Okowiel
Okowiel[3] (Trisopterus esmarkii) – gatunek morskiej ryby dorszokształtnej z rodziny dorszowatych (Gadidae)[4].
| Trisopterus esmarkii[1] | |||
| (Nilsson, 1855) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
okowiel | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Taksonomia edytuj
.jpg)
Gatunek po raz pierwszy opisał naukowo jako Gadus esmarkii szwedzki zoolog Sven Nilsson w 1855 w swojej pracy zatytułowanej Skandinavisk fauna. Do rodzaju Trisopterus przeniósł go radziecki ichtiolog Anatolij Nikołajewicz Swietowidow w 1973. W 1976 Pieter Gaemers umieścił Gadus esmarkii w utworzonym przez siebie rodzaju Neocolliolus, uważanym przez większość ichtiologów za synonim Trisopterus, i wskazał go jako gatunek typowy[4]. Nazwa rodzajowa Trisopterus pochodzi od połączenia greckich słów „tris” (τρις) – oznaczającego „mający trzy części”, „trójdzielny”, i „pterón” (πτερον) – „skrzydło”, będącego odniesieniem trzech płetw grzbietowych ryby[5].
Rozmieszczenie i środowisko edytuj
Jest to gatunek strefy borealnej[6]. Występuje w północno-wschodnim Atlantyku, łącznie z Morzem Północnym i zachodnim Bałtykiem, także w południowo-zachodnim Morzu Barentsa (do którego trafił w wyniku ocieplania się wód arktycznych[6])[5][2]. Zasięg występowania T. esmarkii zamyka się w obszarze 79°N–48°N, 27°W–30°E, obejmując wody Szwecji, Norwegii (w tym Svalbardu, łącznie z Wyspą Niedźwiedzią, i Jan Mayen), Rosji, Islandii, Danii (w tym Wysp Owczych i Grenlandii), Wielkiej Brytanii, Irlandii, Wyspy Man, Francji, Belgii, Holandii, Niemiec; południowa granica gatunku opiera się na kanale La Manche, rzadko obserwowany w Zatoce Biskajskiej[5][2]. Stwierdzony w polskiej strefie Morza Bałtyckiego, pojawia się w niej jednak sporadycznie[7][8]. W podziale na regiony rybołówstwa FAO (ang. FAO Major Fishing Areas) gatunek notowany wyłącznie w regionie północno-wschodniego Atlantyku (nr regionu 27)[5].
Ryba morska, oceanodromiczna, bentopelagiczna, pelagiczna. Bytuje na głębokości od 50 do 300 m, zazwyczaj od 100 do 200 m[5]. Preferuje strefy przydenne z mulistym dnem[2]. W porównaniu z innymi gatunkami dorszowatych prowadzi dość osiadły tryb życia[3].
Morfologia edytuj
Długość maksymalna – 35 cm TL[5], przeciętna 15–20 cm[3]. Wymiary przykładowego osobnika (17 cm TL) w odniesieniu do długości całkowitej: długość standardowa – 89,6%, długość ogonowa – 100,0%, długość przedanalna – 37,0%, długość przedgrzbietowa – 25,2%, długość przedbrzuszna – 20,5%, długość przedpiersiowa – 23,6%, głębokość ciała – 20,3%, długość głowy – 20,1%, średnica oka – 35,1% długości głowy[5]. Ma duże oczy[3], o średnicy ⅓ długości głowy[6]; na końcu pyszczka wąsik. Trzy płetwy grzbietowe: pierwsza – trójkątnego kształtu, z 14–15 promieniami miękkimi, druga z 23–26, trzecia z 23–26. Dwie płetwy odbytowe, pierwsza z 29–31 promieniami miękkimi, druga z 25–27. Płetwy piersiowe zbudowane z 18–19 promieni miękkich, brzuszne z 6; od 52 do 53 kręgów. Obrzeże drugiej i trzeciej płetwy grzbietowej, a także płetw odbytowych lekko wklęsłe[3]. Grzbiet szarobrązowy, boki srebrzyste, brzuch biały[5].
