Organizacja międzynarodowa
Organizacje międzynarodowe – niejednorodna grupa uczestników stosunków międzynarodowych dzieląca się pod względem statusu prawnomiędzynarodowego na międzynarodowe organizacje rządowe (ang. International Governments Organizations – IGOs) i międzynarodowe organizacje pozarządowe (ang. International Non-Government Organizations – INGOs)[1]. Mianem rządowych określa się zorganizowane przez państwo struktury utworzone w celu rozwoju współpracy[2]. Muszą być one związkiem minimum trzech suwerennych państw, posiadać zdefiniowany cel i być powołane z mocy umowy międzynarodowej[2]. Z kolei określenie międzynarodowych organizacji pozarządowych zdefiniowano w rezolucji RGiS ONZ z 27 lutego 1950 jako organizacje działające w sferze stosunków międzynarodowych, które nie zostały utworzone na podstawie umowy międzynarodowej[2]. Ponadto członkostwo w tych organizacjach z natury jest otwarte dla zainteresowanych stron. Ich działalność opiera się na statutach i regulaminach, czyli aktach o charakterze wewnętrznym[2].
Historia
edytujPojawienie się i rozwój organizacji międzynarodowych związany jest z procesem instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych i zmieniającą się pozycją państw w systemie międzynarodowym[3]. Źródeł instytucji arbitrażu międzynarodowego część badaczy dopatruje się już w starożytnej Grecji[3]. W tym samym okresie powstawały już także związki państw o charakterze religijno-politycznym (tzw. amfiktionie, np. Amfiktionia Delficka) oraz związki o charakterze polityczno-militarnym (tzw. symmachie, np. Związek Peloponeski)[4].
Pierwsze organizacje międzynarodowe w epoce nowożytnej powstały w XIX wieku[5]. Miały one stosunkowo wąski zakres działania i pełniły głównie funkcje natury administracyjnej[5]. W 1850 powstał Związek Telegraficzny Państw Niemieckich i Holandii (zastąpiony w 1865 przez Międzynarodowy Związek Telegraficzny)[5], w roku 1874 – Powszechny Związek Pocztowy, w 1875 – Międzynarodowy Związek Metryczny, w 1883 – Związek Ochrony Własności Przemysłowej, w 1886 – Związek Ochrony Własności Literackiej i Artystycznej, a w 1890 – Międzynarodowe Biuro Publikacji Taryf Celnych[6]. Z racji swego charakteru organizacje te nazywano związkami celowymi lub uniami administracyjnymi[6]. Ich powstanie wiązało się ze zmianą w strukturze systemu międzynarodowego – na przełomie XVIII i XIX wieku pojawiły się bowiem nowe mocarstwa, stopniowo ożywiał się też handel międzynarodowy[7]. Ponadto pojawiały się nowe wynalazki, które otwierały możliwość intensyfikacji współpracy gospodarczej na skalę międzynarodową[7]. Aby umożliwić ten proces wypracowano zatem nowe formuły kooperacji między państwami[7]. Np. po wynalezieniu maszyny parowej wzrosła rola transportu morskiego[7]. Z czasem dostrzeżono, że brak regulacji w tym zakresie oznacza duże ryzyko dla dostawców – w 1874 powołano zatem Międzynarodową Unię Ubezpieczeń Morskich[7]. Z kolei w związku z rozwojem handlu utworzono Międzynarodowe Biuro Miar i Wag w 1875, którego zadaniem było m.in. opracowanie jednolitego systemu miar[7]. Innym przykładem była próba standaryzacji obserwacji meteorologicznych – przejawem tego było powołanie Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej w 1878 roku[7].
Jednocześnie powstawały także organizacje o charakterze pozarządowym, jak np. Międzynarodowe Biuro Pokoju (1892), Międzynarodowy Komitet Olimpijski (1894), czy też Międzynarodowa Rada Pielęgniarek (1899)[8]. Przełom stanowiło zainicjowanie powołania Ligi Narodów w 1919 – pierwszego systemu bezpieczeństwa zbiorowego, a zarazem organizacji międzynarodowej o charakterze ogólnym[6]. Była to pierwsza organizacja uniwersalna i zorientowana na kooperację o charakterze politycznym[8]. Stała się ona również oznaką zmiany sposobu myślenia przez część decydentów politycznych – po raz pierwszy w historii nowożytnej uznano, że tego rodzaju forma współpracy może być przede wszystkim szansą skutecznego działania, a nie tylko ograniczeniem suwerennej woli państw[9].
