Franz”). W: Neue Deutsche Biographie. T. 11. 1977, s. 268–270. (niem.).
  3. ↑ a b c d Siebigk.: Leopold Friedrich Franz, Fürst und später Herzog von Anhalt-Dessau. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 18. 1883, s. 356–367. (niem.).
  4. ↑ Charles Quest-Ritson: Gärten in Deutschland: ein Reiseführer zu den schönsten Gartenanlagen. Springer, 1999, s. 28. ISBN 3-7643-6007-0. [dostęp 2010-07-03]. (niem.).
  5. ↑ Detlev Arens: 100x Deutschland: die 100 wichtigsten Kulturdenkmäler. DuMont Reiseverlag, 2006, s. 110. ISBN 3-7701-6395-8. [dostęp 2010-06-30]. (niem.).
  6. ↑ a b c d e Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Idee und Entstehung des Gartenreiches. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-11)]. (niem.).
  7. ↑ a b Charles Quest-Ritson: Gärten in Deutschland: ein Reiseführer zu den schönsten Gartenanlagen. Springer, 1999, s. 24. ISBN 3-7643-6007-0. [dostęp 2010-07-03]. (niem.).
  8. ↑ Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Das Gartenreich im Biosphärenreservat Mittelelbe. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. (niem.).
  9. ↑ a b Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Schloss Wörlitz – England und Antike in einem Haus. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-17)]. (niem.).
  10. ↑ Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Gotisches Haus – Gärtnerwohnung und Fürstensitz. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-13)]. (niem.).
  11. ↑ Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Der »Wunderfelsen« von Wörlitz. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. (niem.).
  12. ↑ a b Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Georgium. Ein weitläufiger Landschaftsgarten. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-28)]. (niem.).
  13. ↑ Norbert Eisold, Edeltraud Lautsch-Eisold: Sachsen-Anhalt: zwischen Harz und Fläming, Elbe, Unstrut und Saale – eine denkmalreiche Kulturlandschaft. DuMont Reiseverlag, 2000, s. 249. ISBN 3-7701-3968-2. [dostęp 2010-07-03]. (niem.).
  14. ↑ a b Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Mosigkau – Perle des Rokoko. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-31)]. (niem.).
  15. ↑ a b Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Oranienbaum. Ein kleines Stück Holland. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-11)]. (niem.).
  16. ↑ Charles Quest-Ritson: Gärten in Deutschland: ein Reiseführer zu den schönsten Gartenanlagen. Springer, 1999, s. 27. ISBN 3-7643-6007-0. [dostęp 2010-07-03]. (niem.).
  17. ↑ a b Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Luisium – Ein privates Refugium für die Fürstin. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-17)]. (niem.).
  18. ↑ Detlev Arens: 100x Deutschland: die 100 wichtigsten Kulturdenkmäler. DuMont Reiseverlag, 2006, s. 113. ISBN 3-7701-6395-8. [dostęp 2010-06-30]. (niem.).
  19. ↑ Norbert Eisold, Edeltraud Lautsch-Eisold: Sachsen-Anhalt: zwischen Harz und Fläming, Elbe, Unstrut und Saale – eine denkmalreiche Kulturlandschaft. DuMont Reiseverlag, 2000, s. 252. ISBN 3-7701-3968-2. [dostęp 2010-07-03]. (niem.).
  20. ↑ a b Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Großkühnau. Ein Weinberg in der Elbaue. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-12)]. (niem.).
  21. ↑ Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Die Waldeinsamkeit am Sieglitzer Berg. www.gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-07-25)]. (niem.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ogrody_Dessau-Wörlitz&oldid=74698021”