Rozmnażanie edytuj
Szczyt tarła przypada z reguły na marzec–kwiecień; u populacji żyjących bardziej na północ, tj. m.in. u wybrzeża Norwegii – od końca marca do czerwca[2]. Dojrzałość płciową osiąga około drugiego roku życia. Trze się zazwyczaj mając około trzech lat i 15–20 cm długości[3]. Tarło odbywa tylko raz w życiu[2], głównie w wodach otaczających północno-zachodnią Szkocję, Norwegię, Wyspy Owcze i Islandię[5]. Ikra jest pelagiczna, okrągła, gładka i nielepka. Maksymalny notowany wiek tej ryby to 5 lat[5].
Odżywianie edytuj
Okowiel żywi się zooplanktonem, w tym widłonogami (Acartia clausii, Pseudocalanus elongatus, Calanus spp., Oithona sp.), dziesięcionogami w stadium larwalnym, torborakami z rzędu Mysida, wioślarkami (Evadne sp.), szczętkami, a także mniejszymi rybami i ich larwami[3][2]. Sam zaś ma duże znaczenie jako składnik diety innych ryb dorszowatych[6], takich jak: dorsz atlantycki Gadus morhua, plamiak Melanogrammus aeglefinus, witlinek Merlangius merlangus, rdzawiec Pollachius pollachius, czarniak Pollachius virens i bielmik Trisopterus luscus, Molva dypterygia, molwa pospolita Molva molva. Żywią się również nim inne od dorszowatych ryby. Są wśród nich przedstawiciele żabnicowatych – Himantolophus groenlandicus, żabnica Lophius piscatorius, kongerowatych – konger Conger conger, morszczukowatych – morszczuk zwyczajny Merluccius merluccius, rajowatych – raja dwuplama Leucoraja naevus, kurkowatych – kurek szary Eutrigla gurnardus[5], kurek czerwony Chelidonichthys lucerna[9], i śledziowatych – śledź oceaniczny Clupea harengus[5]. Ryba ta pada również ofiarą ssaków morskich, m.in. butlonosa zwyczajnego Tursiops truncatus i lodofoki grenlandzkiej Pagophilus groenlandicus[5].
Znaczenie gospodarcze edytuj
Gatunek istotny dla połowów komercyjnych, przemysłowych. Wykorzystywany do produkcji mączki rybnej i oleju rybnego. Poławiany głównie przy pomocy włoków dennych i niewodów duńskich[2]. W 1999 całkowity połów okowiela według raportów zgłoszonych do FAO wyniósł 112 556 ton, z czego najwięcej, bo 57 441 t połowiły jednostki duńskie, a 51 067 t jednostki norweskie[10].
Status edytuj
Od 2003 IUCN uznaje go za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Trend populacji rosnący[2]
Przypisy edytuj
- ↑ Trisopterus esmarkii, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2019-02-09] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i R. Cook i inni, Trisopterus esmarkii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2014, DOI: 10.2305/IUCN.UK.2014-3.RLTS.T18125208A45098689.en [dostęp 2019-09-02] (ang.).
- ↑ a b c d e f g Stanisław Rutkowicz: Encyklopedia ryb morskich. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Morskie, 1982, s. 266.
- ↑ a b R. Fricke, W. N. Eschmeyer, R. van der Laan (eds): Catalog of Fishes: genera, species, references (electronic version). California Academy of Sciences. [dostęp 2019-02-09]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Trisopterus esmarkii. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 2019-02-10]
- ↑ a b c d Zbigniew Chrzanowski (red.): Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1976, s. 158.
- ↑ Przemysław Czerniejewski, Robert Czerniawski: Ryby morskie i słodkowodne Polski. Warszawa: FREL, 2016, s. 19. ISBN 978-83-64691-34-8.
- ↑ Przemysław Czerniejewski, Robert Czerniawski: Ryby morskie i słodkowodne Polski. Warszawa: FREL, 2016, s. 92. ISBN 978-83-64691-34-8.
- ↑ Chelidonichthys lucernus. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 2019-02-10]
- ↑ FAO Fisheries and Aquaculture Department: Species Fact Sheets. Trisopterus esmarkii (Nilsson, 1855). Food and Agriculture Organization of the United Nations. [dostęp 2019-02-10]. (ang.).