Klasyfikacja i liczebność
edytujPoniższa klasyfikacja wraz z przykładami organizacji międzynarodowych opiera się na klasyfikacji dokonanej przez Yearbook of International Organization w 2000 roku (dane z okresu 1999–2000)[10]:
- Konwencjonalne organizacje rządowe – 263
- federacje organizacji międzynarodowych – 1 – Organizacja Narodów Zjednoczonych
- organizacje o członkostwie uniwersalnym – 34 – np. Organizacje wyspecjalizowane ONZ
- organizacje międzykontynentalne – 37 – np. Międzynarodowe Biuro Wystaw Światowych, Biuro Rolne Narodów Wspólnoty
- organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 191 – np. Rada Europy
- Konwencjonalne organizacje pozarządowe – 4928
- federacje organizacji międzynarodowych – 38
- organizacje o członkostwie uniwersalnym – 436
- organizacje międzykontynentalne – 801
- organizacje regionalne o ograniczonym członkostwie – 3653
- Pozostałe organizacje międzyrządowe – 1823
- organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 725 – np. Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju
- organizacje specjalistyczne – 706 – np. Zorganizowany Globalny System Usług
- organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59 – np. część wspólnych przedsięwzięć w ramach dawnej RWPG
- organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 333
- Pozostałe organizacje pozarządowe – 7267
- organizacje wydzielające się lub półautonomiczne – 1660
- organizacje specjalistyczne – 2745 International Human Rights Commission[11]
- organizacje narodowe zorientowane międzynarodowo – 59
- organizacje nieaktywne lub rozwiązywane – 2812
Powyższa klasyfikacja pomija jednak organizacje o charakterze specjalnym – takie jak organizacje religijne, międzynarodowe struktury o charakterze pomocniczym, organizacje narodowe etc. – łącznie ich liczbę w okresie 1999-2000 określono na 21772 (z czego 3648 miało charakter rządowy, zaś 18124 pozarządowy)[12]. Sumarycznie wyróżniano zatem wówczas ponad 36 tysięcy organizacji międzynarodowych[12].
Funkcje organizacji międzynarodowych
edytujWojciech Morawiecki w publikacji „Funkcje organizacji międzynarodowej” wyróżnił trzy podstawowe funkcje:
- funkcja regulacyjna – polega na regulowaniu postępowania państw w stosunkach międzynarodowych przez tworzenie norm i wzorców,
- funkcja operacyjna – polega na bezpośrednim świadczeniu przez organizację usług za pomocą własnych decyzji, organów i środków, którymi dysponują,
- funkcja kontrolna – polega na kontrolowaniu postępowania państw i ustalaniu, czy jest ono zgodne z przyjętymi zobowiązaniami.
Niektóre organizacje pełnią także inne funkcje, np. arbitrażowe i sądowe (prowadzą działalność rozjemczą) czy zarządcze (przykładowo Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego zarządza eksploatacją zasobów mórz i oceanów)[13].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Łoś-Nowak 2004 ↓, s. 35-36.
- ↑ a b c d Łoś-Nowak 2004 ↓, s. 36.
- ↑ a b Łoś-Nowak 2004 ↓, s. 15.
- ↑ Bierzanek i Symonides 2008 ↓, s. 34.
- ↑ a b c Bierzanek i Symonides 2008 ↓, s. 289.
- ↑ a b c Bierzanek i Symonides 2008 ↓, s. 290.
- ↑ a b c d e f g Łoś-Nowak 2004 ↓, s. 25.
- ↑ a b Łoś-Nowak 2004 ↓, s. 26.
- ↑ Łoś-Nowak 2004 ↓, s. 28.
- ↑ Łoś-Nowak 2004 ↓, s. 38-39.
- ↑ Home [online], International Human Rights Commission - IHRC [dostęp 2019-06-04] (ang.).
- ↑ a b Łoś-Nowak 2004 ↓, s. 39.
- ↑ Góralczyk i Sawicki 2011 ↓, s. 287.
Bibliografia
edytuj- Teresa Łoś-Nowak: Organizacje w stosunkach międzynarodowych. Istota - mechanizmy działania - zasięg. Wyd. 4. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004. ISBN 83-229-2520-4.
- Organizacje międzynarodowe. W: Remigiusz Bierzanek, Janusz Symonides: Prawo międzynarodowe publiczne. Wyd. 8. Warszawa: LexisNexis, 2008, s. 285-336. ISBN 978-83-7334-294-1.
- Wojciech Góralczyk, Stefan Sawicki: Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie. Warszawa: LexisNexis, 2011. ISBN 978-83-7620-584-7.
Linki zewnętrzne
edytuj- Organizacje międzynarodowe / International organizations. msz.gov.pl. [dostęp 2010-01-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-21)].
- Yearbook of International Organizations. uia.be. [dostęp 2010-01-17].